Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 25: Crisis in de schaakwereld-1
Deze rubriek is gemaakt voor schaaksite.nl en is terug te vinden onder het kopje ‘Schaakhistorie’.
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het mij gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin de schaakgeschiedenis voor het voetlicht wordt gebracht. Het is al weer even geleden, maar ik wil graag de draad weer oppakken. De laatste aflevering ging het over de opmars van Garry Kasparov (geboren in 1963) met het behalen van de wereldtitel in 1985 ten koste van Anatoly Karpov. In deze nieuwe aflevering zullen we het hebben over de crisis die in de schaakwereld ontstond toen Kasparov samen met de Brit Nigel Short uit de Fide stapte.
Garry Kasparov 1987 tijdens het Swifttoernooi in Brussel (foto Jos Sutmuller)
Nadat Garry Kasparov de titel had veroverd op Anatoly Karpov in bleek de nieuwe wereldkampioen ook heel dominant in de periode (uiteindelijk zo’n 15 jaar) dat hij wereldkampioen was. De enige die enigszins tegen hem op kon was Karpov, die juist in de tien jaar ervoor vrijwel alle toernooien op zijn naam had geschreven. Nu werd het Kasparov die de dienst uitmaakte. De twee vochten vijf ongelooflijk spannende wereldkampioenschapsmatches uit, in 1984 (controversieel beëindigd zonder resultaat met Karpov aan de leiding +5 -3 =40), in 1985 (waarin Kasparov de titel won, 13-11), in 1986 (nipt gewonnen door Kasparov, 12½-11½), in 1987 (gelijkspel 12-12, de titelhouder Kasparov behield de titel) en in 1990 (opnieuw nipt gewonnen door Kasparov, 12½-11½). In de vijf tweekampen speelden Kasparov en Karpov maar liefst 144 partijen tegen elkaar die eindigden in 104 remises, 21 overwinningen voor Kasparov en 19 overwinningen voor Karpov. Dit totaal geeft aan hoe dicht hun niveau bij elkaar lag.
Twee wereldkampioenen (1993-2006)
In 1993 doorbrak Nigel Short de dominantie van Kasparov en Karpov door Karpov te verslaan in de halve finales van de kandidaten, gevolgd door een overwinning op Jan Timman in de finale.
Nigel Short tijdens het Hoogovenstoernooi, ook in 1987 (foto Jos Sutmuller)
Daarvoor had hij al afgerekend met Jonathan Speelman en Boris Gelfand. Met deze geweldige prestaties verdiende de Brit het recht om Kasparov uit te dagen voor de titel. Echter, voordat de match überhaupt plaatsvond, klaagden zowel Kasparov als Short over corruptie en een gebrek aan professionalisme binnen de Fide bij het organiseren van de tweekamp. Zij besloten om zich af te splitsten af van de Fide en richtten de “Professional Chess Association” (PCA) op, onder wiens auspiciën ze hun eigen WK-tweekamp tot stand brachten. Het prijzengeld lag ook aanzienlijk hoger dan dat de Fide in het vooruitzicht had gesteld. In reactie daarop ontnam de Fide Kasparov zijn titel en organiseerde een kampioenschapsmatch tussen Karpov en Timman. Toevallig werd die tweekamp ongeveer tijdens de match in Londen in Nederland afgewerkt. Een aardige anekdote: nog voordat Short zich kwalificeerde werd Kasparov gevraagd naar wie hij dacht dat zijn uitdager zou worden. Waarop hij de onsterfelijke woorden sprak: “It will be Short and the match will be short!” Kasparov won met 12½ – 7½ en Karpov versloeg Timman met 12½ – 8½.
Voor het eerst in de geschiedenis waren er twee wereldkampioenen schaken. Net als in andere sporten moest de schaaksport het dus doen met meerdere wereldkampioenen…
Kasparov en Short tijdens het Interpolistoernooi in 1992 in Tilburg (foto Jos Sutmuller)
De volgende twee partijen bevielen mij het meest en die heb ik langs de moderne lat (Stockfish 16) gelegd om te checken hoe de heren indertijd gespeeld hebben. Daarbij heb ik gebruik gemaakt van de aantekeningen destijds van GM Ftacnik, die veel partijen in de Megadatabase van Chessbase van commentaar heeft voorzien. Uiteraard heb ik makkelijk praten met SF16, maar sommige oordelen met de engines van vroeger houden geen stand en leveren inmiddels nieuwe en soms verrassende ontdekkingen op!
Kasparov, Garry – Short, Nigel D (15de matchpartij)
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Pc3 Pf6 4. cxd5 exd5 5. Lg5 Le7 6. e3 O-O 7. Ld3 Pbd7 8. Pge2
8…Te8 9. O-O Pf8 10. b4!
10…a6
De tactische rechtvaardiging zit hem in de volgende variant: 10…Lxb4? 11. Lxf6 gxf6 Een lelijke zet, maar wat anders? [11…Dxf6 kan helemaal niet vanwege 12. Pxd5 Dd6 13. Da4 Ld7 14. Dxb4 Dxd5 15. Pf4 Dd6 16. Dxb7 en wit heeft een mooie pion veroverd.] 12. Pxd5!? Aangegeven door Ftacnik. [12. Db3 Lxc3 13. Pxc3 c6 14. Dd1 f5 15. Dh5 Df6 Gutman, L-Razuvajev, Y/URS/1976/] [12. Tc1!± lijkt ook uitstekend te zijn (SF16)] 12…Dxd5 13. Da4 Een dubbele aanval maar het is nog niet klaar… 13…Lh3 14. Pf4 Da5 15. Dxa5 Lxa5 16. Pxh3±
(zie analysediagram)
13...Pe6 14. Lh4 Ph5
Dit kan ook.
15. Lxe7 Txe7?!
15...Dxe7!? lijkt wat handiger.
16. Dd2
Zwart zit nu verlegen om een plan.
16...b6?!
Dit verzwakt de witte velden terwijl de toekomst van de loper op b7 ook niet rooskleurig is.
Het beste lijkt 16...Te8
17. Tad1 Lb7 18. Lb1 Phg7 19. e4
19...Tc8 20. La2 Td7 21. Pf4
21. De3 om uit de d-lijn te gaan, lijkt iets logischer.
21...Pxf4
21...dxe4 22. Pxe6 Pxe6 23. fxe4 Pxd4 24. Df2 c5
(zie analysediagram)
22. Dxf4 Pe6 23. De5 Te7 24. Dg3 Dc7 25. Dh4
25...Pg7 26. Tc1 Dd8
Het lijkt ongelooflijk maar SF16 geeft een combinatie aan die tot groot voordeel voor wit had geleid: 27. Lxd5! cxd5 28. Pxd5 Lxd5 [28...Te6? 29. Txc8 Dxc8 30. Pe7+ Txe7 31. Dxe7+-] 29. Txc8 Dxc8 30. Dxe7± Twee pionnen voor de kleine kwaliteit en een massief pionnencentrum is erg goed voor wit.
27...Tcc7?!
27...Rd7 verdiende de voorkeur.
28. Pa4 dxe4
Nu zou 28...Tcd7 niet zo goed zijn vanwege 29. e5±.
29. fxe4 De8?
30. Pc3 Tcd7 31. Df2
De engine geeft wederom de voorkeur aan 31. Td3+-.
31...Pe6
32. e5!
Dit is altijd het belangrijkste idee van wit: het vastleggen van de zwarte velden zodat het paard naar binnen kan springen. Er dreigt dodelijk Nc3-e4.
32...c5 33. bxc5 bxc5 34. d5 Pd4 35. Pe4 Dd8 36. Pf6+ Kg7 37. Pxd7 Txd7 38. Txc5 Pe6 39. Tcc1
En opgegeven. Een meesterlijke overwinning van de wereldkampioen.
1-0
Een partij die volgens vele commentatoren de geschiedenisboeken zou ingaan was de achtste partij die het predicaat “The Pearl of London” kreeg. Daar is geen woord overdreven aan!
Short, Nigel D - Kasparov, Garry (8ste partij)
1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 a6 6. Lc4 e6 7. Lb3 Pbd7 8. f4 Pc5 9. e5
Een scherp systeem. 9. f5 werd gezien als de meest principiële variant.
9...dxe5 10. fxe5 Pfd7 11. Lf4 b5
De hoofdvariant, er zijn veel andere opties op dit moment.
12. Dg4
De mogelijkheid 12. De2 zou later in zwang raken. 0-1
12...h5
Interessant is hier 12...Pf6! 13. exf6 Dxd4∞ (Zapolskis, A)
13. Dg3 h4 14. Dg4 g5
Krijgt een ?!-teken van Ftacnik. Maar het lijkt erop dat er niets mis mee is.
15. O-O-O
Pas dit is een serieuze fout. Aangewezen is 15...gxf4 waarop wit uiteraard het volgende stukoffer niet aan zich voorbij laat gaan: 16. Pxe6! [16. Lxe6? Pxe5 17. De2 Ped3+!] 16...Pxe6 17. Lxe6 (zie analysediagram)
Heel goed gespeeld van Short!
16...Pxb3+ 17. axb3 Dc5
18. Lxg5 komt op hetzelfde neer.
18...Dxc6 19. Lxg5 Lb7
20. Td6!!
Prachtig aanvalsspel van de Engelsman.
20...Lxd6
20...Dxe4 21. Txe6++-
21. Pxd6+ Kf8
Short blijft het optimaal spelen. Hij moest krankzinnige varianten uitrekenen.
22...Pxe5
22...Th7? 23. Dxe6 Pxe5 24. Dxe5+- ; 22...f5 23. Txf5++-
23. Dxe6 Dd5
24. Txf7+?
!! gegeven door Ftacnik, maar helaas verpest het de partij... De winst lag voor het grijpen met 24. Df6 Th7 25. Tf5 Dxg2 (zie analysediagram)
24...Pxf7
24...Kg8 25. Tg7+ Kxg7 [25...Kf8 26. De7#] 26. Pf5+ Kh7 27. Dh6+ Kg8 28. Dg7#.
25. Le7+
25...Kg8 26. Dg6#.
26. Df6+ Kh7 27. Pxf7
De aanval lijkt nog altijd heel sterk, maar schijn bedriegt. Overigens heeft wit slecht één paard voor twee torens, dat is wel een hele berg materiaal minder...
27. Pf5 Tag8=
27...Dh5□
Kasparov moet twee "enige zetten" achter elkaar spelen.
28. Pg5+ Kg8 29. De6+ Kg7 30. Df6+ Kg8 31. De6+ Kg7 32. Lf6+ Kh6 33. Pf7+ Kh7
Short herhaalt de zetten om de tijdcontrole te halen. Na 34. Pxh8 Txh8 35. De7+ Kg6 36. Lxh8 Dg5+! is de winst ook verkeken.
34...Kh6 35. Lxh8+
Op 35. Pf7+ Kh7 36. Pxh8 moet zwart verder gaan met 36...Txh8!⩲ [en niet het aangegeven 36...Dh6+? wegens 37. Kb1 Tf8 38. Df5+ Kg8 want na 39. Pg6+- staat wit op winst. Er dreigt dodelijk Ne7+ terwijl de stelling na 39...Te8 40. Pe7+ Txe7 41. Lxe7 Lxg2 42. Lf6 nog altijd niet te verdedigen valt voor zwart door de onveilige positie van de zwarte koning.] 35...Dg6
Vooral niet 35...Kxg5?? wegens een mooi matbeeld: 36. De5+ Kg6 [36...Kg4 37. h3#] 37. Df6+ Kh7 38. Dg7#.
36. Pf7+ Kh7 37. De7
Kasparov verdedigt nu niet correct en had nu zomaar alsnog kunnen verliezen.
De enige zet was 37...Kg8!! dat na 38. Dxb7 [38. Pe5 Dh7!] 38...Tf8 39. Pe5 [39. Ld4 Dxf7⩱] 39...Tf1+ 40. Kd2 Dd6+= leidt tot een stelling die geen probleem meer is voor zwart.
38. Le5?
Maar Short revancheert zich, waarna Kasparov alsnog het vege lijf kan redden.
Met 38. Ld4! (zie analysediagram)
Deze partij ging met recht getiteld "de Parel van Londen" de boeken in.
½-½
Volgende keer verder hiermee.
Deze serie met artikelen treft u aan onder de volgende link: Schaakgeschiedenis in vogelvlucht.
27.Lxd5 in de bovenste partij staat al in het matchboek uit 1993 door Raymond Keene die 27… cxd5 +- noemt, wat misschien overdreven is, het zou volgens hem niets uithalen wegens 27… Td7 met gelijkspel, maar ook dan staat Wit wel beter, andere tegenzetten van de computer zijn 27… b5 en 27… Ph5.
Hoogst opmerkelijk is de uitspraak van Kasparov die 21.Pf4 “the star move of the game” heeft genoemd.
Om een partij te winnen is één methode genoeg en de in de eerste weken na de 8ste partij onafhankelik van elkaar door jou, Herman, zelf en de Amerikaan David Gliksman ingeslagen weg 24.Df6 (“opgelegde kans” – Trouw van 2 oktober 1993) Th7 25.Lh6+ voldoet, ook 25.Tf5 Dxg2 26.Dxe5 wint, 26.De7+ is nog dikker gewonnen.
Hans Ree op 23 oktober 1993 over het variantencomplex van Gliksman: “Klopt het eigenlijk wel? De stelling na 24.Df6 is er een die je graag aan een computer voor zou leggen, en dat heb ik dan ook gedaan. Die betrapte Gliksman niet op en fout, evenmin als ik zelf.”
@Henk: Bedankt voor de aanvullingen. Die bronnen (Keene en Gliksman) heb ik niet, ook niet (meer) mijn eigen rubriek in Trouw uit 1993. ik heb je opmerkingen gecheckt met Stockfish 16 die ik binnen Chessbase laat draaien. Die is overigens substantieel sterker van de Stockfishen die in het scherm van een website (bijvoorbeeld op Lichess) meelopen. De reden is dat die engines zwaar ‘uitgekleed’ zijn aangezien de website snel zou vastlopen als teveel mensen inloggen. Mijn Stockfish vindt dat wit na de 27…Td7 van Keene nog altijd groot voordeel zou hebben. Hij geeft als variant 28.Dxd8 Tcxd8 29.Lb3 Txd4 30.Pa4! en zwart moet zijn pionnen op de verkeerde kleur zetten waarna hij er niet best aan toe is. Alleen na 27…Ph5 vindt hij dat wit slechts een klein plusje heeft, zoals jij al gesuggereerd had.
Even een technische correctie op je opmerking over de Stockfish van Lichess als je aan het analyseren bent:
Deze draait helemaal niet op de server van Lichess. De reden is inderdaad dat de server dan te snel overbelast zou worden.
De manier waarop ze dit gedaan hebben, is dat ze de orginele versie van Stockfish omgezet hebben naar Wasm, zeg maar een snelle versie van javascript. Deze engine draait op max 70% van de orginele snelheid, maar geeft volledig identieke varianten (nou ja, soort van, omdat multicores nooit helemaal gelijk lopen).
Maar, net als javascript, draait dit (in de browser) op de computer van de bezoeker. En is dus ook volledig afhankelijk van de rekenkracht van de machine van de bezoeker. Bezoek de site met een monster pc, gooi het aantal cores dat gebruikt mag worden omhoog, en die “slechts 70%” is al snel niet relevant meer.
Bezoek hem daarentegen met een tablet van een paar jaar geleden, en ja, de varianten zijn aanzienlijk minder diep.
Je kunt dit zien als het aantal nodes/seconde vergelijkt als je de site bezoekt op je pc en daarna op een tablet/telefoon. Maar ook als je de site bezoekt met verschillend browsers, omdat de snelheid waarmee de wasm code draait, nogal kan verschillen tussen browsers.
Ook als je de processor belasting op je machine kan bekijken natuurlijk.
Stockfish draait via Lichess inderdaad lokaal in je eigen browser als je rechtsboven kiest voor de knop om dat aan te zetten. Je kunt dan beneden bij het zogenaamde hamburger menu kiezen om instellingen voor geheugen, cpu, NNUE, infinite analysis te veranderen.
Als je daarentegen een partij hebt ingevoerd, bijvoorbeeld in een Lichess study, en je kiest dan voor “request a computer analysis” dan krijg je te maken met een andere Stockfish versie (Momenteel WASM 14+NNUE in de browser, versus fishnet Stockfish 16 voor gewoon schaak en Fairy Stockfish 14 voor varianten), die wel via een server draait, via een netwerk van computer genaamd : fishnet.
Deze laatst genoemde computer analyse via een server kan vaak vrij snel erg goede resultaten opleveren maar de gebruikte bedenktijd per zet is wel beperkt.
Je kunt bij Lichess zonder in te loggen met account de analyse optie in de browser gebruiken bij een analyse bord of de opening explorer.
Om een partij te importeren en dan een server computer analyse te verkrijgen (via fishnet) is inloggen met een account wel verplicht.
Tony en Albert: bedankt voor jullie duidelijke (technische) uitleg; hier hebben we wat aan! Het was mij (en ik vermoed ook vele anderen) niet duidelijk hoe de verschillen tussen de Stockfish binnen Chessbase op de eigen pc zich verhouden tot de Stockfish op een website. Ik zag soms grote verschillen.