Systematisch volgens Timman
Remco Campert gaf al aan dat jezelf een vraag stellen verrassende effecten kan sorteren, zeker als je daarna die vraag ook aan een ander stelt. Het begon toen Ton Bodaan een vraag richtte aan Jan Timman, via de NIC-uitgeverij: “Hopelijk zijn jullie in staat deze vraag aan Jan voor te leggen en is hij zo vriendelijk om ons uitleg te geven.” We kregen antwoord van de uitgever (NIC/René Olthof]; die liet in het midden of hijzelf of Timman uitleg verschafte. Inhoudelijk gaat onze vraag over de betekenis van Timman’s commentaar “systematisch”. Stelt u zich voor dat u in de aantekeningen bij een partij leest dat een zet “systematisch” is, weet u dan wat u ervan kunt leren? Is het lof of kritiek? Is de betekenis verwant aan strategisch of positioneel?
En wat als de zet niet wordt aangewezen, en alleen wordt gesteld dat de partij systematische onderdelen bevat? Wat als vrijwel de gehele partij systematisch wordt genoemd? Zo zegt Timman over de eerste partij in Timman’s Triumphs, Vadasz – Timman 1967: “The game (…) contains some systematic play that pleases me even today.” Wij denken dat de gemiddelde lezer graag meer houvast zou krijgen over wélke systematiek Timman op het oog heeft. Wij hebben geprobeerd dit uit te zoeken, aangezien Timman in de (prachtige) boeken Max Euwe’s beste partijen, en Timman’s Triumphs ruim tien zetten/zettenreeksen “systematisch” noemt, zonder dat steeds helder is wat die systematiek inhoudt. Bovendien kennen wij geen andere hedendaagse GM’s die dit commentaar gebruiken. Spoiler alert: we hebben enige vooruitgang geboekt, maar sommige gevallen bleken voor ons te moeilijk.
We begonnen met geduldig turven, en we presenteren het resultaat in tabelvorm.
Lees het artikel verder in het document: Systematisch volgens Timman
(Oorspronkelijk geschreven voor het clubblad van SHTV)
Mijn interpretatie is als volgt. Ik neem hierbij het laatste diagram als voorbeeld (Znosko-Borovski – Burn).
Een systeem is een uit verschillende delen bestaand geheel, met extra eigenschappen die voortkomen uit de onderlinge samenhang van die delen. Hier zijn er vier delen: Rfe8, d5, Bc8, Rad8. Door mij bewust in willekeurige volgorde geplaatst. Deze vier zetten vormen dus samen een systeem, met als extra eigenschappen (aanvullend op de eigenschappen die de delen van zichzelf hebben), volgens Lasker, “de opening van het centrum” en “het hiermee geven van een moeilijke verdediging aan wit”.
Merk op dat elk der delen afzonderlijk, bijvoorbeeld alleen Bc8, die twee extra eigenschappen niét hebben.
Een systeem is echter nog geen plan. Bij een plan worden de acties, hier gelijk aan systeemdelen, in de tijd geplaatst, ook rekening houdend met wat de tegenstander doet. In het voorbeeld is het noodzakelijk om vóór Bc8 eerst Rad8 uit te voeren (andersom is in strijd met de spelregels). Echter, het is op voorhand niet duidelijk dat Rad8 per se de éérste zet moet zijn; wellicht heeft eerst Rfe8 bepaalde voordelen. Wel is duidelijk dat d5 de laatste actie van dit vierstappenplan dient te zijn.
Je zou kunnen zeggen: als wit bijna niets doet (bijvoorbeeld Ke1-f1-e1-f1), dan kun je systematisch de zetten Rad8, Rfe8, Bc8, d5 uitvoeren. Zou wit na Rad8 echter antwoorden met Ba4?? dan is het handiger om het plan te wijzigen, het bovengenoemde systeem even te laten rusten, en de zet bxa4 met stukwinst te overwegen.
De schrijvers van het artikel vragen een paar keer naar de systematiek. Ik denk dat je het woord “systematisch” niet zó moet opvatten dat er altijd één algemeen toepasbaar systeem zou zijn. Iedere partij en iedere stelling kan als uniek worden opgevat en een eigen, als het ware op maat gemaakt, systeem vereisen.
Los hiervan sluit ik ook niet uit dat Timman het woord systematisch soms ook kan gebruiken als synoniem van bijvoorbeeld methodisch, doelmatig, etc – gewoon ter variatie van de tekst.
Ja, Timmanismen. In de jaren zeventig waren we allemaal fan van Timman, en we begrepen ook niet echt wat hij soms bedoelde. Maar we haalden hem graag aan tijdens vluggertjes: ‘Wetenschappelijk gezien is dit de juiste [systematische?] zet, zoals in de post-mortem zal blijken’.
Mooi lijkt mij, als reacties proberen de wijsheid in de commentaren van Timman verder te ontdekken. Ga ervan uit dat hij een goede reden heeft om iets systematisch te noemen. Bijvoorbeeld: “Ik heb Vadasz – Timman nog eens nagespeeld, en ik denk te zien wat daar volgens Timman systematisch aan is: de herhaalde hergroeperingen van D, P, Torens en L. In de studiewereld is het gebruikelijk zulke echo’s ‘systematisch’ te noemen. Qua lengte doet de serie hergroeperingen trouwens sterk denken aan Tartakower – Lasker 1924. Ook daar maken diverse stukken plaats voor elkaar.”
Kan de term niet verwijzen naar het boek van AD de Groot over het denken van de schakers?
zie bv.
www.dbnl.org/tekst/groo004denk01_01/groo004denk01_01_0017.php
pag.119. Sommige problemen kun je alleen op een bewuste systematische wijze aanpakken mn als ze moeilijk zijn.
De reactie van Henk Eleveld vind ik intrigerend. De Groot noemt bv. de probleemaanpak “successieve verdieping”, die inhoudt dat je eerst iets probeert. Dit spoort met Timman’s beroemde citaat over varianten uitrekenen: daarbij komt zelfs de sterkste speler erachter, dat de helft van zijn/haar varianten niet klopt. Helaas merk je pas na het rekenen welke helft. Een andere probleemaanpak, komt erop neer dat je van tevoren besluit maar twee soorten oplossingen te zullen bekijken.
De overeenstemming met De Groot uitwerken vergt dat iemand voor alle aanpakken (aka “probleemtransformaties”) nagaat of ze stroken met Timman’s commentaren. Een flinke klus!
Erop geattendeerd door William en Ton heb ik het nieuwe boek van Timman over Euwe gekocht – de digitale interactieve versie. Nota bene ook in het Nederlands beschikbaar, wat zeldzaam is vandaag de dag.
Per partij word ik enthousiaster over het boek – dat trouwens ook op m’n smartphone heel duidelijk overkomt. (Ideaal voor onderweg).
Timman is er op hogere leeftijd als annotator nóg beter op geworden; hij gebruikt de engines goed maar voert zelf absoluut het hoogste woord met z’n ervaring en spelinzicht. Én ik ben eigenlijk (blij) verrast om te zien dat Euwe vaak veel initiatiefrijker en creatief op aanval speelde dan ik altijd heb gedacht. Waarschijnlijk door de gezond en degelijk spel docerende leerboeken van Euwe heb ik hem altijd voor wat saai en schools gehouden. Ten onrechte krijg ik nu de indruk.
Timman spreekt via Jongsma?
Totdat Timman zelf toelicht wat hij verstaat onder “systematische aanpak”, is een bron om de betekenis van dat begrip te achterhalen misschien een journalist die in 1991 in de buurt van Timman verkeerde. Hoe zit dat?
Timman – Ivanchuk, 3e matchpartij 1991, onthult een deel van wat Timman onder systematisch verstaat. Wijlen Lex Jongsma betitelde in De Telegraaf van 19 december 1991, een dag na de partij, Timman’s aanpak van de opmars c5 als ‘systematisch’. Had Jongsma dit van Timman zelf doorgekregen?
Wie de partij naspeelt, kan de onderlinge samenhang niet ontgaan. Hier omvat Timman’s systematiek tal van zetten:
– aansturen op hangende pionnen d5-c5 (14.dxc5);
– druk zetten op c5 en afdwingen dat de hangende pionnen hun falanx-positie opgeven (14.Db3xc3; 18.Dc3-a3; 19.Le2-b5).
In dit systeem past 19.Le2-b5, omdat Lxd7 het paard dat pion c5 verdedigt zou uitschakelen.
Ook al missen we nog steeds Timman’s formele definitie, we beschikken over pareltjes als deze partij die een heldere indruk geven van systematiek in actie. Overigens leverde het sterke verband tussen de zetten ditmaal geen vol punt. Ivanchuk kwam namelijk met een creatieve parade: De7-e4, d5-d4, Pd7-e5 (geïnspireerd door eventueel Dxg2#, dankzij Lb7).