De 18-jarige Frits Böttcher verslaat de wereldkampioen

Schaakhistorie 7 juni 2020 10:43 Teun Koorevaar 22

Aflevering 3, lees ook aflevering 1 en 2.

Eerst een vraag

Voordat ik begin met dit artikel over de jonge student Frits Böttcher en zijn prestatie tegen wereldkampioen dr. Alexander Aljechin wil ik graag eerst een vraag voorleggen die mij al een tijdje bezighoudt :

Wie weet wie de eerste Nederlander was die een klassieke partij (geen simultaanpartij) speelde tegen Alexander Aljechin en in welk jaar dit was?

Aljechin in Nederland in oktober/november 1933

Wereldkampioen Alexander Aljechin had in 1933 het toernooi in Parijs gewonnen. Hij behaalde acht punten uit negen partijen. Dr. Tartakower werd tweede met zes punten. Het spel van Aljechin verraste steeds door grote originaliteit. Hij verliet zich niet op theoretische paden, hoewel hij de theorie goed kende, doch zocht steeds naar nieuwe wendingen. Na Parijs kwam hij naar Nederland om in oktober/november een serie lucratieve simultaans te spelen. Hij speelde o.m. in Maastricht, Heerlen, Heemstede, Bussum, Groningen, Amsterdam, Eindhoven, Utrecht, Den Haag en besloot zijn toer op 14 november in Rotterdam, waar hij te gast was van het Rotterdamsch Nieuwsblad. Aljechin was een echte broodschaker, hij leefde van het schaken.

Aljechin had hiermee een zwaar programma achter de rug. In slechts 17 dagen speelde hij 15 simultaans, 1 consultatie-simultaan en hield hij een voordracht in het Carlton-hotel welke door de AVRO werd uitgezonden. Ook een wereldkampioen raakt vermoeid en dat was soms af te lezen uit het aantal verliespartijen. Op de laatste dag in Rotterdam zelfs negen verliespartijen. In Amsterdam tegen de nieuwe Beursclub verloor Aljechin er zeven. Aljechin lag hier niet wakker van, je zou ook kunnen zeggen dat het spelpeil in Nederland zich in een stijgende lijn bevond. In totaal speelde Aljechin 624 partijen, waarvan 71 remise, 41 verloren en 512 gewonnen. Een score van bijna 90% en dat is uitstekend te noemen, ook een wereldkampioen kan niet alles winnen!

Zowel mooie winstpartijen als mooie verliespartijen van Aljechin kregen aandacht. Van beide hieronder een voorbeeld.

Een van Aljechin’s fraaie partijen was die gespeeld tegen Hölscher in Amstelveen. Euwe heeft deze partij behandeld in zijn schaakrubriek van dagblad Het Volk.

Deze partij is in veel (internationale) bladen gepubliceerd, soms met als tegenspeler NN, Mindeno of andere namen. De partij zou ook worden opgenomen in Aljechin’s best games.

Aljechin – Hölscher, simultaanseance Amstelveen, november 1933

Wit had een stuk geofferd om een sterke aanval te krijgen.

Stelling na 15 …. f7-f5

Hoe besliste Aljechin deze partij op fraaie wijze?

Deze stelling is onderaan uit te spelen.

Aljechin in Rotterdam op 14 november 1933

Eindelijk was het zo ver. Het was een drukte van jewelste op de burelen van het Rotterdamsch Nieuwsblad waar de simultaan werd gehouden. De Rotterdamse burgemeester Droogleever Fortuyn woonde de simultaan bij.

Alvorens de voorstelling aanving, werd dr. Aljechin door een der leden van de directie van het Rotterdamsch Nieuwsblad, den heer E.W. Geerling, in de Fransche taal toegesproken; na dezen sprak mr. Oskam enige woorden in het Russisch tot den grootmeester; In beide toespraken werd getuigd van de groote bewondering, die men in Rotterdam, zoals in de geheele wereld, voor den wereldkampioen koesterde. Dr. Aljechin dankte met enige vriendelijke wederwoorden. Uit: Algemeen Handelsblad 16 november 1933.

Het werd een bijzondere avond met meer dan 300 belangstellenden, teveel voor een goede schaaksfeer vonden sommigen. Hij begon met een blindpartij tegen schaakpromotor en vriend mr. Oskam, speler uit het meesterklasseteam van NRSV. Deze partij eindigde snel in remise.

Tegen het einde van de avond, het was al half twaalf, speelde Aljechin nog een blindpartij tegen het gelegenheidsduo mr. Oskam/Landau. Beiden spelend voor het meesterklasseteam van NRSV, de landskampioen van 1930/1931. Door een foute combinatie verloor Aljechin een stuk en vervolgens de partij. Deze partij is hieronder online na te spelen.

Aan de simultaan deden 75 schakers mee, waarvan 50 in duo’s, dit waren de zgn. consultatiepartijen. Daarnaast nog 25 individuele deelnemers. Natuurlijk waren er sterke spelers komen opdagen om tegen de wereldkampioen te kunnen spelen. Dit was in de uitslag te zien. Aljechin won er 32, speelde er negen remise en verloor er ook negen. Het grootste aantal verliespunten uit deze serie Nederlandse simultaanséances. De simultaan nam ruim zeven uur in beslag!

Euwe over deze simultaanséances

 Uit onderstaand bericht blijkt dat Euwe veel waardering had voor de schaker Aljechin, maar in het geheel niet voor de tafelmanieren van de mens Aljechin.

Het was de eerste maal, dat Aljechin een echte tournée in ons land gehouden heeft. Wel gaf hij vroeger bij verschillende gelegenheden een aantal séances, maar in al deze gevallen was het eigenlijke doel van zijn komst een ander.

Thans kwam de wereldkampioen uitsluitend, om kennis te maker met vereeniglngen van allerlei soort, zoowel groote als kleine, stedelijke en provinciale, sterke en zwakke. Met bizondere aandacht voor hoofdklasse en de schaakjeugd. Aljechin heeft dus een mooie gelegenheid gehad, de gemiddelde sterkte van onze vereenigingen te peilen en is tot de conclusie gekomen, dat deze minstens op één lijn te stellen is met die van andere groote landen.

 Aljechin was in het algemeen wel tevreden met de hier behaalde resultaten. Hij heeft een kleine negentig procent bereikt, wat in aanmerking nemend het moordende tempo — elken dag een séance! — en de kwaliteit der tegenspelers, inderdaad een bevredigende prestatie genoemd mag worden. De wereldkampioen heeft zich dus in ons land uitsluitend aan het schaakspel moeten geven. Tot op zekere hoogte een geluk, want hoe charmant Aljechin zich ook in den omgang toont, als mensch van de maatschappij is hij volkomen onbruikbaar. Presenteert men hem een schaal groente, dan omarmt hij deze, alsof hij een baby aanpakt en de soep wil hij eten met een dessertlepeltje. Men kan ook niet in alles wereldkampioen zijn! Aldus Max Euwe in Het Volk van 15 november 1933

18-jarige student Frits Böttcher wint van de wereldkampioen!

Een fraaie verliespartij van Aljechin was die tegen de 18-jarige Frits Böttcher in Rotterdam op 14 november 1933. Naast Frits wonnen ook T. ten Kate en J.F.W. Mannee. W.J. Mühring (een van de oprichters van R.S.C. Wilhelm Steinitz) en J.H.C. Fontein speelden remise.

Alexander Aljechin – Frits Böttcher, simultaanséance in Rotterdam, 14 november 1933

Stelling na 28. e6

Stelling na 39 …   Tc2

Slotstelling, 41 … Th2+, Aljechin gaf op!

Deze partij is onderaan na te spelen.

Een waardevol diploma!

Aljechin gebruikte altijd de titel doctor. Volgens sommigen heeft hij wel aan een proefschrift gewerkt aan de Sorbonne in Parijs. Maar hij heeft zijn proefschrift nooit afgemaakt. Frits Böttcher zou in 1940 promoveren tot doctor in de chemie.

Aljechin reist verder

Aljechin zou doorreizen naar Tsjecho-Slowakije om simultaans e.d. te geven. Eind 1933 zou Aljechin meedoen aan het Kersttoernooi in Hastings. Salo Flohr zou voor de derde maal Hastings winnen.

Euwe wereldkampioen in 1935

In 1927 versloeg Aljechin Capablanca en werd wereldkampioen. In 1929 en 1934 speelde hij matches tegen Efim Bogoljubov en prolongeerde zijn titel.

Nog geen twee jaar na Aljechin’s optreden in Nederland werd Euwe wereldkampioen door Aljechin te verslaan. Tot op heden is hij de enige Nederlander die het heeft gepresteerd om wereldkampioen te worden. Prachtige partijen van doctor Euwe tegen ‘doctor’ Aljechin.

Mr. G.C.A. Oskam vertaalde schaakboeken uit het Russisch

Zoals we hierboven konden lezen was mr. Oskam de Russische taal machtig. Hij zal vaak de gastheer zijn geweest van Aljechin, naast andere beroemde internationale schakers. Hij had een speciale logeerkamer met een mooi praalbed voor zijn gasten. Tartakower, Réti, Przepiórka , Capablanca, Euwe en veel andere schaakgrootmeesters hebben in dit praalbed geslapen.

Toen Oskam in de oorlog als gijzelaar werd vastgehouden in kamp Sint-Michielsgestel hield hij zich bezig met het vertalen van schaakboeken uit het Russisch. Hij vertaalde vanuit het Russisch Mijn beste partijen van Aljechin. En Een keur van mijn beste partijen van Botwinnik (1926-1936). Uitgeven door de Tijdstroom uit Lochem. Dit leverde geweldige schaakboeken op. Velen zullen de partijen uit deze boeken hebben nagespeeld en genoten hebben van de technieken van Botwinnik en de geniale ideeën van Aljechin in die tijd. Echte collector’s items.

Hans Ree, schreef bij de honderdste geboortedag van Aljechin in 1992, in de NRC

‘De schaakliefhebber heeft geleerd om voorzichtig te zijn met partijen van Aljechin. Hij had een neiging tot mystificatie, zelfs in zijn schaakboeken, en er zijn beroemde gevallen waar hij een analyse ten onrechte opvoerde als een werkelijk gespeelde partij.’

Verantwoording

Dit is een serie over het rijke schaakleven van Frits Böttcher. De artikelen zijn gebaseerd op eigen onderzoek ondersteund door informatie uit het familiearchief die ik mocht ontvangen van Gerard Böttcher, zoon van Frits Böttcher. De verantwoording voor de inhoud van de artikelen ligt uitsluitend bij mij.

Over twee weken:

Aflevering 4: Frits Böttcher en de Schaakhersenkronkels