Een fascinerend eindspel

Het Nederlands jeugdkampioenschap in de hoogste drie leeftijdscategorieën (A, B en C, respectievelijk t/m 18, t/m 16 en t/m 14 jaar) wordt sinds zondag in Almelo gespeeld. De organisatie is erin geslaagd om een fantastisch evenement uit de grond te stampen, volledig coronaproof. Toernooidirecteur Yannic Husers liet weten hoe moeilijk dat is geweest, met ook in de voorbereidingen alle onzekerheden rondom de maatregelen met betrekking tot evenementen. Niettemin mocht de jeugd op zondag starten waarbij de jongste categorie negen ronden in zeven dagen gaat afwerken, de oudere jeugd de strijd in (slechts) zeven ronden moet beslechten. Alle informatie, verslagen, uitslagen, standen en foto’s treft u aan op de toernooisite.

Op dinsdagmiddag was ik benaderd om in een livestream op Twitch commentaar te geven op de partijen. Dat deed ik in samenspraak met Vincent Vleeming, die ook voor de techniek verantwoordelijk was. Het werd uiteindelijk een zeer lange zit, vanaf 13.15 tot rond 18.30 uur, maar er was ook zoveel aardigs om te voorzien van commentaar. Mocht u voldoende zitvlees hebben, kunt u de stream nog bekijken via onderstaand venster.

 

Grote aandacht ging uit naar het fascinerende eindspel dat in de A-groep op het bord kwam tussen Tim Grutter (één van de hogere ratinghouders in deze groep) tegen Eline Roebers, de huidige online wereldkampioen bij de meisjes t/m 14 jaar. In het late middenspel wist Eline haar sterke opponent een stuk te ontfutselen, maar Tim krabbelde terug door de nodige pionnen te slaan om zo een uiterst problematisch eindspel in te gaan.

Tim Grutter	Eline Roebers

(foto’s van Ilja Kalle)

 

Dat resulteerde uiteindelijk in een eindspel van ieder twee pionnen op de koningsvleugel met een verre witte vrijpion op de c-lijn tegen een paard. We weten uit ervaring dat een paard vaak een onhandig stuk is om zo’n verre pion in bedwang te houden en uiteindelijk slaagde Eline niet in haar missie om een vol punt te scoren. Dat bleek wel mogelijk te zijn, maar er kwamen zoveel studie-achtige wendingen in voor dat ik het eindspel uitgebreid heb geanalyseerd. Aangezien het analysebord via het platform Lichess verliep, kon ik gebruikmaken van de nodige varianten die tijdens de livestream al getoond werden.

Maar bij nader inzien bleek er nog een hele schatkamer aan prachtige en onverwachtse ideeën te ontdekken die ik de bezoekers van Schaaksite niet wil onthouden! Zet u schrap: hier komt ie:

 

Grutter, Tim – Roebers, Eline

Deze stelling ontstond tussen de sterke jeugdspeler Tim Grutter en de online wereldkampioene bij de meisjes t/m 14 jaar, Eline Roebers. Wit heeft een stuk moeten inleveren maar staat klaar daar meerdere pionnen voor terug te krijgen. Op dit moment moet zwart een belangrijke beslissing nemen. De keuze is uit …Pf6 of …Dc8.
42…Pf6
Tijdens de livestream waar ik commentaar gaf bij deze Nederlandse jeugdkampioenschappen, keek ik ook naar 42…Dc8 Zwart behoudt (voorlopig) de pion op c4 en gaat dan proberen om de koning naar het centrum te spelen. Tegelijkertijd kan zwart ook proberen de stukken te verbeteren. De zet beviel mij iets beter dan de partijvoortzetting omdat de partij die voor de winst gaat, liefst zoveel mogelijk pionnen op het bord houdt. Dat is een belangrijke strategie om te onthouden. De speler die minder staat, zal in de regel zoveel mogelijk pionnen willen ruilen, de partij die beter staat, wil juist het tegenovergestelde. Daarnaast kunnen we stellen dat de speler met de betere papieren juist zoveel mogelijk stukken wil ruilen omdat dan het overwicht van een stuk meer zich beter gaat manifesteren. 43. d6 Dc6+
43. Dxc4 Pxd5!
Dat is in dit geval de juiste voortzetting. Zwart kon ook de dames ruilen en dat zou indachtig het statement in de vorige aantekening de aangewezen voortzetting moeten zijn. Maar in dit geval blijken de winstkansen voor de paardpartij toch waarschijnlijk onvoldoende na 43…Dxd5+ 44. Dxd5 Pxd5 45. c4 (zie diagram)

Het paard is soms een ongelukkig stuk om een verre vrijpion onder controle te kunnen houden. Desondanks blijkt er een zeer paradoxale zet te zijn om dit doel te bereiken, namelijk 45…Pc3!! Wat is het idee van deze merkwaardige paardzet? Het paard houdt de witte koning op een handige manier af en dreigt hem soms ook in de rug aan te vallen. [In de live-uitzending probeerde ik de pion naar voren te lokken om hem zo kwetsbaar te maken met 45…Pb6 46. c5 Pd7 47. c6 Pb6 maar ook nu verschijnt de witte koning snel ten tonele: 48. Kf3 Kg8 49. Ke4 Kf7 50. Ke5 Ke7 en na 51. f4 hoeft zwart ook niet aan de overwinning te denken zoals de gezamenlijke conclusie was tussen mij en compagnon Vincent Vleeming, met wie ik een tweespraak hield.] [In eerste instantie zou je kunnen denken aan het blokkeren van de vrijpion met 45…Pc7 maar omdat de witte koning zo snel kan naderen, levert dat geen reële winstkansen op. Bijvoorbeeld: 46. Kf3 Kg8 47. Ke4 Kf7 48. Ke5 Ke7 49. c5 waarna wit op den duur zal proberen om de koningsvleugel binnen te lopen. De stelling is volkomen in evenwicht.] 46. Kf3 Kg8 (zie diagram)
47. Kf4 [De aanval van achteren blijkt uit 47. Ke3? Pd1+ 48. Ke2 Pb2 49. c5 Pa4 50. c6 Kf7 en wits pion gaat verloren, zonder dat wit tegenspel krijgt.] 47…Pd1 Dit is het basisidee. Het paard sticht verwarring binnen de witte gelederen, terwijl de zwarte koning zich ontfermt over wits c-pion. 48. c5 Kf7 49. f3 [Slecht is 49. Ke5 wegens 49…Pxf2 en zwart staat al op winst.] 49…Ke6 (zie diagram)
Maar ook nu is het duidelijk dat de zwarte koning veel beter staat dan in bovengenoemde varianten. Het kan niet anders dan dat dit een winststelling is. Een voorbeeld: 50. Ke4 Pc3+ 51. Kd3 Pb5 52. Kc4 Pa7 53. Kd4 Pc6+ 54. Ke4 Pa5 Het paard springt flink rond om de witte pion verder naar voren te lokken en dan op te peuzelen met de koning zonder dat de vijandelijke monarch op de koningsvleugel naar binnen kan dringen. 55. h5 Pb3 56. c6 Pc5+ 57. Kf4 Kd6 58. Kf5 Kxc6 (zie diagram)
en hier blijkt dat wit veld e6 niet tot zijn beschikking heeft om naar binnen te komen. Essentieel is nog wel de volgende variant: 59. h6 g6+ 60. Kf6 Kd5 61. Kg7 Ke6 62. Kxh7 Kf7 63. f4 Pe6 64. Kh8 (zie diagram)
En nu het opmerkelijke 64…g5!! Zwart ruilt vrijwillig haar laatste pion af voor het uitzonderlijke mat van de koning in de hoek. 65. fxg5 Pxg5 66. g4 Kf8 67. h7 Pf7# (zie diagram)
Wat een ontknoping!
44. Dd4 Da8
Zwart dreigt mat in twee, te beginnen met …Pf4+.
45. De4
Typisch Tim, de handige tacticus. Hij ziet geen spoken, laat een aftrekschaakje toe omdat hij gezien heeft dat hij zo zijn koning snel in het centrum krijgt. Hier dacht Eline heel lang na omdat ze voelde dat dit een cruciaal moment in de partij was. En ze had gelijk: iedere normale sterveling zou hier bijvoorbeeld 45. Kg1 spelen, maar ook dan heeft zwart riante winstkansen na bijvoorbeeld 45…h6.
45…Pe3+
Niets levert 45…Pf4+ op na 46. Kf3 en het paard staat heel onhandig. 45…h6 kon ook.
Ook een idee was 45…Dc6 om daarna de koning naar het centrum te spelen. Dat was meer de systematische opbouw maar ook dan moet nog het nodige bewezen worden.
46. Kf3 Dxe4+ 47. Kxe4 Pd1
En dit was natuurlijk het idee: een ordinaire paardvork. Er hangen twee witte pionnen. Toch lijkt het optisch heel gevaarlijk wat zwart doet, het paard staat nu wel heel ver van de witte vrijpion af, terwijl de witte koning die pion ook nog kan ondersteunen. In de praktijk valt het allemaal heel erg mee en Eline heeft uitstekend gerekend, ze wint een belangrijke pion en moet dan alleen de c-pion in bedwang houden.
48. c4 Pxf2+ 49. Kd5
Natuurlijk geen 49. Kf3 Pd3 50. Ke4 Pb4 51. Ke5 Kg8 52. Ke6 Pd3! en omdat de c-pion niet meer naar voren kan, kan zwart zijn stelling verder versterken.
49…Kg8
Het grappige is dat de zwarte koning nog altijd in het kwadrant van de c-pion staat. Dus hij kan de pion gewoon tegenhouden.
50. c5
Wederom een kritiek moment in dit eindspel. Eline dacht nu relatief lang na, totdat ze bijna geen tijd meer had en voor het vervolg aangewezen was op haar increment. Om te proberen de zwarte koning af te houden met 50. Ke6 heeft geen zin na 50…Pe4 en behalve dat de c-pion afgestopt wordt, hangt ook pion g3 nog.
50…Pg4?
En helaas, ze grijpt mis. Uiteraard was het nu zaak om de koning zo snel mogelijk in het spel te betrekken en dat lijkt ook de winnende voortzetting te zijn. In de analyse keken we nu naar het volgende mogelijke spelverloop: 50…Kf7 51. c6 [Ook in aanmerking lijkt 51. Kc6 te komen om met Kb7 het promotieveld van de pion in handen te nemen. Maar na 51…Pe4 52. Kb6 Ke7 (De computer geeft aan dat zelfs 52…Pxg3 mogelijk is maar dat zal de mens (zeker niet met weinig tijd) niet snel spelen.) 53. c6 Kd8 54. Kb7 Pc5+ 55. Kb6 Pe6 (zie diagram)
Zwart staat op winst. Voor alle duidelijkheid geef ik nog even een mogelijke omzetting in winst: 56. Kb7 h5 57. Kb8 Ke7 58. c7 Pxc7 59. Kxc7 Ke6 en het is verder eenvoudig.] 51…Ke7 (zie diagram)
En nu de zwarte koning de pion onder controle heeft, lijkt het niet moeilijk meer. Toch bleek er nog een aantal addertjes onder het gras te zitten zoals het volgende complex aantoont. 52. c7 Wits enige kans ligt in het weglokken van de zwarte koning om daarna met de eigen koning op de koningsvleugel naar binnen te wandelen. 52…Kd7 53. c8=D+ Kxc8 54. Ke6 (zie diagram)
Het duurde een tijdje totdat we zagen dat hier 54…h5!? een winnende voortzetting is voor zwart. Achteraf gezien blijken er zelfs meerdere zetten te zijn die ook voor een vol punt kunnen zorgen. [Zelfs 54…Pe4 levert een vol punt, maar deze zet laten we verder buiten beschouwing.] [Later zagen we pas dat ook 54…Kd8 55. Kf7 g6 56. Kg7 Ke7 57. Kxh7 Kf7 vrij eenvoudig wint. Je moet dan wel zien dat het na 58. Kh6 Kf6 59. Kh7 Pg4 60. Kg8 Ph6+ 61. Kh7 Pf5 niet al te moeilijk meer is.] 55. Kf7 Pe4 56. Kxg7 (zie diagram)
Deze stelling laat zien hoe moeilijk het schaken, het eindspel in het bijzonder, toch weer is. Zwart heeft maar één mogelijkheid die wint. 56…Kd7!! [We keken uitsluitend naar 56…Pxg3 (zie diagram)
en konden geen winst vinden en die blijkt er dus ook niet te zijn. Maar de verdediging van wit is ook heel verborgen en eigenlijk geniaal! 57. Kf6! Wit maakt gebruik van de Reti-manoeuvre (de diagonale koningsmars) om het vege lijf te redden! (Wij evalueerden nu 57. Kg6? maar dat verliest! 57…Kd7 58. Kg5 Ke6 {Niet 58…Ke7? 59. Kf4 met remise.} 59. Kf4 Pf5 60. Kg5 Pg7 61. Kg6 En hier staakten wij onze pogingen. Maar juist deze stelling wint voor zwart! 61…Ke5! 62. Kxg7 Kf5! Afhouden van de vijandelijke koning, hier zien we weer hoe essentieel deze techniek is. {62…Kf4?? zou al het voorgaande weer te niet doen!} 63. Kf7 Kg4 64. Kf6 Kxh4 en wit komt precies één zet te kort om de zwarte koning aan de rand op te sluiten.) 57…Kd7 58. Ke5! en er valt niets meer te halen voor zwart. Bijvoorbeeld: 58…Ke7 59. Kf4 Pf1 60. Kg5 Pg3 61. Kf4 met herhaling van zetten.] 51. c6 Pf6+
Ook 51…Pe3+ helpt niet. 52. Kd6 Pf5+ En nu: 53. Ke6! [Onze analyse vervolgde met 53. Kd7? maar nu trekt zwart toch weer aan het langste eind. Een voorbeeld: 53…Kf7 54. c7 Pe7 55. c8=D Pxc8 56. Kxc8 (zie diagram)
Deze stelling is weer een diagram waard. Want dat pionneneindspelen verraderlijk kunnen zijn, wisten we al. Maar zo verraderlijk als hier… Zwart wint, maar hoe? Met 56…Ke7!! Hoe zit dat? (We dachten nog even aan 56…h5? maar zagen al snel dat het niets oplevert vanwege 57. Kd7 Kf6 58. Ke8 g6 59. Kf8 Kf5 60. Kg7 g5 61. hxg5 Kxg5 62. Kh7 met remise.) (Wel meenden we winst te zien voor zwart met 56…Ke6? (zie diagram)
maar dat klopt bij nader inzien niet. 57. Kd8! Hier zien we dat zwart de plank heeft misgeslagen want hij heeft de deur voor de witte koning niet op slot gehouden. 57…h5 58. Ke8 Kf5 59. Kf7 Kg4 60. Kg6! en de remise is een feit. {Vooral niet 60. Kxg7?? Kxg3 61. Kg6 Kxh4-+} en zelfs 56…Ke8!! haalt zwart een vol punt binnen.) 57. Kc7 (Wit kan natuurlijk … h7-h5 verhinderen met 57. g4 maar het helpt hem verder niet: 57…Ke6 58. Kd8 Ke5 59. Ke7 Kf4 60. g5 (zie diagram)
60…g6! Het blijft opletten! Wederom de enige zet die wint… {Hoeveel spelers zouden hier zonder nadenken het logische 60…Kg4? spelen en daarmee toch een half punt weggeven? Met 61. g6!! redt wit opnieuw het vege lijf! 61…hxg6 (61…h5?? is een misplaatste winstpoging: sterker nog, het verliest voor zwart. 62. Kf7 Kxh4 63. Kxg7 Kg3 64. Kf6 h4 65. g7 h3 66. g8=D++-) 62. Kf7 Kxh4 63. Kxg6 en remise!} 61. Kf6 Kg4 62. Kg7 Kxh4 63. Kxh7 Kxg5 en nu is zwart wél op tijd met winst!) 57…h5 Het is een mooi moment voor deze zet. 58. Kc6 Ke6 (zie diagram)
De witte koning moet via de ‘achterdeur’ de zwarte stelling binnendringen, maar hij komt te laat: 59. Kc7 Kf5 60. Kd7 Kg4 61. Ke6 Kxg3 en zwart is ruim op tijd.] 53…Pd4+ 54. Kd7 Pb5 55. c7 Pa7 56. c8=D+ Pxc8 57. Kxc8 (zie diagram)
Optisch gezien lijkt zwart weer de winst voor het grijpen te hebben, maar dat valt vies tegen. 57…Kf7 58. Kd7 Kf6 [Ook de karakteristieke zet 58…h5 (zie diagram)
levert niets op. Dan moet wit wel het smalle pad naar de remise vinden met 59. Kd8! Kf6 60. Ke8 Kf5 61. Kf7 g5=] 59. Ke8 Ook nu komt de witte koning onderlangs binnen en daarmee verzekert hij zich van een puntendeling. 59…h5 60. Kf8.
52. Ke6 Pe8 53. Ke7 Pc7
54. g4
Sowieso een nuttig zetje zoals we hebben gezien. Zwart wil vaak met …h7-h5 de witte structuur vastleggen en de randpion naar voren spelen voor een eventueel pionneneindspel.
Overigens was er ook niets mis met 54. Kd8 Pa6 55. c7 Pxc7 56. Kxc7 Kf7 57. Kd6=
54…Pb5 55. g5 Pa7 56. c7 Pc8+
57. Kd7
De zwarte koning opgesloten houden met 57. Ke8 kon volgens mij ook. De engine beaamt dit oordeel: 57…g6 58. Kd8 Pb6 59. Ke7 Pd5+ 60. Kd7 Pxc7 61. Kxc7 Kf7 62. Kd7 en dit is weer remise.
57…Pb6+ 58. Kc6 Pc8 59. Kd7 Pa7 60. Ke7
Wit besluit om de zwarte koning in zijn hok te houden.
60…Pc8+
En hier werd de vrede getekend. Wat een fascinerend en instructief eindspel!
½–½

Dit fragment via de viewer: