Boekrecensie – Tata Steel Chess Tournament 2021
Toen ik als kind echt geïnteresseerd raakte in schaken, las ik veel toernooiboeken. Dat waren vooral de blauwe toernooiboeken van de ECI-toernooien in Sas van Gent waar gesloten IM-groepen verspeeld werden. Zo las ik over Herman Grooten die IM werd, over een spannende tweestrijd tussen Rini Kuijf en Paul Motwani (die in de laatste ronde verloor van Gunter Deleyn) en over het Europees Jeugdkampioenschap van 1992 in Sas waar Dimitri Reinderman derde werd, na Aleksandrov en Borovikov. Die laatste werd tweede zonder dat hij een officiële rating had. Kom daar nu nog eens om! Later zijn er niet zo veel toernooiboeken meer toegevoegd aan mijn (bescheiden) bibliotheek. Natuurlijk kocht ik ooit Bronsteins boek over Zürich 1953 en een van mijn favorieten is nog steeds ‘Waarom schaakt u eigenlijk?’ over het laatste VSB-toernooi in 1996 met prachtige schaakverhalen van beroemdheden, waarbij ik vooral geïntrigeerd raakte door Mart Smeets die vertelde waarom er aan hem een groot schaker verloren is gegaan. Aan de vooravond van het Tata-toernooi van 2022 verscheen bij Thinkers Publishing een toernooiboek over het bijzondere toernooi van het jaar ervoor, waarin er na 35 jaar met Jorden van Foreest eindelijk weer een Nederlandse winnaar was en waarin er helaas maar 14 schakers speelden in De Moriaan in tegenstelling tot de vele honderden het jaar ervoor (en hopelijk volgend jaar weer). Het is een kloek werk van maar liefst 749 bladzijden, geschreven door Daniel Fernandez.
De schrijver en de opbouw
Daniel Fernandez is een Engelse grootmeester, geboren in 1995 en hij heeft een rating die zich al jaren rond de 2500 beweegt. Dit is zijn derde boek voor Thinkers Publishing en hij publiceert al een tijd openingsartikelen op de site chesspublishing.com en hij heeft ook een dvd gemaakt voor Chessbase. Voor dit boek analyseerde Fernandez alle partijen, 91 stuks, wat ongetwijfeld heel veel tijd heeft gekost. Zijn naam staat op de kaft van het boek, maar eigenlijk is het een coproductie. Het grootste deel van het boek bestaat uit de analyses van de partijen, maar uiteraard zijn er ook rondeverslagen. Die verslagen zijn eerder gepubliceerd in het Nederlands op Schaaksite, geschreven door Michel Hoetmer, Richard Vedder, Ardi Pierik, Herman Grooten, Dimitri Reinderman en Jasper Dekker, en nu vertaald naar het Engels.
Dit toernooiboek heeft een originele opbouw. Waar een traditioneel toernooiboek de partijen ronde per ronde behandelt, is er hier voor gekozen om iedere speler een apart hoofdstuk te geven. In het Tatatoernooiboek gaat het eerste hoofdstuk over Alexander Donchenko, die laatste eindigde in het toernooi, en eindigen we met de winnaar, Jorden van Foreest. In ieder hoofdstuk zien we de witpartijen van de speler die in het hoofdstuk centraal straat, want anders zouden er natuurlijk dubbele partijen in het boek staan.
Deze opbouw vind ik wel geslaagd. Je ziet een aantal partijen na elkaar van eenzelfde speler, waardoor je bijvoorbeeld ziet hoe de matadoren zich hebben voorbereid op het toernooi. Sommige spelers spelen zowel 1.e4 als 1.d4 (Carlsen en Harikrishna bijvoorbeeld), terwijl anderen steeds kiezen voor dezelfde openingszet (Wojtaszek en Van Foreest bijvoorbeeld). Ook krijgt iedere speler op deze manier als het ware een mooi podium, want vaak worden de beste resultaten (en beste partijen) toch gespeeld met de witte stukken. Waar je soms de indruk zou kunnen krijgen dat sommigen vrij anoniem hun partijtjes spelen in de schaduw van Carlsen, Caruana c.s., zie je in dit boek dat ook spelers in de staart als Donchenko en Anton Guijarro sterke grootmeesters zijn met dito voorbereiding.
Uitgebreide analyses
De analyses van de partijen zijn bijzonder uitgebreid en dat levert heel wat naspeelplezier op. Meer dan vijf bladzijdes voor één partij is eerder regel dan uitzondering. Wie geïnteresseerd is in openingen, komt bij dit boek uitgebreid aan zijn trekken. Fernandez behandelt de vroegste fase van de partij zeer uitgebreid, waardoor je als lezer best een goed overzicht krijgt van belangrijke ideeën in verschillende openingen, zonder dat het een openingsboek is. Ik geef een willekeurig voorbeeldje:
Magnus Carlsen – Pentala Harikrishna
1. e4 c5 2.Pf3 e6 3. d4 cxd4 4.Pxd4 Pc6 5. Pc3 Dc7 6.f4
Dit is nog maar het prille begin van een Taimanov, waarbij Carlsen kiest voor een van de vele zetten die wit heeft na de zwarts vijfde zet. Fernandez geeft hier, en op de volgende zetten, een uitgebreid overzicht van de keuzes die beide partijen hebben. Op die manier leer je veel over de opening en de schrijver legt uit in duidelijke taal, zoals we even later ook zien.
6…a6 7.Pxc6 bxc6 8.Ld3 d5 9.0-0 Pf6 10.De2 Le7 11.Ld2
Een dergelijke stelling zien we vaker in de Taimanov. Fernandez vertelt er het volgende over: ‘White’s main ideas in this system are: either exd5 and f5; or e5, Na4 and c4. In the latter case, his long-term scenario is that Black replies with …c5 and …d4, allowing White to achieve a light-squared blockade with Be4 and Nb2-d3. It is therefore interesting to see Black try and play …c4 before White has even started to prepare his own c4-push.’
U ziet het, dit zijn niet enkel ellenlange, ingewikkelde varianten uitgebraakt door de computer, maar we zien veel instructieve explicaties waar de gemiddelde lezer heel wat van kan leren.
11…c5!? en er volgt weer een analyse van verschillende mogelijkheden.
In bovenstaand voorbeeldje leren we iets over de Taimanov, maar hetzelfde gebeurt natuurlijk bij de andere openingen die aan bod komen, waardoor je een breed overzicht krijgt van alle gespeelde varianten. Bovendien is er een mooie index van partijen en is het boek voorzien van veel mooie foto’s, zodat het echt een mooi toernooiboek is.
Waar de openingen heel uitgebreid worden behandeld, geldt dat iets minder voor de latere fases van de partij. In een enkel geval gaat Fernandez hierbij te kort door de bocht, zoals in de volgende partij, waarbij de laatste 15 zetten haast niet worden becommentarieerd, terwijl er toch iets verrassends gebeurde:
David Anton Guijarro – Aryan Tari
In deze stelling speelde Anton Guijarro 52. Kf4?? wat had moeten verliezen na het gespeelde 52…c3! 53. g5+ Kf7 54. Ke3 en hier miste Anton Guijarro een levensgrote kans:
Na 54…Lb5! kan de witte koning de vrijpion niet meer stoppen. Tari miste zijn kans met 54…c2?? met een snelle remise tot gevolg. In het boek worden al deze zetten zonder commentaar gegeven en dat is wel een schoonheidsfoutje. Elders in het boek wijst Michel Hoetmer in zijn rondeverslag wel op deze gemiste kans, maar dit verslag staat op bladzijde 234, terwijl de analyse op bladzijde 140 staat.
Verslagen
Ieder hoofdstuk behandelt een speler, maar om het verloop van het toernooi toch te kunnen volgen, is aan ieder hoofdstuk een rondeverslag toegevoegd. Die verslagen beslaan een relatief klein aantal bladzijdes. Bij nummer 14 Alexander Donchenko hoort het verslag van ronde 1, bij nummer 13 Maxime Vachier-Lagrave het verslag van ronde 2 etc. Het zijn de verslagen die tijdens het toernooi hier eerder op Schaaksite zijn gepubliceerd en voor dit boek zijn ze vertaald naar het Engels. Af en toe komt het wat gekunsteld over. Je merkt dat de verslagen vertaald zijn en je merkt toch ook dat de verslagen voor een Nederlands publiek zijn geschreven tijdens het toernooi, terwijl het boek een internationale doelgroep bedient die een ’tijdloos’ boek voorgeschoteld krijgt. Niets ten nadele van de schrijvers van de verslagen natuurlijk, maar hier had ik als schrijver een andere keuze gemaakt door nieuwe teksten te schrijven.
Fraai boek
Al met al is het een mooi toernooiboek geworden en het doet deugd dat Thinkers Publishing een poging doet dit genre in ere te herstellen. De lezer is bij dit boek van meer dan 700 bladzijden verzekerd van vele uren nakijkplezier waarbij heel wat te leren valt. Bovendien is alles aanwezig wat je in een toernooiboek mag verwachten en dit alles zeer uitgebreid gepresenteerd: verslagen, analyses, foto’s, een leuk interview met winnaar Jorden, een mediaoverzicht en verschillende tabellen. Het tekstmateriaal dat gebruikt is, is van goede kwaliteit, maar in dit boek kwam het soms iets minder uit de verf. Daarom krijgt het werk van mij vier sterren op een schaal van vijf.
| Titel | Tata Steel Chess Tournament 2021 |
| Schrijver | Daniel Fernandez |
| Aantal bladzijden | 749 |
| Uitgeverij | Thinkers Publishing |
| Prijs | €41,95 |
De partijen per speler? London 1883, edited by J.I. Minchin.