Gespot 94: Mat met twee paarden
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen. Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Dat het paard in het schaakspel een bijzondere rol vervult, moge duidelijk zijn. Het is het enige stuk dat over andere heen mag springen, de paardensprong is ook heel bijzonder in vergelijking met wat de andere stukken mogen. Ik las ooit dat het paard mag springen zoals het nu doet omdat men in onderstaand minidiagrammetje het volgende had bedacht (zie diagram).
De loper en de toren kunnen allebei naar h3. Toen vond men het leuk dat ook het paard naar dat veld zou mogen om de symmetrie te bewaren en daarom heeft men de paardensprong bedacht. Of dit waar is? Geen idee, ik kan helaas niet meer terugvinden waar ik dit gelezen heb. Feit is dat de paardensprong ook gebruikt wordt in letterpuzzels, zoals bijvoorbeeld in de ‘Twee-voor-twaalf-quiz’ op tv.
Ziet u het woord in nevenstaand lettervierkant?
Aan het schaakbord was ik altijd gebiologeerd door matten met paarden. Twee voorbeelden:
Mat met 2 paarden (voorbeeld 1)
Toen ik deze stelling voor het eerst zag, vond ik het een gewaarwording dat het witte paard van c2 in twee zetten een relatief grote afstand overbrugt. Want na1. Pd4 Pf5 2. Pe6#
staat zwart mat.
Dan moet je ook nog even met je ogen knipperen dat de koning in eendrachtige samenwerking met zijn paarden alle vluchtvelden van de zwarte koning onder controle heeft genomen (zie diagram rechts)!
Mat met 2 paarden (voorbeeld 2)
1. Tf7+!!
Een briljant torenoffer dat zwart moet nemen.
1…Pxf7 2. Pg6#
En dit matbeeld mag er ook wezen! De opstelling van de paarden mooi op een rijtje en nu de symmetrie van alle paarden, zo mooi in een kwadrant bij elkaar, laat ook de schoonheid van ons spel zien. De twee zwarte paarden staan uiteraard de vluchtvelden van de eigen koning in de weg.
De vraag is dan natuurlijk of je dit soort matbeelden met twee paarden ook in partijen tegenkomt. Dat is even zoeken, maar ze zijn er inderdaad:
Schulten, John William – Kieseritzky, Lionel
1. e4 e5 2. f4 exf4 3. Lc4 Dh4+ 4. Kf1 b5 5. Lxb5 Pf6 6. Pc3 Pg4 7. Ph3 Pc6 8. Pd5 Pd4 9. Pxc7+ Kd8 10. Pxa8 f3 11. d3 f6 12. Lc4 d5 13. Lxd5 Ld6 14. De1??
Hierna gaat zwart als een mes door de boter.
Na 14. e5! is er weinig aan de hand voor wit.
14…fxg2+ 15. Kxg2
Een fraaie magneetcombinatie. De koning wordt als het ware naar voren gejaagd.
16. Kxh3 Pe3+ 17. Kh4 Pf3+
De paarden helpen gezamenlijk mee aan een fraai matbeeld.
18. Kh5 Lg4#
0-1
Blees, Enrico – Plukkel, Sjoerd
27…Txd5! 28. exd5
Na 28. Pxd5 Ld1+ wint zwart de dame terug en komt dan een toren voor.
28…Lxf5
Inmiddels heeft zwart een toren en twee lichte stukken voor de dame, ruim voldoende dus. Maar de strijd gaat verder! Om te beginnen dreigt er …Lg4#.
29. g4 Lxg4+ 30. Kg3 Pe7
Zo breit zwart er een kunstzinnig slot aan.
31. Pb5
Wit laat zijn tegenstander de eeuwige roem, want er was geen verdediging meer. Een sympathiek gebaar!
31…Pf5#
Potemkin, Peter Petrovich – Alekhine, Alexander
16. Kg3
Dit wordt fraai afgestraft.
Veiliger is 16. Kg1 maar ook niet aanlokkelijk omdat de toren op h1 nu een tijdje buitenspel blijft staan. Na 16…Db5 17. Lf1 Pxc1 18. Dxc1 Db6 staat zwart ook overweldigend.
16…Pxd4! 17. gxf5?
Zo laat de witspeler een elegant matbeeld toe.
Na 17. Pxd4 Le5+ 18. Kh4 Lf6+ 19. Kg3 De5+ 20. f4 Dxd4 staat zwart niet alleen een pion voor, maar hij heeft ook een gevaarlijke aanval tegen de witte koning.
17…Pxf5+
Na 17…Pxf5+ 18. Kg4 h5+ 19. Kh3 [19. Kg5 Lf6# (19…Lh6#)] 19…Pf2# (zie analysediagram)
18. Kh3 Pf2#
Zelf maakte ik ooit iets bijzonders mee toen ik meespeelde in een open toernooi in Biel (Zwitserland). In de laatste ronde kreeg ik daar de Hongaarse meester Eperjesi tegenover mij te zitten. Er stond, als ik het me goed herinner, een maaltijd-bon op het spel. Het was in Biel gebruikelijk dat de winnaar van de partij in het Meisterturnier een bon kreeg waarmee je voor een bepaald bedrag kon eten bij het restaurant van de speellocatie. Met de zwarte stukken speelde ik hem langzaam maar zeker van het bord en op een gegeven moment stond ik duidelijk op winst. In de tussentijd (toen de stelling minder duidelijk was) had hij geprobeerd mij om te kopen, maar dat had ik resoluut van de hand gewezen. Misschien geïrriteerd hierdoor, speelde hij door totdat ik hem mat had gezet. Dat gebeurde in een laat middenspel door ergens met twee paarden naast elkaar op een prachtige wijze mat te geven. Hij weigerde het formulier te ondertekenen en beende snel de zaal uit. Tenminste dat dacht ik. Terwijl ik opstond, dromden een paar landgenoten samen aan mijn bord en ik liet hen nog even meegenieten van het prachtige mat met de twee zwarte paarden, middenin de witte stelling.
Daarna ging ik met mijn notatieformulier naar de wedstrijdtafel om mijn bon op te halen. Wat schetst mijn verbazing? De wedstrijdleider had bij de uitslag van de partij 1-0 staan, terwijl dat toch echt 0-1 moest zijn. Ik zei hem dat dat incorrect was en kreeg als antwoord dat mijn tegenstander hier ook net was geweest en gezegd had dat hij de partij had gewonnen. Ik stond perplex! Maar ik kon de wedstrijdleider er toch snel van overtuigen dat ik de partij gewonnen had, gezien het matbeeld aan het eind. ‘U kunt de partij naspelen, dan ziet u wie er daadwerkelijk gewonnen heeft’, zei ik hem. De man nam snel actie. Samen met een collega renden zij de zaal uit om te kijken of zij de boef nog te pakken konden nemen. Later bleek dat Eperjesi niet de verkeerde uitslag door had gegeven, maar het wel zo handig speelde dat de organisatie dacht dat hij Herman Grooten was en zodoende ging hij met mijn bon aan de haal. Die hij overigens wel weer teruggaf toen hij mij en de organisator op zijn dak kreeg en dan net doen alsof hij het niet begrepen had. Aanvankelijk had ik geen beschikking meer over deze partij, maar na een speurtocht van collega Gerard Welling op het internet, kwam de partij boven water in een clubblad “Unitas nieuws” nr.2 okt. 1981 met een verslag van Biel 1981 van de heer Wout Knol, inmiddels 90 jaar (zoals wij via ons redactie-adres vernamen!). Daar is ie dan!
Eperjesi, Laszlo – Grooten, Herman
Dit was de afgebroken stelling en die blijkt heel goed voor zwart te zijn aangezien de witte stukken nogal afzijdig staan.
41. Kg2 De2+ 42. Kg1 Pe5
Zo komt er een nieuw aanvalsstuk in de stelling.
43. Tf4
Een zet als 43. Pc3 helpt niet vanwege 43…De3+ en zwart haalt een stuk op.
43…Pfg4!
Die hadden we in de analyse al gevonden.
44. Db7
Uiteraard faalt 44. Txg4 op 44…Pf3+ 45. Lxf3 Tc1#. Na 44. Pc3 is 44…Dxh2+ 45. Kf1 Dd2! winnend.
44…Dxh2+ 45. Kf1
En nu mogen de paarden hun werk doen!
45…Pe3+ 46. Ke1 Pd3#
0-1
We sluiten af met een briljante combinatie in een partij op het allerhoogste niveau: tussen Alexei Shirov en Judit Polgar. Het leuke is dat deze week van Wim Weehuizen ook al een artikel over Judit verscheen op Schaaksite en dat Judit in de laatste New in Chess magazine een artikel schreef ‘What I learned from Shirov’. Daar kunnen we in onderstaande partij beter van maken: ‘What did Shirov learn from Judit Polgar!’
Links Alexei Shirov, rechts Judit Polgar (foto’s Jos Sutmuller)
Shirov, Alexei – Polgar, Judit
14…Pf5!
Ze maakt hierbij optimaal gebruik van de penning over de lange diagonaal.
15. Lf2
15…Dxg5!
Een geweldige mokerklap! Zwart geeft schijnbaar de dame weg. Daarmee wint zij wel een mooie pion.
16. Pa5?
16…Pe3!-+
Deze knappe tussenzet heeft Shirov ook niet zien aankomen.
17. Dg3
Dit helpt wit niet uit de brand. Heel slecht is 17. Lxe3 Dxe3 en als wit zich vergrijpt aan de loper, wordt dat hardhandig afgestraft: 18. Pxb7 Pf3+ 19. Kd1 Dd2# Heel fraai is natuurlijk het schitterende matbeeld dat ontstaat na 17. Dxg5 Pf3# (zie analysediagram)
17…Dxg3 18. Pxg3 Pxc2+
Zo wint zwart tenminste een kwaliteit en daarmee is de partij in hogere zin beslist.
19. Kd1
Geen oplossing biedt 19. Kd2 Pxa1 20. Pxb7 Lh6+-+ met winst.
19…Pxa1 20. Pxb7
20…b3! 21. axb3
Na 21. a3 aangegeven door Ftacnik volgt 21…Lh6 22. Pxd6+ Kd7-+ met winst.
21…Pxb3
22. Kc2 Pc5 23. Pxc5 dxc5 24. Le1 Pf3 25. Lc3 Pd4+ 26. Kd3 Ld6
Op 27. b4 kan zwart het beste vervolgen met 27…Ke7 28. bxc5 Lxc5 29. Lxd4 Thd8 30. Pe2 Lxd4 31. Pxd4 e5 met technische winst. Na 27. Lxd4 cxd4 28. Kxd4 Td8 29. Ke3 wint zwart de pion terug met 29…Tb8 waarna het snel gedaan zal zijn. Een voorbeeld: 30. Lxa6 Tb3+ 31. Ld3 Ke7 32. Tc1 Txb2 en ook hier zal zwart zegevieren.
27…Le5 28. Kc4 Ke7 29. Ta1 Pc6
0-1
Alle fragmenten via de viewer:
Judit Polgar (foto Jos Sutmuller)
P.S. Naar aanleiding van het bericht van Frits Fritschy hierbij het fragment waar hij het over heeft:
En het fantastische slot uit de partij Ondersteijn-Milov:
(Oplossing van het letterraadsel: vierkant!)
De laatste drie diagrammen van www.chesshistory.com/winter/extra/underpromotion.html zullen je ook wel bevallen. Een Koning die midden op het bord staat kan ook aan een tweepaardenmat ten prooi vallen.
Ah, Herman, dit brengt een zoete herinnering boven. In december 1976, toen de Meesterklasse nog Hoofdklasse heette, mocht ik daar voor Charlois/Europoort met zwart tegen Versteeg (ik weet zijn voornaam niet meer) van Eindhoven. Na de dertigste zet van wit hadden we de volgende stelling:
Wit: Kg2, Ta7, Pc1 en f5, pi a5, f2, g3, h2
Zwart: Kg8, Td8, Pb4 en f6, pi e4, f7, g7, h5
(Helaas lukt het me niet een diagram te plaatsen; ik krijg de melding ‘FOUT, reactie is te lang’)
Er volgde 30… Pd3 31 Pe2 Pe1+. Speelt wit nu 32 Kf1, dan kan hij na 32… Pf3 nog 33 Pc3 proberen, maar volgens mij zit er altijd wel ergens een eeuwig schaak in. In plaats daarvan kwam de geslaagde verliespoging (ik vermoed in grote tijdnood) 32 Kh3?? Pg4 33 Pe3. De matzet na 33 Kh4 Pf3+ 34 Kxh5 zal je bekend voorkomen. Nu kwam 33… Pxf2+ 34 Kh4 Pf3+ 35 Kxh5 Td5+! 36 Pxd5 g6+ 37 Kh6 Pg4 en mat!
Was het misschien Cees Versteeg? Die heeft voor Eindhoven gespeeld en zou in 1976 rond de 40 jaar moeten zijn geweest.
Hi Frits: dat was inderdaad Cees Versteeg, die jarenlang teamleider is geweest van het eerste team van de Eindhovense Schaakvereniging dat in 1984 de titel voor de gedoodverfde favoriet, Volmac/Rotterdam, wegkaapte. Volmac is in 15 jaar tijd 14 keer landskampioen geweest. Ik begreep dat Cees niet zo lang geleden is overleden.
Ik heb het fragment ingevoerd en onderaan in het artikel erbij geplaatst. Dan kan iedereen deze schitterende matbeelden ook zien!
Dank voor het diagram, Herman, maar de datum 17/11 1981 klopt van geen kanten. Ik heb maar twee seizoenen hoofdklasse gespeeld: 1976-1978.
Voorbeeld 1 is een prachtig ondekbaar mat dat niet eens dreigt! Wel jammer, ik heb geprobeerd een realistische vorige zet te vinden, maar het ziet ernaar uit dat zwart geblunderd heeft 🙂
Misschien het paard van c2 verplaatsen naar h5? Ik noem maar iets: zwart paard op c5, witte koning op d8, witte toren op g7. Succes ermee, maar ik vermoed dat je niet de eerste zult zijn die iets met deze stelling geprobeerd heeft…
Ik heb al iets gevonden wat erop lijkt:
A. Troitzky, Deutsche Schachzeitung 1914
Wit: Kc6, Pg5 en Ph5
Zwart: Kh8, Pe8 en pi h7
Je vindt de oplossing toch zelf wel…?
Er moeten er meer zijn, en volgens mij ook van Troitzky, maar er staan vele honderden studies van hem in Van der Heijdens studiedatabase, en ik moet ook af en toe wat centjes verdienen, dus wellicht later meer.
Een artikel naar mijn hart Herman! Als paardenliefhebber heb ik vaker een masterclass gegeven over paardenkracht. Een van mijn mooiste partijen daarin was mijn eerste overwinning in een lange partij tegen een grootmeester. Ik weet niet precies hoe ik die het handigste in een commentaar verwerkt, maar zie hieronder. Vooral 38.h4! zorgt ervoor dat de overbelaste loper niet alle velden voor de paarden kan dekken.
[Event “19. Int. Deizisauer Neckar-Open”]
[Site “Deizisau, Germany”]
[Date “2015.04.05”]
[Round “7.12”]
[White “Ondersteijn, Niels”]
[Black “Milov, Leonid”]
[Result “1-0”]
[ECO “A56”]
[PlyCount “79”]
[EventDate “2015.??.??”]
1. d4 Nf6 2. c4 c5 3. d5 a6 4. a4 e6 5. Nc3 Bd6 6. Nf3 Bc7 7. e4 d6 8. Bd3 O-O
9. h3 Ba5 10. O-O Re8 11. Qc2 e5 12. Kh2 Nbd7 13. Ne2 Nf8 14. Ng3 Ng6 15. b3 h6
16. Ng1 Nf4 17. N3e2 N6h5 18. g3 Nxd3 19. Qxd3 Nf6 20. f3 b5 21. g4 bxc4 22.
bxc4 Rb8 23. Ra2 Bd7 24. Ng3 Qb6 25. f4 Qb3 26. Qxb3 Rxb3 27. fxe5 Rxe5 28. Bf4
Re8 29. Re2 Bc7 30. Nf3 Rc3 31. e5 Rxc4 32. exf6 Rxf4 33. Rxe8+ Bxe8 34. Nh5
Rxa4 35. fxg7 Bb5 36. Nh4 Bd8 37. Nf5 Bg5 38. h4 Rxg4 39. hxg5 Rxg5 40. Nf6#
1-0
365chess.com/game.php?gid=3936497
35… Lc7-d8!
@Niels: goed om te horen. Jouw voorbeeld mag er ook wezen! Ik heb de partij toegevoegd aan het artikel onderaan. Bijzonder dat je zo’n sterke grootmeester zo weet te verschalken; het fragment wordt uiteraard toegevoegd aan de collectie die ik aan het opbouwen ben 🙂
@Henk en @Frits: de eerste stelling was het slot van een studie, ik meen van Troitzky inderdaad. Eigenlijk slordig dat ik de naam niet genoemd heb, dat mag niet van Afek!
Als er mensen ook matten met twee paarden hebben in hun partijen, hou ik me van harte aanbevolen! Als ik er genoeg heb, komt er een nieuwe aflevering, haha.
Er was ook een partij in de match Karpov – Kortchnoi uit 1978 waarin Kortchnoi eerst gewonnen stond en nadat hij zijn voordeel had laten glippen werd hij ook nog eens gruwelijk te grazen genomen door twee paarden. Ik meen de zeventiende partij…
Dat klopt. Dit (www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1241745) is hem. De laatste zet 39 Ta3-a1?? laat mat in drie toe, terwijl 39. g2-g4 remise maakt.
Die was ik inderdaad vergeten! Ga zo door heren 😉
[pgn height=300 layout=vertical] [FEN "8/7R/2r5/8/P3n3/8/3nk1PP/R5K1 b - - 0 39"] [/pgn]
Zou ik de partij tussen Ljubojevic en Georgiev van de Olympiade van 1988 kunnen toevoegen. Vanaf de 72e zet bereikt Georgiev met zwart het mat met twee paarden, omdat wit nog een pion heeft die op het einde twee zetten kan doen. www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1092373
Is er een schaakdatabase waar je kunt zoeken op mat met paard + paard controleert 1 of 2 velden rondom matgezette koning?
Je kunt hier beginnen: en.wikipedia.org/wiki/Chess_Query_Language.
Ik heb nooit de puf gehad om dit uit te zoeken.
Chess Query Language wellicht. gadycosteff.com/cql/
Zie ook www.chessprogramming.org/Chess_Query_Language
Geen erg gelikte interface, enige ervaring met programmeren op de commandoregel hierbij wel een vereiste. Er zijn wel pogingen gedaan om een windows-achtige interface te maken (VisualCQL, genoemd in de tweede link) maar die zijn gebaseerd op oudere CQL versies.
Op de ARVES-site, ook genoemd in de tweede link, staan vele voorbeelden van zoekacties.
@ayachucho: goeie vraag! Ik gebruik Chessbase en daar kun je stellingen inbrengen met 2 paarden naast elkaar (of met 2 velden ertussen) en dat kun je dan spiegelen. Dat heb ik inmiddels gedaan met de Megadatabase en daar rollen dan veel partijen uit maar je moet nog steeds alles met de hand alle partijen een voor een controleren of er een leuk aanvalsmotief (dat leidt tot mat) inzit. Misschien is er een betere truc?