De Texel-studie van Afek
De race tussen een zwart en een wit ‘schaap’
Yochanan Afek (Foto: Alina l’Ami)
Schaakvereniging En Passant Texel viert dit jaar haar 60-jarig jubileum. Reden voor de vereniging, waar ik lid van ben, om een speciale Texel studie te laten componeren. Een studie die vast ook leuk is voor de volgers van Schaaksite.
‘Maakt u de studie niet te moeilijk?’, vroeg ik Yochanan Afek. Een Texel-studie die voor de gewone Texelse schaker niet op te lossen is: dat leek geen goed idee.
Afek (68) bezocht Texel voor het eerst in 2019, om mee te doen aan het toernooi Mat op ‘t Wad. De Israëlisch-Nederlandse Amsterdammer was tot dan in Noord-Holland nooit verder gekomen dan Wijk aan Zee, om Tata Steel Chess te spelen en te bezoeken. Voorafgaand aan het toernooi op Texel reed ik hem even rond over het eiland en ik merkte dat hij zijn ogen uitkeek. Tijd om het strand te bezoeken was er niet, maar het landschap met de vele schapen vond hij prachtig en juist dat moet hem hebben geïnspireerd om de Texel-studie te componeren. Een studie waarin schapen, in de vorm van pionnen, een bijzondere rol spelen.
Ik vroeg hem om in de studie ook iets te doen met en passant, de regel waarnaar de schaakvereniging op Texel is genoemd. Afek beloofde om dat te doen. De lezer mag er dus vanuit gaan dat ergens in de oplossing en passant een rol speelt. Ik verklap daarnaast dat een belangrijk thema van de studie de strijd tussen de witte h-pion en de zwarte a-pion is, het witte en het zwarte ‘schaap’. Kan wit de zwarte a-pion afstoppen? En kan hij dan ook nog zijn eigen h-pion naar de overkant brengen? Hieronder de Texel-studie van Afek:
Afek Texel 2020
Wit speelt en wint (de oplossing volgt hieronder).
Oplossing
De studie van Afek kent twee grote uitdagingen. De eerste uitdaging is het tegenhouden van de zwarte a-pion. Dat alleen al is niet eenvoudig. De tweede uitdaging is om daarna ook nog te winnen, en ook dat zal lastig blijken. Het ligt voor de hand om te beginnen met 1.Th8 om na 1… a2 2.Ta8 a1D+ de toren te offeren met 3.Txa1, waarna wit een simpel gewonnen stelling heeft. Maar helaas, zwart speelt niet 2… a1D+, maar het venijnige 2… Pa5! Wit kan dan de promotie van de zwarte a-pion niet meer voorkomen en verliest zelfs nog. Is na 1.Th8 a2 2.Tb8+ Ka7 3.Txb3 misschien een optie? Nee, ook niet, zwart speelt 3… a1D+ 4.Kf2 Dh1 en maakt gemakkelijk remise.
Wat dan wel? Het activeren van de witte toren is in ieder geval de goede keuze. De enige winnende zet voor wit is 1.Th6+. De beste verdediging is daarna 1…Ka7. Op 1… Kb5 volgt 2.Th8 a2 3.Ta8 a1D+ (3…Pa5 faalt nu op 4.Pd4+, gevolgd door 5.Pc2) 4.Txa1 Pxa1 en wit wint eenvoudig. Na 1.Th6+ Ka7 volgt 2.Th7+ Ka6 (of het passieve 2… Ka8, met een vergelijkbaar vervolg). Na 2…Kb6 3.Pe7 a2 4.Pd5+ Kc5 5.Ta7 wint wit simpel.
De pointe van de studie is 3.Pd4!! Een zet die een apart diagram verdient.
Een prachtige oplossing. Zwart moet het witte paard natuurlijk slaan; het is slaan of geslagen worden. Maar dan kan de witte toren via de c-lijn langszij komen, omdat de zwarte koning inmiddels op de a-lijn staat. Dus: 3…Pxd4 4.Tc7! De witte toren kan nu de zwarte pion gaan stoppen. Let wel: dit verklaart ook waarom de tweede zet van wit, 2.Th7+, nodig was. Met de toren op h6 zou de switch naar de damevleugel niet mogelijk zijn omdat veld c6 gedekt is. Na 4.Tc7 volgt 4…a2 5.Tc1 Pb3 en nu komt weer een bijzondere zet: 6.Td1! Zwart heeft geen betere optie dan 6…a1D 7.Txa1 Pxa1. De eerste witte uitdaging is bereikt. De zwarte pion is achterhaald. Maar nu de tweede uitdaging: kan wit met zo weinig materiaal nog winnen?
Het leuke van de Texel-studie van Afek is dat er op verschillende momenten als het ware deelstudies verborgen zijn in de totale compositie. Hieronder de laatste fase van de studie, die eigenlijk een opgave in het klein is.
Nogmaals: wit speelt en wint! De eerste zet ligt voor de hand. 8.h4. De witte pion blijft hierdoor buiten het bereik van de zwarte koning. Kan zwart de pion met zijn paard nog tegenhouden? 8… Pb3. Ja, dat kan. Als wit verder gaat met 9.h5 dan volgt 9… Pc5 10.h6 Pd3+ 11.Ke2 Pe5 12.h7 Pf7 en zwart kan de pion nog net tegenhouden en remise maken.
Maar nu komt de laatste pointe: wit speelt 9.d4!! Zwart moet nu 9… exd3 (en passant!) spelen, zodat het paard toch nog naar c5 kan. Maar na 10.h5 Pc5 11.h6 kan het paard niet meer naar d3 met schaak. En dus is zwart niet meer op tijd om de witte h-pion af te stoppen.
Zwart kan nog proberen 11… d2+, maar wit speelt koeltjes 12.Kd1 en de witte randpion doet de rest. Wit wint. 12… Pe4 13.h7 en de pion is niet meer te stoppen.
Het witte ‘schaap’ bereikt de overkant. En zorgt voor de overwinning.
Tenslotte nog de studie met het commentaar van Afek zelf via de viewer:
Wanneer is het jubileum precies? Alvast gefeliciteerd!
En wanneer is het volgende ‘Mat op ’t Wad’ toernooi?
Precieze datum is er niet. De club is vermoedelijk in september 1960 gestart met een groepje enthousiaste schakers, maar het is niet helemaal duidelijk hoe dat gegaan is en wanneer precies de naam En Passant Texel is ontstaan…
Het rapidtoernooi Mat op ‘t Wad staat in 2021 gepland op zaterdag 14 augustus. Hopelijk is de pandemie dan enigszins gesmoord…
Een elegante studie van Afek! Een race tussen een wit en zwart schaap, wie verzint zoiets!