Recensie: Your Jungle Guide to Chess Tactics
Inleiding
Het is al lang geen geheim meer: patroonherkenning is onontbeerlijk om een zeer goede schaker te worden. Een grondige kennis van tactische motieven is een absolute voorwaarde om met succes van strategie gebruik te kunnen maken. De schaakliteratuur staat dan ook bol van ‘puzzelboeken’ over deze tactische patronen. Een ‘Jungle Guide’ voor de immense hoeveelheid schaakliteratuur die in zijn algemeenheid wordt geproduceerd, zou daarom ook wel eens welkom zijn. Met deze recensie poog ik daaraan een bijdrage te leveren.
Het kersverse boek Your Jungle Guide to Chess Tactics verraste mij meteen in de inleiding. Auteur Peter Prohaszka benoemt daar dat hij met dit boek een opvallende leegte in de schaakliteratuur opvult: “There are countless puzzle books avaible. However, its very surprising that there is virtually almost none that gives a comprehensive overview wit hall of the frequent tactical motifs and themes that occur in practice.” Hij voegt daar aan toe dat de voor hem bekende puzzelboeken vaak incompleet, niet-systematisch of (te) oud zijn met fouten in de analyse. Zijn ambitieuze doel is dan ook om deze leemte op te vullen met als publiek de ambitieuze schaker en actieve schaakcoaches. Ik zou de leegte die Prohaszka benoemt iets willen afzwakken en hem tegelijkertijd willen complimenteren met de uitstekende wijze waarop zijn doelstelling is geslaagd. Maar daarover later meer.
Auteur en opbouw
Peter Prohaszka was mij, voor het lezen van dit boek, als schaakauteur nog onbekend. Wel is het mij bekend dat hij een sterke Hongaarse schaker is, die in 2014 op 22-jarige leeftijd de 2600 grens passeerde. Hij studeert momenteel in St. Louis en vertegenwoordigt daar de Webster University, die bekend staat als de universiteit met het de meest levendige schaakprogramma van de VS. Met de schaakinhoudelijke kant van dit debuutboek van Prohaszka is, zoals verwacht, dan ook weinig mis.
Het boek bestaat uit twee delen, onderverdeeld in 25 hoofdstukken. Deel 1 beslaat ‘The Building blocks of Tactics in Chess’, en inderdaad komen in 17 hoofdstukken de meest voorkomende en fundamentele tactische motieven langs uit het schaken: dat gaat niet alleen over ‘klassiekers’ als de dubbele aanval en de penning, maar bijvoorbeeld ook over insluiten, lokken en overbelaste stukken. Tot slot bevat hoofdstuk 17 de ‘overige tactieken’, die volgens Peter niet zó fundamenteel zijn dat ze in een apart hoofdstuk thuishoren. Deel 2 gaat over de belangrijkste tactische patronen en ideeën binnen de aanval en verdediging. Denk daarbij aan ‘The exposed King’, ‘Back Rank’ en bijvoorbeeld eeuwig schaak.
Elk hoofdstuk begint met een korte introductie van het te bespreken tactische thema. Daarna volgen voldoende puzzels om de opgedane kennis van het patroon te verwerken. Elk hoofdstuk eindigt vanzelfsprekend met de oplossingen in de vorm van een korte analyse van de stelling. In totaal omvat het boek 365 puzzels gerangschikt naar moeilijkheidsgraad in de vorm van sterren (1-5). De gebruikte partijen voor zowel de uitleg als de puzzelsectie bestaan uit klassiekers, moderne partijen en partijen die de auteur zelf speelde. Tactische thema’s staan bijna nooit op zichzelf. Prohaszka ondervangt dit door te stellen dat hij goed gekeken heeft naar voorbeelden, waarbij het besproken motief duidelijk het belangrijkste is binnen de combinatie.
Een geïllustreerd oordeel
(Alle oplossingen van de puzzels volgen morgen aan het einde van de recensie)
Een van de sterkste eigenschappen van dit boek is de zeer heldere en bondige uitleg van de tactische patronen. De auteur heeft vaak maar 1 à 2 alinea’s nodig om volledig begrip van het thema te bewerkstelligen. Bij die treffende uitleg volgt bijna altijd een helder voorbeeld van het ‘pure’ motief. Een van de voorbeelden die het meest bij mij bleef hangen was deze van de penning:
Vladimir A. Makogonov – Vitaly Checkhover (Tbilisi 1937)
Zwart speelde 36. Kf2?? het verkeerde veld om uit het schaakje te stappen en zijn mooie stelling te verzilveren, vanwege: 36… Tf8! 37. Td8! een ’tegenpenning’, maar helaas voor wit heeft zwart nog: 37.. Dh4+!
Ook maakt het boek de belofte uit de inleiding waar. Ik heb het boek nog eens naast Training with Moska (behandelt opening, middenspel en eindspel) en Improve Your Chess Tactics van Neishtadt (nadruk op tactische combinaties) gelegd en kwam tot de conclusie dat het hier besproken boek inderdaad systematischer is opgebouwd en vollediger is. Werkelijk alle belangrijke tactieken die een fervent schaker kan bedenken, worden door Prohaszka besproken. Zo ook de pionnendoorbraak, om nog maar eens een voorbeeld te noemen.
Daarnaast laat dit boek de tactische motieven in hun waarde. Daarmee bedoel ik dat het geen puzzelboek is dat uitsluitend uit vraag en antwoord bestaat, maar juist ook aandacht heeft voor de ingewikkelde realiteit van tactieken zoals die tijdens een echte partij voorkomen. Tijdens een partij gaat het namelijk over afwegen, evalueren, rekening houden met de tegenaanval van je tegenstander en dan uiteindelijk met een pion voorsprong uit de bus komen. Zo ook bij deze puzzel over het insluiten van een stuk (let op: 4 sterren, dus relatief moeilijk!):
Peter Prohaszka – Petr Velicka (Aghios Kirykos 2015)
Wit is aan zet. Is 38. g3-g4 de beste zet? Waarom wel of niet?
Overigens niet getreurd, want het overgrote deel van de puzzels bestaat uit leuke oplossingen die geforceerd tot stand komen. Dat wil je ook als je een boek over tactieken koopt. Het is duidelijk dat het boek geschreven is door een schaakprofessional en bovenal een grote liefhebber. Dat laatste spat van het boek af. Als je de oplossingen van de puzzels doorneemt, krijg je niet zelden het gevoel alsof je met een van je schaakvrienden de stelling aan het analyseren bent. Prohaszka kan het vaak niet laten om nog even een prachtige variant ‘just for fun’ te laten zien. Iets wat het leesplezier ten goede komt.
Enkele kritiekpunten kan ik niet achterwege laten. Allereerst de moeilijkheidsgraad van de puzzels. Sommige van de 4 en 5-sterrenpuzzles zijn toch wel erg complex. Overigens is dat iets wat Susan Polgar in haar commentaar op het boek beaamt: ‘some even quite challenging for Master-level players’. Persoonlijk vind ik die uitdaging leuk, maar ik kan me voorstellen dat niet iedereen dat zo ziet. In veel van die moeilijke puzzels is er ergens in de variant een moeilijk te vinden voorbereidende zet vereist en in andere gevallen is wordt wel zeer precieze rekenvaardigheid gevraagd. Een voorbeeld uit het hoofdstuk over de dubbele aanval (4 sterren):
Ndirbek Yakubboev – Abdimalik Abdisalimov (Uzbekistan championship 2020)
Wit aan zet. Wat is de exacte winnende variant?
(En dat is dan nog niet eens vijf sterren..)
Het laatste kritiekpunt betreft de categorisatie van Prohaszka. Het lijkt mij niet juist om het thema ‘uitschakelen verdediger’ onder hoofdstuk 17 ‘diversen’ te scharen en ‘profylaxis’ behandelen in anderhalve bladzijde vond ik ook wat summier. Tot slot wordt het onderscheid tussen de ‘skewer’ en de ‘X-ray-attack’ onvoldoende uitgelegd.
Conclusie
Het boek maakt zijn doelstelling grotendeels waar. Het is een uitstekend en volledig overzicht van alle meest voorkomende tactieken in het schaken. De motieven worden zeel helder uitgelegd en de vrolijkheid van de schaakpassie van de auteur zit verweven door het hele boek. Zeker voor de clubschaker die het niet erg vindt om ‘echt even voor een puzzel te gaan zitten’ valt er weinig aan te merken op het boek. Voor de ‘op-de-bank puzzelaars’ bieden op z’n minst de 1-3-ster puzzels soelaas. Ook voor coaches is het een welkome toevoeging aan de collectie. Niet alleen vanwege de goede omschrijvingen van de motieven, maar ook omdat het boek genoeg stellingen bevat om te integreren in het lesprogramma.
U heeft het ondertussen wel gemerkt. Ik ben zeer positief over het boek en het lijkt me goed dat elke schaker die zijn fundamentele kennis op het gebied van tactiek wil bestendigen of verbeteren dit boek in de kast heeft staan. Misschien is 33,95 een tikkeltje aan de prijzige kant, maar voor een boek dat in de toekomst misschien wel als standaardwerk op het gebied van tactiek en patroonherkenning wordt beschouwd, valt dat ook wel weer mee.
Boek: Your Jungle Guide to Chess Tactics
Auteurs: Peter Prohaszka
Uitgeverij: Thinkers Publishing
ISBN-nummer: 978-94-6420-106-2
Pagina’s: 518
Gepubliceerd: 2020
Link naar het boek: thinkerspublishing.com/product/your-jungle-guide-to-chess-tactics-sharpen-your-tactical-skills/
Link naar onze recensenten: www.schaaksite.nl/2018/04/09/nieuwe-boekrecensenten/
