Frits Böttcher: wetenschapper, bestuurder en schaakliefhebber

Frits Böttcher: wetenschapper, bestuurder en schaakliefhebber

In deze serie wil ik het rijke schaakleven beschrijven van Frits Böttcher aan de hand van het familiearchief en eigen onderzoek. Alvorens in te gaan op zijn boeiende schaakleven eerst een portret van deze markante en vooraanstaande Nederlander die in 1915 in Rotterdam werd geboren en op 93-jarige leeftijd in den Haag overleed. Grote bekendheid kreeg hij als lid en oprichter van de Club van Rome. De aanleiding voor deze serie was het volgende.

De KNSB-competitie bestaat dit jaar 100 jaar en mijn eerste twee bijdragen gingen over het landskampioenschap van Rotterdam (NRSV) in 1930/1931 waarmee de hegemonie van de Amsterdammers werd doorbroken. NRSV zou later fuseren met de Rotterdamse schoolschaakvereniging (HBS) Wilhelm Steinitz. Frits Böttcher was op 12-jarige leeftijd een van de leden van het eerste uur, samen met Pim en Karel Muhring, Ivo en Jaap Samkalden, Rocus van Yperen en Chris Vlagsma.

Prof. dr. C.J.F. Böttcher (1915 – 2008) postuum in het nieuws

Op zaterdag 22 februari verscheen er een groot artikel in de Volkskrant dat veel opzien baarde. De kop luidde: ‘De grote twijfelzwaaier of hoe Prof. dr. C.J.F. (Frits) Böttcher met steun van tientallen bedrijven de basis legde voor de klimaatscepsis in Nederland.’

Prof. dr. C.J.F. Böttcher was een wetenschapper, bestuurder en schaakliefhebber. Het schaakspel had een prominente plaats in zijn woonkamer met alle stukken altijd netjes op het midden van de velden. Tot kort voor zijn overlijden kwamen bekenden uit politiek, bedrijfsleven en wetenschap bij hem langs om een potje te schaken en bij te praten.

In het artikel, waarin Böttcher niet alleen wordt geschetst als centrale speler in de wetenschap, het bedrijfsleven en de politiek, wordt ook met nadruk verwezen naar zijn activiteiten als schaker: ‘Met ogenschijnlijk gemak speelt hij simultaan op meerdere borden: politiek, wetenschap en bedrijfsleven. Böttcher blijkt een goede organisator.’ Naar aanleiding van zijn kritiek op de rond de eeuwwisseling bekende klimaatmodellen schreef de Volkskrant ook: ‘Böttcher wees graag op de trage ontwikkeling van de schaakcomputer om de betrouwbaarheid van klimaatmodellen te relativeren.’

Reactie van Gerard Böttcher, zoon van Frits

Op 24 februari betoogde zijn zoon Gerard in de Volkskrant dat ten onrechte het beeld werd gecreëerd dat zijn vader de aartsvader was van de klimaatscepsis in Nederland. Uit eigen waarneming wist hij hoe zijn vader dag en nacht streed voor de boodschap van de Club van Rome. ‘De scepsis van mijn vader betrof niet de klimaatverandering op zich maar de oorzaken ervan en de urgentie van het probleem.’

1972 een bijzonder jaar

Voor schakers was 1972 het jaar van de beroemde match om het wereldkampioenschap tussen Boris Spassky en Bobby Fischer. Maar er gebeurde nog iets bijzonders dat toen heel de wereld in haar greep hield. Het rapport van de Club van Rome, Grenzen aan de groei, verscheen. Iedereen herinnert zich nog wel de bijzondere Aula-pocket over dit rapport dat voor slechts 2,50 gulden te koop was. Het was een jubileumeditie omdat het de 500^ste titel was in de Aula-reeks. Nu een collector’s item, toen een ongekende oplage, het werd een bestseller. Inmiddels zijn we internationaal aan de 90^ste druk toe. Dit rapport ging wereldwijd over vijf kritische factoren en de samenhang ertussen. Deze factoren waren: bevolkingsgroei, voedselproductie, industrialisatie, uitputting van natuurlijke hulpbronnen en vervuiling. Nu vijftig jaar later zijn deze factoren weer uiterst actueel met het Parijse klimaatakkoord van de VN met 17 duurzame doelen, de Europese Green Deal en het Nederlandse Klimaatakkoord’. Ook nu worden in Nederland felle klimaatdebatten gevoerd tussen voor en tegenstanders waarbij ook schakers zich niet onberoerd laten in deze discussies. Bijzonder was dat Frits Böttcher, als enige Nederlander, een van de oprichters en prominent lid van de Club van Rome was.

Voordat ik aan de artikelen begin over het bijzondere schaakleven van Frits Böttcher eerst enige informatie over zijn levensloop. Hij had een geweldige staat van dienst en dat mag niet onvermeld blijven.

Carl Johan Friedrich (Frits) Böttcher (1915-2008)

Gezin

De vader van Frits was meester-kleermaker in het Oude Noorden van Rotterdam, in die tijd een middenstandsgezin. Vader was kleine zelfstandige en deed alles zelf. Hij maakte kleding voor gala’s, toga’s voor academici en geestelijken, pakken voor bruiloften en andere feestelijke partijen. Met zijn kleermakerij opereerde hij in het ‘hogere segment’.

Frits had een oudere zus en een jongere broer.

Studie

De jonge Frits was hoogbegaafd en intelligent. Hij hield van wiskunde, schaken en tekenen. Hij voltooide zijn HBS-opleiding met tienen voor de exacte vakken. Hij had hiervoor hard gewerkt en dit had een bijzondere reden waarover later meer. Hij ging scheikunde studeren aan de Rijksuniversiteit van Leiden, een vak dat hem al langer intrigeerde. Geen studie wiskunde omdat zijn verwachting was dat er te weinig werk in zou zijn. In 1938 rondde hij zijn studie Chemie en Theoretische Natuurkunde af in Leiden. In 1940 promoveerde hij in Leiden en werd doctor. Hij had daarnaast een bijzondere andere hobby, grafologie. De oorlogsjaren benutte hij om zich hierin verder te verdiepen. Kort na de oorlog begon hij als hoogleraar met het geven van colleges in de fysische chemie. Vanaf 1949 ging hij aan psychologiestudenten ook colleges grafologie geven, hij werd buitengewoon hoogleraar in dit vak. Frits heeft veel onderzoek gedaan op tal van gebieden en hierover veel gepubliceerd.

Samen met A.D. de Groot, die promoveerde op het onderwerp Het denken van de schaker, schreef hij het boek De grafologie.

Besturen

Frits Böttcher is bij veel nieuwe ontwikkelingen als oprichter betrokken geweest en was hier vaak ook de voortrekker. Hij bekleedde bij verschillende instellingen het voorzitterschap. Om enkele belangrijke te noemen:

– voorzitter van de Nederlandse delegatie bij de OECD (Scientific and Technological Policy)

– voorzitter Raad van Advies voor het Wetenschapsbeleid

– lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

– medeoprichter van de Club van Rome, bestuurder van de Nederlandse afdeling.

– oprichter eigen onderzoeksinstituut: The Global Insitute for the study of Natural Resources

– oprichter van het European Science and Environment Forum (ESEF)

Bedrijfsleven

Frits Böttcher heeft vele commissariaten gehad bij vooraanstaande bedrijven zoals bij Hoogovens, Stork, Gist-Brocades, Volker Stevin en Estel. Hij was president-commissaris bij o.m. Pakhoed, Enraf-Nonius, Brown-Boveri en Elsevier Scientific Publishers. Hij is meer dan 30 jaar adviseur van de Research Coördinator van de Koninklijke Shell Groep geweest en was tien jaar buitengewoon lid van de Octrooiraad.  

Media

Böttcher kreeg bekendheid op radio en tv, schreef vele artikelen in dag- en weekbladen en werd regelmatig geïnterviewd over onderwerpen die samenhingen met natuurlijke hulpbronnen en het klimaat. Hoge bomen vangen veel wind en aan kritiek op zijn standpunten ontbrak het hem nooit. Belangrijke discussies gingen over de CO2-problematiek, het broeikaseffect, wenselijkheid van kernenergie, en schaarste van natuurlijke grondstoffen en vervuiling.

Sport

Frits beoefende in zijn jonge jaren verschillende sporten zoals tennis, dammen en schaken.

De jonge Frits kwam in de tweede klas op een Rotterdamse H.B.S. in aanraking met schaken omdat leerlingen van de bovenbouw een schaakvereniging hadden opgericht. Ook op een andere H.B.S. in de stad gebeurde hetzelfde. Van zijn vader kreeg de 12-jarige Frits toestemming om lid te worden van de Rotterdamse schoolschaakvereniging Wilhelm Steinitz. En naar we nu weten werden enkele van deze leden later prominente Nederlanders, waaronder Frits. Schaken heeft zijn hele leven zijn bijzondere aandacht gehad en het spel heeft een belangrijke rol gespeeld bij zijn ontwikkeling.

Verantwoording

Dit is het begin van de komende artikelen over het rijke schaakleven van Frits Böttcher. De artikelen zijn gebaseerd op eigen onderzoek ondersteund door informatie uit het familiearchief die ik mocht ontvangen van Gerard Böttcher, zoon van Frits Böttcher. De verantwoording voor de inhoud van de artikelen ligt uitsluitend bij mij.

Gebruikte bronnen o.m.:

– familiearchief Frits Böttcher

– de Volkskrant van 22 en 24 februari 2020

– Werken aan scheikunde, 24 memoires van hen die de Nederlandse Chemie deze eeuw groot hebben gemaakt. 1993.

Over twee weken:

Tweede aflevering: Schaken bij R.S.C. Wilhelm Steinitz op de HBS aan de Bergsingel in Rotterdam