Bij Boer begint het clubschaken in Hoogkarspel

Voor de oprichting van de 150-jarige Koninklijke Nederlandse Schaakbond had ons land enkele tientallen schaakgezelschappen, maar hoeveel schaakverenigingen zijn er geweest en zijn er nog steeds na die 23^e mei 1873? Hoogkarspel telde in 1898 nog geen dertienhonderd inwoners, in het dorp tussen Hoorn en Enkhuizen zetelde wel een schaakclub. Met schaakclub Boer begint de historie van het georganiseerde schaken in Hoogkarspel.

Dat gegeven was voor Ruud Hoogenboom, Ed Hornick en Gerard Broersen mede aanleiding om het boek ‘125 jaar schaken en dammen in Hoogkarspel en Westwoud’ te schrijven. Vijftig jaar geleden werd in buurdorp Westwoud De Schalmloper opgericht. Na fusies met eerst Degona (Venhuizen) en later Revanche (Wervershoof) heet de vereniging tegenwoordig Degoschalm/Revanche. De besturen van de schaakclubs uit Hoogkarspel en Westwoud kwamen in 2008 op het idee om een jaarlijkse wedstrijd te spelen: de Drechterland Derby, vernoemd naar hun gemeente. Maandagavond werd het derde lustrum gevierd met de uitreiking van het eerste exemplaar van het boek dat is uitgegeven door de Stichting Historisch Hoogkarspel-Westwoud.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Die Drechterland Derby is een van de vele initiatieven uit de schaakhistorie van beide plaatsen. Destijds bedacht om via een speciale match de publiciteit te zoeken om zo een halt toe te roepen aan het teruglopende ledenaantal. De Hoogkarspelse schaakclub Torenhoog en Degoschalm/Revanche treffen elkaar steeds in het najaar op een maandagavond in het gemeentehuis van Drechterland. Gelijktijdig is er dan een vergadering van de gemeenteraad en dankzij die combinatie krijgt de burgemeester de uitnodiging om de eerste zet uit te voeren. Jarenlang heeft Michiel Pijl dat gedaan, maar de voormalig jeugdschaker is per 26 september j.l. burgemeester van Medemblik en ging de invitatie naar Drechterlands waarnemend burgemeester Pieter Dijkman.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De derby begint met een minuut stilte om de twee dagen eerder plotseling overleden Piet Haakman te herdenken. De 74-jarige schaakliefhebber uit Grootebroek kon vooral genieten van een goede stelling of een mooie zet, winnen en verliezen waren voor hem niet belangrijk. Degoschalm/Revanche-penningmeester Gerard Broersen vraagt dan ook om in zijn geest te schaken. En dat gebeurt op de twaalf borden.

Schakend Nederland heeft in de afgelopen twee eeuwen vele honderden gezelschappen en verenigingen gehad. In talrijke steden en dorpen zijn ze opgericht en opgeheven en er zijn weer nieuwe clubs gekomen. Hoogkarspel maakt daar geen uitzondering op. In het Tijdschrift van den Nederlandschen Schaakbond van april-mei 1898 wordt schaakclub Boer gemeld als nieuw lid. ‘Om de grooten ’s winters van tijd tot tijd een aangenamen en soms ook nuttigen avond te bezorgen’, schrijft de columnist van ‘Praatjes uit Hoogkarspel’ zeven jaar later in de Enkhuizer Courant en noemt in een opsomming van activiteiten in het dorp een gemengde zangvereeniging, een rederijkerskamer, een gymnastiek- en schermvereniging, een departement van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, een afdeling van Het Witte Kruis en de schaakclub ‘genaamd Boer’.

Waarschijnlijk heeft Boer niet lang bestaan. Opvallend is dat rond 1890 verschillende Hoogkarspelse schaakliefhebbers oplossingen sturen van probleemstellingen in diverse kranten. Dan is er een gat van een kleine dertig jaar. Vanaf 1930 wordt het zoeken naar het ‘mat in twee’ weer populair in het Westfriese dorp en dat valt vrijwel samen met een hernieuwde belangstelling voor het spelen bij een schaakvereniging. Begin 1933 is er een katholieke schaakclub die eerst Hoogkarspel wordt genoemd, eenmalig SLD, daarna lange tijd Schaaklust en in de periode maart 1935-juni 1938 DEZ. Het gaat steeds om dezelfde club die op 19 januari 1948 het 15-jarig bestaan viert.

In het verzuilde Nederland is, vooral door toedoen van Max Euwe (eind 1935 wereldkampioen), schaken een gewilde sport. Oostelijk Westfriesland is een rooms-katholieke regio en als in 1938 de Rooms-Katholieke Westfriesche Schaakbond wordt opgericht – zes jaar eerder is de neutrale Westfriesche Schaakbond ontstaan, met verenigingen uit voornamelijk de steden – zoeken clubs in de dorpen Nibbixwoud, Wognum, Zwaag, Zwaagdijk, Hoogkarspel, Lutjebroek, Grootebroek en Bovenkarspel aansluiting. Ze spelen bondscompetitiewedstrijden, er is een persoonlijk kampioenschap, een jaarlijkse schaakdag en de gewone clubcompetitie. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog komt er een einde aan die activiteiten.

Na 1945 is er nog een korte opleving van het RK schaken, maar snel komt er in sportend Nederland meer eenheid. Kleine bonden verdwijnen, veel sporten krijgen één grote bond. De neutrale Westfriese schakers sluiten zich aan bij de Noordhollandse Schaakbond, een van de KNSB-afdelingen. Een enkele katholieke schaker gaat mee. In Westfriesland loopt het tot de jaren zeventig bepaald niet storm voor het schaken. Aartswoud, Caïssa (Hoorn), KTV (Enkhuizen) en Schaaklust (Andijk ) zijn de enige regionale verenigingen in de NHSB-competitie. Zijn het de successen van het opkomend talent Jan Timman of is het de roemrijke WK-match tussen Bobby Fischer en Boris Spassky (met een belangrijke rol voor FIDE-president Max Euwe), ineens gaat het hosanna met het Westfriese schaken. In 1978 – Timman wint in Amsterdam het IBM-toernooi, het is het laatste jaar van Euwe als leider van de wereldschaakbond – spelen Aartswoud, Caïssa en Schaaklust samen een record aantal bondswedstrijden en doen ook Attaqueer (Nibbixwoud), De Groene Zes (Bovenkarspel), Medemblik, De Schalmloper (Westwoud) en SVU (Ursem) mee.

Hoogkarspel heeft sinds 1 september 1970 weer een schaakclub. Eerst DSH (Dam- en Schaakvereniging Hoogkarspel geheten, later SVH (Schaakvereniging Hoogkarspel) en tenslotte Torenhoog. De eerste jaren zijn mager, maar dat verandert als Piet Buikstra zijn entree in Westfriesland maakt. Afkomstig uit het westen van Friesland (Bolsward) krijgt de onderwijzer een baan op de Sint Agnesschool. In zijn eerste seizoen (1977-1978) kroont hij zich tot clubkampioen en geeft schaakles aan kinderen. En passant is hij ook tot voorzitter van de club gekozen. Een jeugdafdeling wordt gevormd en binnen een jaar telt die twaalf kinderen. Dat aantal groeit fors. Op 21 mei 1988 worden door aan de Torenhoog-jeugd 39 schaakdiploma’s uitgereikt en zijn er meer jongens en meisjes lid dan senioren.

Het verenigingsleven in Westwoud krijgt in 1971 een impuls met de bouw van dorpshuis De Schalm. Er wordt op 16 oktober 1972 een bijeenkomst gehouden om schaakliefhebbers te verenigen. In het bestuur zit onder meer de latere KNSB-arbiter Job Bueno de Mesquita, verhuisd van Amsterdam naar het Westfriese dorp. Aanvankelijk is het enthousiasme groot en de club krijgt een jeugdafdeling met meer dan twintig kinderen, maar De Schalmloper groeit niet zo sterk als Torenhoog en er wordt enkele keren gedacht aan en gesproken over een fusie. Met name over het bepalen van de speelzaal en de speelavond zijn de meningen verdeeld.

Eind jaren negentig komt de fusie er toch, maar niet met de Hoogkarspelse vereniging. Degona uit Venhuizen, in 1964 opgericht, heeft eveneens te maken met een dalend ledenaantal. Beide clubs gaan verder als Degoschalm. Revanche (Wervershoof) heeft andere problemen. Na enkele veranderingen van speelzaal kan het terecht in café De Hoek. Dat wordt verkocht en de nieuwe eigenaar heeft een andere bestemming voor de dinsdagse speelavond. Er is al een samenwerkingsverband met het ook op dinsdag spelende Degoschalm en met ingang van het seizoen 2018-2019 worden de bondswedstrijden gespeeld onder de naam Degoschalm/Revanche. In het najaar van 2021 wordt Revanche als vereniging uitgeschreven en leeft de naam voort in de combinatie met Degona en De Schalmloper.

Er zijn in het hart van oostelijk Westfriesland veel bijzondere schaakevenementen geweest. Zo heeft Torenhoog een junior/seniortoernooi gehad, waarbij de jeugd opa, oma, buurvrouw, buurman  of een willekeurige persoon mag vragen een duo te vormen. Hoogkarspel en Westwoud zijn nog steeds de plaatsen voor het kerst- en een week later oliebollentoernooi, met snelschaakpartijen. Ook het open kampioenschap van Drechterland, in mei, wordt in beide dorpen gehouden.

In de verkiezingskrant van Drechterlands Belang van maart 1990, uitgegeven in verband met de naderende gemeenteraadsverkiezing, staat een wervende tweekolommer over Torenhoog. Ludiek is het afscheid van Piet Buikstra als voorzitter. Hij daagt in 1993 zijn Bolswardse jeugdvriend Gerrit Stornebrink, voorzitter van Westergoo, uit voor een clubwedstrijd op de veerboot Enkhuizen-Stavoren. Torenhoog verliest die met 2-14.

Het zevende lustrum van de Hoogkarspelse vereniging krijgt extra aandacht door de burgemeestersmatch Tonny van der Vondervoort – Roy Ho Ten Soeng. Beiden zitten op het Raadhuisplein op een scheidsrechterstoel van tennisvereniging Santana. De partij op een bord van vier bij vier meter krijgt een ideale ontknoping. De witspeelster vindt tegen de eerste burger van de gemeente Venhuizen vanuit de hoogte met een toren de matzet.

Voor de jeugd is er op de veertigste verjaardag een onderwaterschaakwedstrijd. Op 5 juni 2010 worden in het diepe gedeelte van het Streekbad in Hoogkarspel 32 witte en 32 zwarte tegels van het Streker Tegelhuis neergelegd en moeten spelers van twee teams om beurten duiken om de verzwaarde schaakstukken van dertig centimeter te verplaatsen. Een week later spelen twee wethouders, Luzette Wagenaar-Kroon en Dirk te Grotenhuis, rond de klokkentoren van de Nederlands Hervormde kerk een rapidpartij van dertig minuten. De secondanten Ed Hornick en Paul Deken mogen vijf keer hulp bieden. Met nog slechts enkele seconden op de klok voor beiden maakt de witspeelster een misgreep een verliest.

Eind 2016 worden in Hoogkarspel een aantal Syrische vluchtelingen opgevangen. Zij verblijven in sporthal De Sluis, dat naast ijsbaankantine De Deurlouper (de speelzaal van Torenhoog) staat. Verschillende clubleden lopen enkele tientallen meters door om partijen met hen te spelen om zo de gedachten te verzetten. Een schaakster uit Chili, die drie jaar later een stage op het Martinuscollege in Grootebroek volgt, is welkom op de clubavonden, als zij haar schaakritme wil vasthouden.

Na burgemeester tegen burgemeester en wethouder tegen wethouder is er in 2020 een burgemeester-wethoudermatch. Die wordt gespeeld op het voor de bibliotheek neergelegde openluchtschaakbord van 1,7 bij 1,7 meter. B en W staat ook voor black en white, al heeft burgemeester Michiel Pijl de witte stukken en wethouder Jeroen Broeders de zwarte. De witspeler beschikt over de nodige schaakervaring en zegeviert.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In Westwoud zijn er vooral veel simultaanwedstrijden geweest. Noord-Hollandse toppers als Nico Hauwert, Peter Doggers, Ron Deen en Ardjan Langedijk hebben het in hun eentje opgenomen tegen een meerderheid aan Schalmlopers. Bijzonder was het optreden van grootmeester John van der Wiel die in 1996 veertig partijen wint en drie keer remise moet toestaan. Niet minder bijzonder is de komst van de 14-jarige Machteld van Foreest eind 2021 naar Westwoud. De Groningse is meervoudig Nederlands jeugdkampioene en speelt simultaan tegen dertien opponenten. De verenigingen die in De Schalm hun thuishaven hebben, mogen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het dorpshuis een activiteit organiseren en Degoschalm/Revanche maakt een geweldige keuze. Een jaar later zal de chessqueen zich tot jongste nationaal seniorenkampioene kronen. In Westwoud laat ze al iets van haar kwaliteiten zien; ze wint elfmaal, boekt één remise en verliest van Rob van Gageldonk, kampioen van de organiserende club.

Ondanks alle inspanningen om het schaken te promoten zijn Torenhoog en Degoschalm/Revanche anno 2023 geen grote schaakverenigingen. In het boek staan de namen van een groot aantal jeugdspelers en schoolschakers, maar slechts een enkeling is nu nog actief op de 64 velden. Wel groeit weer de interesse bij jongeren om te schaken. Daarnaast komt er naast De Schalm een multifunctionale accommodatie met een basisschool, kinderopvang en een ruimte voor het jeugdwerk. Mogelijk dat in Westwoud de schaakvereniging dan wordt herontdekt.

Eri s veel gebeurd in schakend Hoogkarspel en Westwoud, daar kun je een boek over schrijven. Dat hebben Ruud Hoogenboom, Ed Hornick en Gerard Broersen, bestuursleden van respectievelijk de Stichting Historisch Hoogkarspel-Westwoud en de schaakverenigingen Torenhoog en Degoschalm/Revanche ook gedaan. Het eerste deel, de eerste 23 van de in totaal 188 pagina’s, gaat over de damsport in beide dorpen. In het fraaie themaboek, een uitgave in de reeks ‘Rondom de Grenspaal’, staan veel foto’s. Uniek is die van acht schakers, die rond 1930 in vermoedelijk café De Landbouw in Hoogkarspel aan het bord zitten.

Het boek ‘125 jaar schaken en dammen in Hoogkarspel en Westwoud’ is te bestellen via de website van de Stichting Historisch Hoogkarspel-Westwoud: ‘www.shhw.nl’ (naar ‘publicaties’ en naar ‘overzicht van onze themaboeken’). De kostprijs is € 15, exclusief verzendkosten.