Aanraken is zetten, deel 2
Op Schaaksite ontstond een lange discussie over de actie van Carlsen, die tijdens een van zijn wk-partijen een paard aanraakte om recht te zetten zonder dit van tevoren aan te kondigen. Wim van der Wijk heeft daar een uitgebreid artikel over geschreven dat ik van harte aan kan raden te lezen. Sterker nog, om dat nu te doen voordat u dit artikel verder leest.
Gelezen? Ik ben het grotendeels eens met wat Wim schrijft, alleen met het volgende gedeelte niet: “Dimitri Reinderman zette het Touch Move-onderwerp op Schaaksite met de vraag: ‘Had de arbiter moeten ingrijpen?’ De vraag is niet goed geformuleerd, zeg ik met de kennis van nu.” Ik stelde de vraag bewust zoals ik hem stelde: er was immers geen sprake van een mogelijke claim van Nepo, want die had niets gezien. Laten we ervan uitgaan dat een arbiter het wel zag (wat ik nu betwijfel, zeker na wat Nepo in een interview op chess.com zei: “And, frankly, I don’t think that the two gentlemen who were representing the arbiters team were somewhat interested in what’s going on except checking for some hardware you bring with you, so in general, I would like to see some more dedication from the arbiters during the game.” Vrij vertaald: de arbiters waren niet aan het opletten). Naar mijn mening had de arbiter een waarschuwing aan Carlsen kunnen (en wellicht moeten) geven.
In het algemeen zijn er bij een overtreding van de regels drie mogelijkheden: alleen de tegenstander ziet het, alleen de arbiter ziet het, of zowel tegenstander als arbiter zien het. In het eerste geval, als de overtreder ontkent en er is verder geen bewijs, zal de arbiter waarschijnlijk geen straf uitdelen. In het laatste geval waarschijnlijk wel. Maar wat als een arbiter iets ziet maar er is geen claim? Veel arbiters willen het liefst pas na een claim optreden, maar dat principe is toch niet altijd houdbaar. Stel iemand doet (met de tegenstander op de wc of zo) een zet, laat het gezette stuk los, ziet dan opeens dat de zet een blunder is, neemt de zet terug en doet vervolgens een andere. Ik mag toch hopen dat een arbiter die deze overtreding gezien heeft dat niet laat passeren. Het feit dat er geen claim is lijkt me dus niet reden genoeg om niet in te grijpen.
De vraag is verder of de overtreding ernstig genoeg is om in te grijpen. Het is vrij waarschijnlijk dat Carlsen niet de intentie had om het stuk te zetten (of hij moet echt een black-out hebben gehad). Hij heeft ook geen voordeel bij het rechtzetten van het stuk. Van der Wijk schrijft verder “De regel is ingevoerd om te voorkomen dat een tegenstander uit zijn concentratie wordt gehaald doordat de andere speler steeds maar een ander stuk beetpakt, voordat een zet wordt gespeeld.” en aangenomen dat dat klopt, dan is de regel eigenlijk alleen relevant als de tegenstander achter het bord zit. Desondanks is het waarschijnlijk niet de bedoeling dat mensen maar steeds aan de stukken gaan zitten als de tegenstander van het bord weg is. Of überhaupt. Maar – zoals Van der Wijk schrijft – kunnen ze nu zeggen “Maar wat als mijn opponent dan zegt: ,,Zonder intentie om te zetten, alleen maar rechtgezet. Carlsen doet het ook. Het komt in elk wereldkampioenschap voor.””
Dus daarom was het mijns inziens beter als Carlsen een waarschuwing had gekregen.
Een belangrijk deel van het betoog is opgebouwd rond “De regel is ingevoerd om te voorkomen dat een tegenstander uit zijn concentratie wordt gehaald doordat de andere speler steeds maar een ander stuk beetpakt, voordat een zet wordt gespeeld.”
Dat is maar een aanname. De FIDE regels kennen geen memorie van toelichting of zoiets dergelijks. Soms krijg je na het aanraken van een stuk opeens een ingeving omdat je visualisatie van de stelling verbeterd. Dat leek mij het geval bij het voorbeeld Nakamura. Wellicht is dat ook een van de redenen van deze regel.
Aanraken is zetten zou de norm moeten zijn, behalve als het overduidelijk is dat de speler niet met het stuk wil spelen. Zo zijn de regels ingericht naar mij idee. De intentie van Carlsen was niet duidelijk en daarom had hij moeten zetten met het paard.
“De FIDE regels kennen geen memorie van toelichting of zoiets dergelijks.”
Dat lijkt zo te zijn, maar is niet helemaal zo. Daar kwam ik toevallig achter toen ik naar een Franse vertaling van het reglement zocht. Zie www.echecs.asso.fr/Actus/2869/201801-RDJ-Commentaires.pdf (Vertaling naar het Nederlands door mij via ‘Word vertalen’).
In de Preambule kunnen we lezen: ‘Les commentaires sont issus des commentaires publiés par la commission des Arbitres de la Fide (version 2017 pour les règles en vigueur au 1er juillet 2017)‘ (De opmerkingen komen voort uit de opmerkingen gepubliceerd door het Fide Referees Committee (2017 versie voor de geldende regels op 1 juli 2017)). Het is dus een algemeen geldend document. (Ik ga er even voor het gemak van uit dat het bij de herziening van januari 2018 zo gebleven is voor de gegeven citaten.)
Dan zien we staan bij art. 4.2.1 (Only the player having the move may adjust one or more pieces on their squares, provided that he first expresses his intention (for example by saying “j’adoube” or “I adjust”).): ‘L’Article 4.2.1 peut être utilisé uniquement pour corriger le placement de pièces mal placées. Si l’adversaire est absent de l’échiquier, le joueur doit prévenir l’arbitre (si un arbitre est présent) de son intention avant d’adouber.‘ (Artikel 4.2.1 mag alleen worden gebruikt om de plaatsing van misplaatste stukken te corrigeren. Als de tegenstander afwezig is op het schaakbord, moet de speler de scheidsrechter (als er een scheidsrechter aanwezig is) op de hoogte stellen van zijn voornemen voordat hij de stukken recht zet, mijn cursivering.)
Tsja, wat is aanwezig zijn? Als de arbiter naast het bord staat, kun je maar beter luid en duidelijk ‘j’adoube’ zeggen. Maar het lijkt me niet dat je, alleen omdat je tegenstander niet achter het bord wil blijven zitten, verplicht kan worden een wandeling naar de scheidsrechterstafel te maken. Of de klok stil moet zetten om hard ‘Arbiter! te roepen – lijkt me niet bevorderlijk voor je concentratie. Kort gezegd: je verantwoordelijkheid houdt op op het moment dat je er zelf bijkomende nadelen van ondervindt.
Overigens blijkt uit de geciteerde publicatie dat Wim ongelijk heeft voor wat betreft de verplichting van de wedstrijdleider om op te treden. Zie het commentaar bij artikel 12.1 (Wim heeft het over artikel 13.1, maar dat is nog uit het reglement geldend tot 2014): ‘L’arbitre doit être présent et surveiller les parties. En cas d’infraction, il intervient, il ne doit pas attendre la demande de l’adversaire. Exemple : un joueur touche volontairement une pièce et en joue une autre. L’arbitre doit l’obliger à jouer la pièce touchée.‘ (De arbiter moet aanwezig zijn en toezicht houden op de partijen. In geval van overtreding grijpt hij in, hij mag niet wachten op het verzoek van de tegenstander. Voorbeeld: Een speler raakt vrijwillig een stuk aan en speelt een andere. De scheidsrechter moet hem dwingen het betreffende stuk te spelen.) Als de arbiter ernaast had gestaan, had hij dus moeten ingrijpen (als Carlsen inderdaad niets gezegd heeft).
Strikt volgens de regels kun je inderdaad zeggen dat de arbiter had moeten ingrijpen en ofwel een paardzet moeten afdwingen of een waarschuwing geven. Er is geen duidelijk J’adoube of dergelijks te horen maar dat door de zaal schreeuwen lijkt me ook onwenselijk.
Magnus maakt een gebaar naar iemand (arbiters?) nadat hij het stuk aanraakt, als dit richting een ver weg staande arbiter is lijkt het duidelijk dat het een rechtzet actie is, dat de arbiter vanaf ver weg ergens aan de zijkant niet ziet hoe veel/weinig er is bewogen lijkt me dan voor de hand liggend.
Echter de andere kant van de discussie is natuurlijk hoe erg hinder je de spelers (Magnus alleen in dit geval) als je als arbiter wel ingrijpt. Je haalt de speler volledig uit de focus en concentratie.
Daarnaast lijkt het me zeker als je slechts een waarschuwing geeft, wat alleen formeel wat voorstelt, de remedie erger dan de kwaal.
Je laatste twee zinnen worden ook ondersteund door het Handbook. Zie artikel 12.2.2, ‘The arbiter shall act in the best interest of the competition’. Stel dat de arbiter op zijn scherm het aanraken geconstateerd had. Dan had je een kwartier lang discussies gehad over of Magnus iets gezegd heeft, of hij iets had moeten zeggen (de interpretatie die ik hier boven gaf, is gericht op arbiters, niet op spelers), et cetera. Beide spelers uit hun concentratie en na die partij, ook bij volgende partijen, zal de aandacht verplaatst zijn van het schaken naar het incident. Niet onmogelijk dat Nepo na het verplicht spelen van het paard een enorme blunder had gemaakt.
Het lijkt me moeilijk, zo niet onmogelijk een reglement te maken zonder enige tegenstrijdigheid tussen de regels. Dat geldt ook op andere terreinen, zelfs voor de Grondwet. De vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst kunnen met elkaar of met andere wetsartikelen in conflict komen. Het is aan de rechter om te bepalen wat in een specifiek geval het zwaarste weegt. Die beslissingsvrijheid is bij het schaken dan ook vastgelegd in de Prelude van het Handbook.
Ik heb ooit meegemaakt dat in een teamwedstrijd een ervaren speler een onreglementaire zet speelde, terugzette, een andere zet deed en de klok indrukte. Zijn zeer jeugdige tegenstander was in tijdnood en wist niet wat te doen. Dat was een duidelijk geval waarin de arbiter wél had moeten ingrijpen. (In ieder geval had een tijdstraf gegeven moeten worden. De arbiter zei me dat hij niets had gedaan omdat hij niet wist hoe die digitale klokken werkten…) Soms moet een arbiter niet ingrijpen, soms wel.
Eens met Bart. Daarom zou er een conventie moeten komen. Bijvoorbeeld:
1. Je hand een stukje over het bord naar een stuk toe schuiven om deze naar het midden van een veld te verplaatsen -> visuele “j’adoube”, ook als je direct aansluitend, in één beweging, misschien alleen nog het stuk aanraakt.*
2. Direct het stuk aanraken (zonder eerst het bord) -> aangeraakt, je moet zetten met dit stuk.
* Veel spelers doen dit natuurlijk al, om het onderscheid ook visueel en eventueel voor hardhorende tegenstanders duidelijk te maken. Het zou dus gewoon het formaliseren van een goed gebruik van correcte spelers zijn.
Als dat wordt doorgevoerd heeft Carlsen de volgende keer geen enkel excuus meer. Wie overtuigt de FIDE even? Dan ook graag “onreglementaire zet = verlies” invoeren, bij zowel klassiek, rapid als blitz. En “claimen achteraf” altijd mogelijk maken. En “remise bij 3x dezelfde stelling” afschaffen. En “zee van tijd erbij op zet X” afschaffen.
Benieuwd wat de liefhebber straks in Warschau weer te wachten staat. Waarschijnlijk weer “Circus Tactische Onreglementaire Zetjes A La Vidit”, onder de huidige regels. Slimme spelers doen immers als Vidit, zo lang de huidige regels van kracht zijn.
Bij het Europees kampioenschap blitz in Katowice was het alweer raak, op bord 1, tussen Duda en zijn tegenstander in één van de laatste ronden. Of het tactisch was weet ik niet. In ieder geval kon de tegenstander van Duda iets langer nadenken over zijn winstpoging dan de 2 seconden die er op zijn klok stonden, namelijk, de tijd die het de scheidsrechter kostte om naar het bord te komen en Duda een minuut extra op de klok te geven.
Nog even opgezocht, OK, hij had 8 seconden, niet twee: http://www.youtube.com/watch?v=7yyz5ao7Yek&t=161m10s
Het valt me vooral op dat beide spelers blijkbaar vergeten waren dat wit een koningszet had moeten doen. Hij had de koning aangeraakt tenslotte.
Scherp! Dat was mij niet opgevallen. Die Vasif (ken zijn achternaam niet) doet op het moment van hervatten dus onmiddellijk de tweede onreglementaire zet. Als Duda dan claimt wint hij. Hij claimt niet, ze spelen door en het wordt remise. Kortom: mooi voorbeeld weer van de willekeur die regeert bij toepassing van de huidige regels.
Voor (andere) ‘wetgeleerden’: ik heb eindelijk in de krochten van de FIDE-website de Engelse (in plaats van de Franse) tekst gevonden met aanwijzingen hoe de regels geïnterpreteerd moeten worden, het Arbiter’s Manual 2021, zie arbiters.fide.com/wp-content/uploads/Publications/Manual/ARBManual2021.pdf.
“The player should always announce his intention to adjust a piece. If he does not do this then the normal touch move rules apply (see 4.3).” De enige uitzondering is als het aanraken duidelijk per ongeluk was. Oftewel, als Nepo had geclaimd, dan had Carlsen met het stuk moeten zetten.
Ook interessant: “It is not acceptable for the Arbiters to stay seated in their chairs reading newspapers or books (even chess books!), nor to sit in front of a computer, surfing the Internet, etc., leaving their games without supervision.”
Nepo suggereert dat de arbiters niet heel erg met de partij bezig waren.
Dimitri, dit heb ik al eerder beantwoord. In het Arbiter’s Manual staat wat de speler moet doen als zijn tegenstander niet aanwezig is, namelijk het tegen de scheidsrechter zeggen, if present. Als die een stukje verderop zit te internetten, lijkt het me duidelijk dat Carlsen niets hoefde te doen.
Overigens zou ik niet zonder onafhankelijke bevestiging of weerwoord geloven dat de arbiters tijdens de match beiden met iets anders bezig waren dan het in de gaten houden van de partij. Om een eerdere vraag van Paul Wiselius aan te halen: heeft iemand iets aan de arbiters gevraagd? Ik kan me bijvoorbeeld voorstelen dat de arbiter en de deputy arbiter elkaar afwisselden. Voor 7½ uur geconcentreerd naar een standbeeld kijken moet je toch wel een tijdje in een Chinees klooster hebben gezeten.
Als Nepomniasjtsji een probleem had met de arbiters, had hij dat tijdens de match moeten melden, niet erna. Nu lijkt het toch wel erg op stemmingmakerij.