Grimsey, een piepklein eiland met een bijzondere schaakgeschiedenis

Papagaaiduikers

Tien jaar geleden bezochten we het kleine Kanaaleiland Herm (2,5 km bij 0,8 km) dat ligt voor de Franse kust en behoort bij Guernsey. Rond de 100 inwoners. Prachtige natuur, geen gemotoriseerd verkeer en ook geen fietsers. Met witte zandstranden zoals Shell Beach en veel vogels, ideaal voor wandelaars. Een bijzondere vogel die er te zien is, is de papagaaiduiker hier puffin genoemd. Je kunt dan mee met een excursie van Puffin Patrol naar Puffin Bay.

Reisverslag Huub Blom in De Schaakkoerier

In het februarinummer van De Schaakkoerier, een uitgave van de Motiefgroep Schaken, publiceerde Huub Blom zijn interessante reisverslag naar IJsland met een dagtochtje per boot naar het eilandje Grimsey. Een van de redenen waarom hij naar dit eiland wilde was dat er tienduizenden vogels zijn die wachten op de fotografen. Hij wilde graag de papagaaiduikers fotograferen maar dat bleek nog niet zo makkelijk. Uiteindelijk lukte het hem toch deze fotogenieke vogels op de gevoelige plaat vast te leggen.

Maar er was nog een andere reden waarom hij naar Grimsey afreisde. Grimsey heeft een bijzondere schaakgeschiedenis. Hij schrijft hierover:

In 1879 zeilde de journalist, kenner van het oud-IJslands en enthousiaste schaker Willard Fiske vanuit Amerika naar IJsland en raakte onder de indruk van het land en van het schaakspel dat er gespeeld werd. In 1880 trouwde hij met een steenrijke vrouw die toen over 2,2 miljoen dollar beschikte. Lang hield het huwelijk niet stand want de vrouw overleed een jaar later aan tuberculose. Als schaakliefhebber schonk hij op Grimsey aan elk van de elf families een marmeren schaakbord. Ook schonk hij geld aan het eiland om een school en een bibliotheek te laten bouwen. Na zijn overlijden werd de bevolking verrast met een gift van 12.000 dollar. Zijn geboortedag, 11 november, wordt elk jaar op Grimsey herdacht. Er wordt koffie met cake geserveerd. In het dorpshuis (tevens bibliotheek) staat een marmeren schaakspel en ook andere giften en foto’s van Fiske.

De verhalen over schaken op Grimsey zijn mooi. De lange zomerdagen en de nog langere winterdagen werden schakend doorgebracht. Een schaker kon wekenlang op bed blijven liggen om nieuwe strategieën te bedenken. Schaken nam een belangrijks plaats in het leven van de vissers. Een nederlaag kon men maar moeilijk verkroppen. Men sprong liever van de kliffen dan dat men een koning moest omleggen.

Tot zover het artikel van Huub Blom.

Wie was de Amerikaan Daniel Willard Fiske?

Bobby Fischer

Tussen IJsland en schaken bestaat er een sterke band. In de Laugardalshöll in Reykjavik werd de Amerikaan Bobby Fischer in 1972 wereldkampioen door de Rus Boris Spassky te verslaan. Deze match wordt wel de match van de vorige eeuw genoemd. Hij gaf zijn Amerikaans staatsburgerschap op en verbleef stateloos in verschillende landen totdat hij om humanitaire reden in 2005 door Japan werd uitgeleverd aan IJsland waar hij in 2009 op 64-jarige overleed. Zijn graf bij een kerkje in het plaatsje Laugardælir is een bedevaartsoord voor schakers. Schakers maken foto’s bij zijn graf. In het nationaal museum in Reykjavik zijn relikwieën van de match uit 1972 te bewonderen.

Daniel Willard Fiske (11 november 1831 – 7 september 1904)

Er was eerder een andere Amerikaan en schaakliefhebber wiens naam voor eeuwig aan IJsland en het IJslandse eilandje Grimsey verbonden is. Zijn naam is Daniel Willard Fiske (1831-1904). Hij studeerde in Amerika en aan de Uppsala Universiteit in Zweden. Hier ontwikkelde hij zijn interesses voor IJsland en voor het schaken. Bij schaken voornamelijk de geschiedenis van het schaken, zowel uit oude vervlogen tijden als nieuwe moderne tijd. In 1879 verbleef hij drie maanden op IJsland met twee Amerikaanse vrienden. Bij terugkomst in Amerika werd hij algemeen secretaris bij de American Geographical Society en redacteur van de Syracuse Daily Journal.

In Ithaca, New York, werd in 1868 de Cornwell Universiteit geopend en gefinancierd door enkele filantropen. Cornwell was ook de eerste universiteit waar meisjes werden toegelaten dankzij een forse donatie van Henry W. Sage. Bij de opening van de Cornwell Universiteit, werd Fiske de eerste bibliothecaris en hoogleraar met als specialisatie de Noord-Europese talen en in het bijzonder de IJslandse taal en cultuur.

Toen Fiske 48 jaar was besloot hij een ´sabbatical´ te nemen en leende hij geld bij de oprichter en eerste rector magnificus van Cornwell om een reis te maken naar Europa. Na een verblijf van drie maanden op IJsland vertrok hij naar Rome. Daar ontmoette hij de 39-jarige Jennie McGraw, de dochter van John McGraw, een rijke houthandelaar. Haar vader was enkele jaren daarvoor overleden. Fiske kende Jennie al langer doch wilde zijn gevoelens niet eerder kenbaar maken. Hij wilde het beeld voorkomen dat hij uit zou zijn op haar erfenis. Drie maanden later trouwden zij in Berlijn. Het huwelijk duurde kort. Een jaar later overleed Jennie als gevolg van tuberculose. Ineens stond Fiske voor de taak Jennie’s laatste wil uit te voeren. Hij was betrokken bij een van de grootste rechtszaken uit die tijd over de nalatenschap van Jennie. Deze rechtszaak staat bekend onder de naam The Great Will Case. Alhoewel hij niet in aanmerking wilde komen voor (een deel van) de erfenis, liet Jennie hem toch een aardig bedrag na. Andere erfgenamen waren o.m. haar broer en zijn kinderen, de Cornwell Universiteit en gaf zij postuum geld voor een studentenziekenhuis en voor de bouw van een McGraw Hall.

Schaken

Daniel Willard Fiske had vele interesses waaronder schaken. Hij was onder de indruk van de grote internationale toernooien in Europa. Hij vond dat Amerika achterliep en wilde hieraan iets doen. Hij werd medeorganisator van het eerste American Chess Congress in 1857, dat uit drie toernooien bestond en schreef zijn boek hierover in 1858/59 met zo’n 600 pagina’s. Het eerste Grand Tournament werd gewonnen door Paul Morphy. Samen met zijn vriend Paul Morphy voerde Fiske vier jaar lang de redactie van The Chess Monthly. Deze Monthly was een dikke pil met veel partijen, schaakproblemen, discussies over spelregels, over notatie, over (internationale) toernooien, minimaal ruim 400 pagina’s per aflevering.

Discussies in Chess Monthly over een notatiemethode zonder gebruik van letters.

In 1858 maakte Paul Morphy zijn beroemde reis naar Europa. Overal waar hij kwam kraaide zijn haan victorie. Hij versloeg Adolf Anderssen, Johann Jacob Löwenthal, Henry Bird en anderen. De Engelse topper Howard Staunton wist door smoesjes Morphy te ontlopen.Volgens sommigen was Morphy de eerste onofficiële wereldkampioen schaken. Op internet zijn zijn partijen te vinden. Bobby Fisher was een fan van de zgn. Opera Game van Morphy, hier een video waarop hij deze partij uitlegde op de Joegoslavische TV. Ook is er muziek gecomponeerd op deze historische partij tegen de Duke of Brunswick (en Count Isouard) en die gespeeld werd in zijn loge in de Opéra National de Paris. Het is een moderne uitvoering van Edwin Cooper en heet The Morphy Variation.

De bekende schaakhistoricus H.J.R. Murray, die het beroemde werk A History of Chess schreef, gebruikte hiervoor graag het werk van Fiske, Chess in Iceland and in Icelandic literature, een kloek boek van ruim 500 pagina’s.

Postuum verscheen in 1912 ‘Chess Tales and Miscellanies‘ met schaakverhalen, artikelen van Fiske over Morphy, over Sam Loyd (de beroemde schaakprobleemcomponist) en over de geschiedenis van het schaken. Wederom ca. 500 pagina’s.

Na zijn overlijden in Frankfurt am Main in 1904 werd hij begraven bij Jennie in een crypte bij de Sage Chapel op de Cornwell Universiteit. Het belangrijkste deel van zijn nalatenschap ging naar de Cornwell Universiteit en een klein deeltje naar de inwoners van Grimsey zoals Huub Blom hierboven al aangaf. De Cornwell Universiteit bezit nog steeds belangrijke collecties boeken en geschriften van hem waaronder de Fiske Dante collectie en de Fiske IJsland collectie. Deze laatste is misschien wel een van de grootste ter wereld.

Grimsey

Het meest noordelijk gelegen stukje bewoond IJsland is het eiland Grímsey, dat op 40 kilometer uit de kust ten noorden van IJsland ligt en de noordpoolcirkel kruist. Sandvík is het enige dorpje op het eiland. Er wonen ongeveer 50 mensen. De oppervlakte van het eilandje is ongeveer 5 vierkante kilometer. Grímsey betekent ‘het eiland van Grim’. De Grim die hiermee bedoeld wordt, is Vestfjarða-Grímur Sigurdsson; een vogelvrij verklaarde die volgens een eeuwenoude verzonnen saga woonde op het eiland.

Volgens overlevering introduceerden de Vikingen het schaakspel in IJsland.

De geboortedatum van Fiske was 11 november 1831. Ieder jaar wordt nog steeds op 11 november feest gevierd op het eiland met koffie, cake, koekjes, salades etc. voorafgegaan door een kerkdienst in het kleine kerkje buiten het dorpje aan de haven. Aan de haven staat ook een monument met informatie over Fiske en een schaaktafel met zitjes.

Iedereen heeft die dag vrij en er komen familieleden over naar het eiland. In totaal zijn ze op die dag met z’n 75-tigen. Een traditie die ze in ere willen houden ter nagedachtenis aan hun weldoener, vriend en heilige. Ze hebben ook een kleine expositie over spullen die Fiske aan het eiland heeft geschonken. Hieronder het marmeren schaakspel, schaakboeken en -tijdschriften, bridgeboeken en veel boeken over IJsland en de IJslandse cultuur. Ook is er op het eiland een schaakbord met de handtekeningen van Fischer en Spassky. Op dit schaakbord wordt ook gespeeld op 11 november.

Volgens mijn informatie heeft Fiske nooit een bezoek gebracht aan Grimsey!

Schaken op Grimsey, een reisverslag voor de VPRO-radio

In 2002 reisde Marnix Koolhaas voor de VPRO naar Grimsey om het feest op 11 november mee te vieren en er een radiodocumentaire over te maken. In ruim 40 minuten deed hij een boeiend verslag van deze reis. Hij was de enige buitenlander die dag. De documentaire werd in maart 2003 uitgezonden op 747 AM.

In die tijd was het mogelijk de documentaires bij de VPRO te bestellen. Een cassette kostte 7 euro en een cd-rom 9 euro. Maar tijden veranderen en nu is de documentaire bij de VPRO op internet te beluisteren. Klik hier.

 

(Naar een idee uit de Chess Monthly verscheen recent de column Brief van een schakersvrouw op onze site.)