Recensie: Harold van der Heijden komt met grote update van zijn eindspelstudie database

DVD's en Videoseries 6 december 2020 8:00 Herman Grooten 10

In het buitenland wordt gedacht dat Nederland een schaakland is. Dat is niet zo gek gezien de grote toernooien (zoals in Wijk aan Zee) die een grote uitstraling bij de rest van de wereld heeft. We kennen een  Nederlandse wereldkampioen (Max Euwe), we hebben een hemelbestormer gehad (Jan Timman, toen hij tweede van de wereld was) en we hebben momenteel een mondiale wereldtopper in de persoon van Anish Giri in onze gelederen. Ook op ander gebied blijken we een vooraanstaande rol te spelen, zoals in de wereld van de eindspelstudies.

Harold van der Heijden (foto privé-collectie)

De grote man is Harold van der Heijden die vele jaren geleden begonnen is met het invoeren van eindspelstudies die hij tegenkwam in boeken. Hij bedacht ook een code waarmee studies binnen een database makkelijker gevonden zouden kunnen worden. Toen zijn database begon te groeien, werd die steeds interessanter en daarom creëerde hij een website waar de nodige informatie gevonden kan worden over dit enorme project.

Daarnaast is hij hoofdredacteur van het beroemde internationale tijdschrift EG. Daarover kan informatie ingewonnen op de Nederlandse site voor eindspelstudiecomponisten, ARVES.

Van der Heijden is zelf ook FIDE-meester in de schaakcompositie (eindspelstudies), FIDE-rechter voor eindspelstudies, hij was woordvoerder van de subcommissie ‘eindspelstudie van de WFCC’, auteur van twee boeken over eindspelstudies en verzamelaar van boeken met eindspelstudies.

De nieuwe database, getiteld HHdbVI, die hij net heeft uitgebracht, bevat maar liefst 93.839 studies een astronomisch aantal. Het moet een ongelooflijk monnikenwerk geweest zijn en het is niet na te gaan hoeveel tijd het heeft gekost om deze allemaal in te brengen in een computerbestand. Harold kan niet nalaten om op te merken dat als iemand zich geroepen voelt om al deze studies na te gaan spelen en hij zich daarbij committeert om elke dag drie uur lang studies na te spelen in een tempo van 3 minuten per studie, dan zou het deze persoon vier jaar en vier maanden kosten om deze taak te volbrengen. ‘Vermoedelijk is hij dan net op tijd voor de volgende update!’

Laten we inhoudelijk eens kijken wat deze database voor de liefhebber en de clubschaker te bieden heeft. Daartoe moeten we even definiëren wat precies onder een eindspelstudie verstaan wordt. Een eindspelstudie is een compositie die wordt gepresenteerd als een opgave waarin altijd de stelregels zijn: wit speelt en wint of wit speelt en maakt remise. Een studie bevat een unieke oplossing, ofwel er is in principe maar één manier die leidt tot de winst of tot de remise. Hoewel een studie kan lijken op een actuele partij, wordt een eindspelstudie samengesteld door een componist. Een goede eindspelstudie moet een vermakelijke oplossing hebben met verrassende zetten, verborgen verdedigingen en liefst geniale tactische wendingen die schakers verbijsteren. Voor zowel beginners als grootmeesters van wereldklasse is het ook erg leuk om eindspelstudies te proberen en op te lossen, aangezien de moeilijkheidsgraad varieert van eenvoudig tot zeer moeilijk. Meer info op de Wikipedia-pagina.

Op zijn website trof ik een ‘leaflet-pdf’ aan waarin Van der Heijden uitgebreid ingaat op diverse technische details. Hij gaat daarbij in op de nieuwe Netflix-serie (The Queen’s Gambit) waarin hij eraan refereert dat partijschakers kunnen profiteren van eindspelstudies door ze op te lossen. Dat traint zowel de rekenvaardigheid als tactische slagvaardigheid die een speler nodig heeft tijdens een partij. Van der Heijden: ‘Beth Harmon in de geweldige Netflix-serie The Queen’s Gambit toonde ook haar talent door snel een schaakpuzzel op te lossen – helaas “slechts” een probleem en geen eindspelstudie’.

[FEN "3r2k1/8/1P5p/7R/3n4/3P3P/3K4/8 w - - 0 1"] 

Dit fragment stamt uit de Netflix-serie The Queen’s Gambit (aflevering II, 21:05)

1. Txh6? Kg7!
Dominantie!
2. Th5
2. Th4 Pf3+
2…Kg6
en de witte toren heeft geen veilige velden.
Townes: ‘You are humiliating my rook.’
Harmon: ‘He won’t have to suffer much longer.’
3. Th4
3. Te5 Pf3+; 3. Tc5 Pb3+ ; 3. Ta5 Pb3+
3…Pf3+ 0-1

Als schaaktrainer kan ik beamen dat eindspelstudie (en zelfs het probleemschaak) spelers kan helpen hun vaardigheidsniveau drastisch te verbeteren. Daarbij ga ik er wel van uit dat de studie zoveel mogelijk moet lijken op een praktische partijstelling. Studies met ‘gekunstelde stellingen’ gebruik ik liever niet, tenzij het een komisch element bevat waarmee je de lachers op je hand kunt krijgen. Ik denk dat als een speler thuis aan de gang gaat met een eindspelstudie en hij zet die op een bord voor zich (om de natuurlijke partijsituatie na te bootsen), dat hij hier veel van kan leren. Liefst ook een klok ernaast waarbij hij zich bijvoorbeeld 20-30 minuten geeft om de volledige oplossing te vinden. Door alles op te schrijven brengt hij een belangrijk educatief element in omdat hij zo zijn oplossing kan controleren met de beoogde spelvoering. Wanneer hij dan – uit het hoofd – de studie probeert op te lossen, traint hij in mijn ogen meerdere aspecten die te maken hebben met verbeteren van de rekenkracht:

• Je traint het tactisch vernuft, omdat je diverse tactische motieven oefent;
• Je traint de systematiek omdat je een analyseboom moet maken waarin je de verschillende varianten systematisch op een rijtje zet;
• Je traint het profylactisch denken omdat je ook de (soms heel verborgen) defensieve ideeën van de tegenstander in ogenschouw moet nemen;
• Je traint het visueel vermogen omdat je uit het hoofd de verschillende varianten probeert te berekenen;
• Je traint je fantasie omdat je soms dreigt vast te lopen en je dan soms op zoek moet naar een onwaarschijnlijk nieuw idee.

Zelf heb ik als schaaktrainer veel profijt van deze database met studies en ik kan zeggen dat ik hem bijna wekelijks gebruik. Hij bevat trainingsmateriaal dat van onschatbare waarde is. De kunst voor een trainer is om studies te selecteren rondom thema’s die voor de praktische schaker van nut zijn. Het is daarbij ook een must om studies te zoeken die aansluiten bij het niveau van degene die je traint. Zo heb ik ooit een les uitgewerkt om de “samenwerking tussen de loper en het paard” te tonen. De twee lichte stukken winnen het soms van een vijandelijke dame en daar zijn veel prachtige studies mee gemaakt. De volgende twee studies heb ik mijn pupillen ooit in een instructie voorgeschoteld, soms zelfs in de vorm van een quiz.

Eindspelstudie van Golubev

[FEN "8/p1K3p1/p3k2q/5p1P/6P1/4P2N/4B3/8 w - - 0 1"] 

[FEN "4k3/p1K3pq/6N1/p4pPP/8/4P3/8/3B4 w - - 0 5"] 

[FEN "4k3/2K3pq/6N1/6PP/5p2/4P3/8/3B4 w - - 0 20"] 

[FEN "6q1/2K2kp1/6N1/6PP/B4P2/8/8/8 w - - 3 22"] 

Eindspelstudie van Otten

[FEN "4k3/4p3/4N1K1/6p1/8/8/2P4p/1B6 w - - 0 1"] 

[FEN "8/4p3/8/8/3k1K2/4N3/2P5/8 b - - 2 9"] 

De bezoeker van Schaaksite mag zichzelf even testen met het volgende oefenblad (zie hieronder, het blad met de oplossingen staat onderaan dit artikel.) Ik denk dat de opgaven voor spelers van 1800+ zijn, maar iedereen mag het uiteraard proberen!

Oefenblad studies samenwerking L + P tegen D (A)

Terug naar de database van Harold van der Heijden. Het is inmiddels de zesde editie van zijn eindspelstudiedatabase. Deze editie met 93.839 studies bevat meer dan 8.000 aanvullende composities in vergelijking met de vorige release. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit:

Ook zijn de oplossingen van duizenden studies gecorrigeerd of bijgewerkt. Vooral dat laatste is met de moderne engines natuurlijk makkelijker dan vroeger. Er rust een smet op een studie als die meer oplossingen kent of als er een andere volgorde is als die naar de winst leidt (dat wordt een dual genoemd). Maar belangrijker is dat een studie correct moet zijn en dat is voor de mens soms nauwelijks te doen.

De huidige technologie helpt ons daarbij en Van der Heijden schrijft op zijn website dat enthousiastelingen hem hebben geholpen bij het opsporen van de zogenaamde ‘cooks’. Dat is een term die ik nergens anders tegenkwam binnen het schaken maar in deze eindspeldatabase des te meer. Er zijn meer typische termen die eindspelcomponisten gebruiken die voor de ‘gewone partijspeler’ ongewoon zijn. Hieronder een lijst met terminologie die gebruikt wordt in deze nieuwe database.

Het wordt tijd om een eindspelstudie van de meester zelf te geven. De volgende is wel voor de gevorderde oplosser!

Van_der_Heijden=H – 157

[FEN "2R5/K7/2P1P2k/5P1p/3Pr3/5p2/8/2b5 w - - 0 1"] 

Conclusies

Harold van der Heijden heeft een ‘levenswerk’ afgeleverd dat zijn weerga niet kent. Niet alleen de liefhebbers van eindspelstudies maar ook clubschakers kunnen profiteren van zijn gigantische verzameling met studies die hij op een ordentelijke wijze in een database-bestand heeft opgeslagen. Voor schaaktrainers lijkt mij deze database bijna onmisbaar om schaakstudenten niet alleen beter te kunnen maken, maar ze ook de schoonheid van ons spel bij te brengen zodat de intrinsieke motivatie wordt bevorderd om (ook bij tegenslag) onze sport trouw te blijven. Met de technische informatie op de website van Harold van der Heijden kunnen trainers ook op geavanceerde wijze zoeken naar motieven en thema’s. Zeer aanbevolen!

Verdere technische informatie via deze HHdbVI-folder v1.

U heeft van mij nog het blad met oplossingen van bovenstaande studies te goed: Antwoordenblad samenwerking L+P tegen D (A)

• Product: Eindspelstudie database HHdbVI (in pgn-formaat)
• Auteur: Harold van der Heijden
• Aantal: 93.839 eindspel studies
• Editie: xii2020
• Formaat: PGN-formaat
• Prijs: € 55,-
• Informatie: Meer dan 8000 nieuwe studies en duizenden correcties in andere studies.
• Website: www.hhdbvi.nl/

Link naar onze recensenten.