Boekrecensie: Kijkje in de moderne keuken van Daniel Hausrath
Kijkje in de moderne keuken
Recensie van Daniel Hausraths Double Fianchetto (2020) door Daniël Zevenhuizen
De Duitse grootmeester Daniel Hausrath, niet onbekend in de Nederlandse en internationale schaakwereld, schreef recent zijn eerste boek: Double Fianchetto (verschenen 2020). Dat mag natuurlijk niet onopgemerkt blijven. Vandaar deze recensie van een naamgenoot én medeliefhebber van alles wat zich op het schaakbord over de flank beweegt.
What’s in a name…
Het boek van Hausrath draagt de ondertitel ‘The Modern Chess Lifestyle’. Wat houdt die ‘lifestyle’ in? Een aanwijzing daarvoor vinden we in het klassieke werk van Richard Réti, Modern Ideas in Chess, dat voor het eerst in het Engels verscheen in 1923. Natuurlijk was de postmoderne notie van ‘lifestyle’ volkomen vreemd aan de in 1889 geboren Réti, maar wel rekenende hij zich tot een van de grote vernieuwers van onze sport. Samen met grootheden als Aaron Nimzowitsch (1886-1935) en Aleksandr Aljechin (1892-1946) behoorde hij tot de leerschool van het ‘Hypermodernisme’.
Die flamboyante naam misstond de ideeën die de leerschool voortbracht zeker niet, want de traditionele opvattingen van figuren als Siegbert Tarrasch en Wilhelm Steinitz hadden de schaaksport al te lang in hun greep gehouden. Het schaakspel moest uit de starre hallen van herensalons worden bevrijd door het te ontdoen van traditionele dogma’s als de focus op het centrum en het terughoudend ontwikkelen van de stukken. In plaats daarvan begon men het centrum niet rechtstreeks, maar zijdelings onder druk te zetten en, bij voorkeur, de lopers te fianchetteren (=over de flank, van het Italiaanse fianco). De tegenstander, die met het oog op de traditionele regels door het centrum speelt om ruimte te verwerven, werd in zijn streven geen strobreed in de weg gelegd. Het gevolg: overstrekking en een vernietigende mataanval tegen zich, die langzaam opborrelde uit de schijnbaar verkrampte stelling van zijn hypermoderne tegenstander.
Ter illustratie hier een partij uit de hypermoderne leerschool tussen Réti en José Raul Capablanca (die voor de gelegenheid met zijn illustere collega schaakgrootmeester meedeed in het fianchetteren van de lopers):
Terug naar het boek
De intenties van zijn hypermoderne voorvaderen blijven impliciet in de bijdrage van Daniel Hausrath. De inleiding biedt niet veel houvast, omdat de schrijver vooral wil verklaren waarom hij nu voor het eerst aan het schrijven van een boek toekomt. Het is dan ook niet een technisch boek met vernieuwende openingsvarianten of historische uiteenzettingen. Beter kunnen we spreken van een bloemlezing met veel partijen van de auteur zelf, met hier en daar een knipoog naar de inspirerende voorbeelden en vrienden die Hausrath in de schaakwereld verworven heeft. Een ‘kijkje in de keuken’ is misschien de beste omschrijving voor het werk. En Hausraths keuken is modern ingericht, zoveel is zeker.
Toch stelt de auteur zich met het boek een concreet doel voor ogen, namelijk: “om de structuren die uit de verschillende dubbel-fianchettostellingen kunnen ontstaan te verklaren.” Vijfmaal komt wit aan de beurt met een dubbel-fianchettosysteem, zwart krijgt zes hoofdstukken toegekend en er is een appendix met flanklopers aan beide kanten. Lukt het de auteur om alle resulterende structuren naar behoeven te verklaren? Ik zeg voorzichtig ‘ja’.
Het is fijn om een sterke speler zich door een partij heen te zien bewegen, nadruk leggend op de punten waar hij meent dat dat nodig is. Dat voorkomt ellenlange varianten en subvarianten die soms alleen maar gegeven worden om de amateurschaker te troosten als deze op een dwaalweg beland. Daarvan kan de meester hem of haar dan afhelpen door op alle denkbare vragen en de meest obscure varianten een antwoord te verzinnen (‘Natuurlijk speel je niet zó …’ Ach! Zo dacht ik het juist…). Nee, het is juist de bedoeling om met de grootmeester mee te kijken en de eigen gedachten even op te schorten. Niet omdat je niet mág nadenken, maar omdat het ook een goede oefening is te kijken waarom een sterke speler zich richt op heel andere aspecten van een partij dan de meesten van ons doen.
Die methode van ‘Ik laat zien waar ík me om bekommer tijdens de partij’ brengt evenwel een nadeel met zich mee. Op deze manier blijft namelijk onduidelijk wie de doelgroep is. Wie haakt er af en wie heeft er wat aan om te blijven hangen als Hausrath begint te analyseren? Persoonlijk ben ik altijd gegrepen door de romantiek van de Hypermodernen. De stellingen die in dit boek zijn opgenomen komen me dan ook vaak bekend voor. En dat is misschien waar we de doelgroep moeten zoeken. Sla het boek open als je je loper graag de hoek inschuift, als je van plan bent om dat te doen, of als je er helemaal gek van wordt wanneer je tegenstanders je weer eens in de hypermoderne val proberen te lokken.
Voorbeeld
Als voorbeeld een partij die Hausrath speelde in onze eigen KNSB-competitie. De partij werd gespeeld in de vijfde ronde van het seizoen 2011-2012, tegen Lars Ootes.
Daniel Hausrath (2507) – Lars Ootes (2340)
1.Pf3 Pf6 2. g3 g6 3. b3 Lg7 4. Lb2 d6 5. d4 c5 6. Lg2 ja hoor, de geduchte flanklopers staan op het bord. 6 … cxd4 7. Pxd4 d5 8. O-O O-O 9. c4 dxc4 10. bxc4
Hausrath wijst erop dat we hier een tabiya (een standaardstelling uit een opening) bereikt hebben die Boris Avrukh in zijn serie over 1.d2-d4 bespreekt, overigens een belangrijke bron voor GM Hausrath. 10… Db6 11. Db3 Pfd7 12. e3 Pc6?! Het was tijd voor 12…e5! waarna zwart makkelijker zijn stukken kan ontplooien. Hausrath geeft een variant waarin wit eeuwig schaak geeft. 13. Pc3!
Een uitnodiging tot een eindspel – met een pion minder. Maar wit heeft uitstekende compensatie in de vorm van activiteit die hem het betere van het spel geeft. 13 … Pxd4 14. exd4
14…Dxb3 Zwart kan de pion niet zomaar winnen zonder de dames te ruilen, bv. 14…Lxd4 15.Pd5 Dxb3 16.Pxe7+ met groot voordeel. 15. axb3 Lxd4 16. Tfd1 Lf6 17. Ta2! Ook een idee uit Avrukhs werk. De zet maakt de uitval Pd5 mogelijk doordat de loper op b2 nu gedekt staat. Kg7 18. Pd5 Lxb2 19. Txb2 e6 20. Pc7 Tb8
21.Pb5? Foutje. Hausrath speelde op intuïtie, maar had zich moeten afvragen wat zwart ertegenin kan brengen. Ootes greep zijn kans en speelde… 21…a5 welke wit natuurlijk had moeten voorkomen door 21.b4! te spelen 22. Pd6 Pc5 23. b4 had wit deze zet éérder gespeeld, dan had hij geen pion hoeven ruilen – en dat ruilen komt zwart natuurlijk goed uit (hij heeft immers nog steeds een pion meer). 23…axb4 24. Txb4 Kf6 25. Tb5 b6 26. Tdb1 Pd7 27. Lc6 Ke7 28. Pe4 La6?
Een blunder. Zwart overzag dat hij nu na 29.Lxd7! geen 29…Kxd7 mag spelen, omdat wit dan, gebruikmakend van een penning, 30.Pc5+! met dubbele aanval en stukwinst kan spelen. 29. Lxd7 Lxb5 30. Lxb5 Tfd8 31. h4 Td4 32. Pg5 f6 33. Pf3 Td6 34. Ta1 Tb7 35. Kg2 Tc7 36. Ta2 Td8 37. Pd2 Td4 38. Pf1 Td8 39. Pe3 Kf7 40. Ta6 Tb8?
De bekende fout op de veertigste zet. Zwart staat nu vast. 41. Pc2 f5? Fouten komen vaak in paren; zwart is op de verkeerde voet gaan spelen, want nu is e5 een sterk veld geworden. 42. Pb4 Kf6 43. Pc6 Tbb7 44. Ta8 Td7 45. Tf8+ Tf7 46. Te8 Tbc7 47. Kf3 Tfd7 48. Tb8 Tb7 49. Tf8+ Tf7 50. Ta8 Tfd7 51. Ke3 Td1 52. Pd4? Fout, want nu mag zwart zijn eerdere fout weer goedmaken door de pion naar e5 door te schuiven. 52…e5 53. Pe2 e4 54. Pf4 Tb1 55. Lc6 Tf7 56. Ld5 Td7 57. Tf8+ Ke5??
Tragisch. Zwart had al bijna zijn problemen opgelost. Na 57…Kg7 moet het te verdedigen zijn. 58. Te8+ Kf6 59. Te6+ Kg7 60. h5 Tb3+ 61. Kd4 b5 62. c5 e3 63. Txe3 Tb4+ 64. Ke5 Zwart geeft het op.
1-0
Conclusie
Net als de fianchetto is het gevoel waarmee ik na het doornemen van dit boek achterblijf dubbel. Veel van zijn ‘liefde voor schrijven’, waarmee Hausrath het verschijnen van dit boek verklaart, zien we in het boek helaas niet terug. Zijn bescheidenheid weerhoudt de Duitse GM ervan conclusies te verbinden aan de verzameling stellingen die hij aan de lezer voordraagt. Dat heeft evenwel het resultaat dat de lezer met een leger vragen achterblijft. Wat zijn de algemene kenmerken van openingsvarianten met dubbele fianchetto? Wanneer moet ik op de flank spelen en wanneer door het midden? Hoe zit dat met de computerevaluatie, die doorgaans omlaag schiet bij het zien van spel over de flanken? Allemaal vragen waar Hausrath niet of alleen terloops op antwoordt.
Desalniettemin blijkt uit dit werk inderdaad Hausraths liefde voor de structuren die hij bespreekt. En misschien wil hij daarom niet te veel aan het evalueren slaan. De liefde bloeit op bij initiële aantrekkingskracht en goede eigenschappen, maar ze doorstaat de test der tijd alleen door vergeving van wat in gebreke blijft. Zo ook met dit boek van Hausrath: ondanks de vragen die het oproept hebben we hier te maken met een zeer aardige collectie van partijen, waarin zelfs onze eigen KNSB- en bekercompetitie een rol spelen.
Boek: Double Fianchetto. The Modern Chess Lifestyle
Auteur: Daniel Hausrath
Uitgeverij: Thinkers Publishing
ISBN-nummer: 978-9-492510-75-4
Pagina’s: 272
Gepubliceerd: 2020
€ 28,95 (nu tijdelijk voor maar € 24,61!)
Hier beschikbaar. Lees alvast de eerste pagina’s.
Link naar onze recensenten met hun recensies.
