Juweeltje 9: Karpov – Timman

 

In deze rubriek nodigen we de bezoeker van Schaaksite graag uit om te genieten van de meest schitterende prestaties op het schaakbord, door alle eeuwen heen. De reden waarom voetballiefhebbers in vervoering raken als zij acties zien van Messi of Ronaldo moet bij ons schakers dezelfde zijn als wij de partijen naspelen die we hier willen tonen. En aarzelt u vooral niet om uw keus ook kenbaar te maken! 

 

Kent u het verschijnsel met muziek dat als je plotseling een bepaald nummer hoort dat je lang niet meer hebt gehoord er plotseling oude herinneringen boven komen? Ik denk dat het ook zo werkt bij partijen. Toen ik deze week eens een oude rubriek die ik ooit ben gestart op Schaaksite wilde afstoffen, keek ik nog eens naar de partijen die ik indertijd heb gekozen. Sommige partijen heb ik in mijn jeugd ooit onder ogen gehad maar door er opnieuw naar te kijken, zie ik waarom ik ze zo bijzonder vond. Dat is natuurlijk puur subjectief maar hopelijk kunt u ook genieten van deze keuze. Om het zoeken naar die partijen wat makkelijker te maken, heb ik ze in een overzicht gezet zodat een simpele muisklik op de link het artikel weer naar boven haalt (zie overzicht juweeltjes).

Onder dat artikel verscheen vrij snel een reactie van een trouwe bezoeker van Schaaksite, de heer Peter Huisman. Hij schreef “Laat ik als verzoeknummer een lans breken voor Karpov-Timman, Amsterdam 1981 (IBM toernooi). Karpov moest na zijn nederlaag in de eerste ronde tegen Hort in de achtervolging op Timman, die juist uitstekend was gestart. In de voorlaatste ronde vond het onderlinge duel plaats, met Karpov nog altijd een half punt achter. Het werd een waar titanenduel, waarin Karpov alles op alles zette om niet alleen de partij te winnen, maar ook om haasje-over de leiding op de ranglijst over te nemen. Na een boeiend middenspel werd het uiteindelijk remise door zetherhaling en bleef Timman een half punt voor. Nadat beiden ook in de laatste ronde remise hadden gespeeld was dat genoeg voor de toernooiwinst. Het oude IBM gebouw aan de Johan Huizingalaan in Slotervaart was een kwartiertje fietsen en ik ben verschillende ronden wezen kijken. Bij onderhavige partij waren camera’s opgesteld om het duel nog beter te kunnen volgen. Nu zie je dat praktisch naast ieder bord, maar destijds was het iets bijzonders”.

Ik herinner me deze partij ook als de ‘dag van gister’. Het waren de jaren dat ik als schaker door Europa begon te zwerven en in dat jaar behaalde ik in Kopenhagen mijn eerste IM-norm. Het volgen van de wereldtop was niet alleen een groot genoegen maar vooral ook een manier om je eigen spel te verbeteren. Het concept dat Karpov in deze partij tevoorschijn tovert, een positioneel stukoffer heb ik ooit in de praktijk kunnen brengen. Dat het Karpov niet het volle punt opleverde was ook te danken aan de gepointeerde verdediging die Timman hier voerde.
De partij eindigde in remise, maar het was zoals Huisman suggereerde een waar gevecht tussen twee titanen in de schaakwereld van die tijd. Dus ook een mooie gelegenheid om deze partij opnieuw eens te bekijken en te toetsen aan de moderne maatstaven (lees: kunstmatige intelligentie met Stockfish 16!). Ik denk dat ik aan de hand van een andere partij en de engine een andere versie van Karpovs concept heb gevonden dat misschien wél had gewonnen voor wit. Er blijft evenwel nog genoeg te analyseren over en ik heb dat niet helemaal uitputtend gedaan. Nou, Peter, ik hoop dat je op je wenken bediend wordt!

 

Karpov, Anatoly – Timman, Jan H
(Voor deze partij maak ik o.a. gebruik van de aantekeningen van Maksim Notkin in de Megadatabase van Chessbase)
1. Pf3 Pf6 2. c4 b6 3. g3 Lb7 4. Lg2 g6 5. d4 c5

6. O-O
Tegenwoordig zouden we hier 6. d5 spelen, omdat dan de loper op b7 min of meer “voor aap” komt te staan. Een mogelijk vervolg is dan: 6…b5 7. O-O [Of 7. Pfd2 bxc4 8. Pxc4 d6 9. Pc3 Lg7 10. O-O O-O 11. Te1 La6 12. Da4 Lxc4 13. Dxc4 Pbd7 14. Tb1 Da5 15. a3 Tab8 16. Ld2 Pe5 17. Da2 Da6 18. Tec1 Dc4 19. b3 Dg4 20. h3 Dh5 21. b4 cxb4 22. axb4 Tb7 23. f4 Ped7 24. g4 Pxg4 25. hxg4 Dxg4 26. e3 h5 27. Dc4 Pb6 28. De2 Dd7 29. Pb5 Pxd5 30. Lxd5 Dxb5 31. Dxb5 Txb5 32. Lc6 Tbb8 33. b5 e6 34. Kf2 d5 35. Kf3 Lf6 36. Lb4 Tfd8 37. Lc5 1-0 Aronian, L (2784)-Zvjaginsev, V (2660) Wch Blitz 9th Berlin 2015 (5)] 7…Lg7 8. Te1 [of 8. Pfd2 bxc4 9. Pxc4 O-O 10. e4 d6 11. Te1 Pfd7 12. Pba3 La6 13. Tb1 Pe5 14. Lf1 Pxc4 15. Pxc4 Pd7 16. Ld2 Pb6 17. b3 e6 18. Lf4 exd5 19. exd5 Ld4 20. Df3 Lb7 ½-½ L’Ami, E (2610)-Iturrizaga Bonelli, E (2664) Dieren op 2017 (4)] 6…Lg7
Het “Drierijensysteem” na 6…cxd4 7. Dxd4 Lg7 8. Pc3 d6 9. Td1 Pbd7 is ook erg veel gespeeld door zwartspelers. Eén voorbeeld hiermee: 10. b3 Tc8 11. Lb2 O-O 12. Tac1 Tc5 13. De3 Te8 14. h3 Da8 15. Pe1 Th5 16. g4 Te5 17. Dg3 Lxg2 18. Dxg2 h5 19. Pd3 Ta5 20. b4 Dxg2+ 21. Kxg2 Ta6 22. g5 Ph7 23. h4 Lxc3 24. Lxc3 Txa2 25. Ta1 Txa1 26. Txa1 Ta8 27. Ld4 a5 28. f4 Phf8 29. Kf3 Pe6 30. Lf2 Pc7 31. bxa5 bxa5 32. e4 a4 33. c5 dxc5 34. Pxc5 Pxc5 35. Lxc5 Kf8 36. f5 Ke8 37. Ke3 Pb5 38. Tb1 Pd6 39. f6 a3 40. Ta1 a2 41. Kd4 Ta4+ 42. Kd3 Pxe4 43. Lxe7 Kd7 44. Kc2 Pg3 45. Kb2 Pf5 46. Td1+ Td4 47. Tc1 Td2+ 48. Ka1 Pxh4 0-1 Gukesh, D (2725)-Carlsen, M (2859) Speed Chess Chess.com INT blitz 2022 (1.27)
7. Pc3 Pe4
Het is een algemeen bekend principe dat zwart in Benonistellingen graag één licht stuk wil ruilen. Timman doet dat met …Pe4. Ook nu is 7…cxd4 een volwaardig alternatief.
8. Pxe4 Lxe4 9. d5
9…O-O
Een aantal jaar later zou Timman het tegen dezelfde tegenstander anders aanpakken, namelijk met 9…e5 Uiteindelijk bekwam het hem niet zo goed: 10. Db3 O-O 11. Lh3 Lxf3 12. Dxf3 f5 13. e4 f4 14. Dd1± (zie analysediagram)
Want hier staat wit al duidelijk beter. Het probleem is dat …d7-d6 het grote nadeel heeft dat wit dan Lh3-e6 kan spelen. Als zwart geen …d6 kan spelen wordt het toch lastig het paard op een goede manier in het spel te krijgen. Het plan met …Pb8-a6-c7-e8 en dan eventueel naar d6 of anders naar f6 duurt erg lang. 14…d6 15. Ld2 a5 16. Da4 Lh6 17. Tac1 Lg5 18. Tc2 Kh8 19. a3 Ta7 20. Le1 De8 21. Dxe8 Txe8 22. Ld2 Pa6 23. Tb1 Tf8 24. Tc3 Kg7 25. Lg4 Taf7 26. Tb3 Tb8 27. Ld1 h5 28. h4 Lh6 29. g4 hxg4 30. Lxg4 Kf6 31. Kf1 Tfb7 32. Ke1 Lf8 33. Th3 Th7 34. Ke2 Le7 35. h5 gxh5 36. Txh5 Txh5 37. Lxh5 Tg8 38. Lf3 Th8 39. Lg4 Pc7 40. Ld7 Kf7 41. Ta1 Lg5 42. Lc3 Ke7 43. Lf5 Lf6 44. Td1 Ta8 45. Kd3 Th8 46. Le1 Ta8 47. Ld2 Th8 48. Tc1 Ta8 49. Tc3 Th8 50. Tb3 Pa8 51. Ke2 Lg5 52. Le1 Th1 53. Lc8 Lh4 54. Ld2 Th2 55. Le1 Th1 56. Lb7 Pc7 57. Lc6 Kd8 58. Ld2 Th2 59. Le1 Th1 60. La4 Kc8 61. Lc3 Th2 62. Txb6 Txf2+ 63. Kd3 Tf3+ 64. Kc2 Tg3 65. Txd6 f3 66. Th6 f2 67. Th8+ Kb7 68. Lc6+ Ka6 69. Tf8 Tg8 70. Tf3 Tg3 71. Tf5 Tg5 72. Tf7 Tg7 73. Tf3 Tg3 74. Tf5 Tg5 75. Tf8 Tg8 76. Tf7 Tg7 77. Txg7 f1=D 78. Txc7 Dxc4 79. a4 Dxe4+ 80. Kb3 Le1 81. d6= Dh4?? [81…Db1! 82. d7 Lxc3 83. Kxc3 De1+=] 82. Lb5+ Kb6 83. Tc6+ Kb7 84. d7 Lxc3 85. bxc3 c4+ 86. Txc4 De1 (zie analysediagram)
87. d8=P+! Minorpromotie! 87…Ka7 88. Tc7+ Kb8 89. Td7 Db1+ 90. Kc4 Df1+ 91. Kd5 Df3+ 92. Kd6 Df8+ 93. Ke6 Dh6+ 94. Kxe5 De3+ 95. Kd6 Df4+ 96. Kc5 De3+ 97. Kc4 Kc8 98. Pf7 De4+ 99. Kc5 De3+ 100. Kc6 Dxc3+ 101. Kb6 De3+ 102. Ka6 De6+ 103. Pd6+ Kb8 104. Td8+ Kc7 105. Tc8+ 1-0 Karpov, A (2700)-Timman, J (2645) Brussels SWIFT 1986
10. Lh3!
Nu moet zwart oppassen. Wit dreigt met Ph4 de loper in te sluiten.
10…Lxf3 11. exf3 e5

11…e6 12. Te1 Ld4 13. Lh6 Te8 14. Da4 a6 15. f4 Ta7 16. Tad1± b5 17. cxb5 Db6 18. dxe6 dxe6 19. bxa6 Td8 20. f5 Txa6 21. Dc4 e5 22. Lg5 Tf8 23. Le7 Te8 24. f6 Dxb2 25. Te2 Db6 26. Dc1 Kh8 27. Dh6 1-0 Kortschnoj, V (2630)-Panno, O (2515) World Team-ch01 Luzern 1985 (5.1)
12. f4
De timing van deze zet is wat apart. Karpov wil zo snel mogelijk zijn dubbelpion opheffen maar het kost hem pion b2. Daarmee stuurt hij min of meer aan op een fase die nogal verplichtend is: hij moet compensatie voor de geofferde pion aantonen. De vraag rijst of hij het ook niet zonder pionoffer kan doen. Het antwoord is simpel: na een zet als 12. Tb1 volgt 12…f5 13. f4 e4 waarna het lastig is om Lh3 een mooie toekomst te geven.
12…exf4 13. Lxf4 Lxb2

14. Tb1
Persoonlijk keek ik naar de mogelijkheid 14. Ld6 Lxa1 15. Dxa1 omdat de loper op d6 het zwarte spel aardig lam legt. Wit heeft compensatie maar niet meer dan dat omdat zwart zich snel kan bevrijden met …Pb8-a6-c7 en eventueel …Pe8.
14…Lf6
Hier zit een belangrijk idee achter. Timman beoogt om deze zet te laten volgen door …h7-h5 om dan met …g6-g5-g4 opnieuw de witveldige loper terug te drijven. Hij hoopt zo zijn damevleugel te kunnen ontplooien aangezien wit klaarstaat voor Da4 en daarmee …Pb8-d7 blijft verhinderen. Hij had ook terug kunnen gaan naar g7: 14…Lg7 Maar ook dan zou wit met 15. Da4 d6 16. Tbe1 het heft in handen krijgen.
15. Da4 d6
Een belangrijke stelling. Zwart heeft een mooie pion gewonnen en als hij nu nog kan ontwikkelen, heeft hij een Benonistelling die uitstekend voor hem zou zijn. Maar op dit moment verhinderen Da4/Lh3 dat zwart zijn paard in het spel kan brengen met als gevolgd dat daarmee ook toren a8 buitenspel blijft staan. Het concept van Karpov is indrukwekkend: hij zet alles op alles om de zwarte stukken in hun ontwikkeling te hinderen.
16. Tb3?!
Karpov moet hier voorzien hebben, wat er ging gebeuren in deze partij, maar achteraf gezien was er wat beters. De tekstzet bereidt een verdubbeling van de torens op de e-lijn voor. Door de zetvolgorde te veranderen had hij zijn idee op een andere (betere!) manier gestalte kunnen geven. Een duidelijke verbetering van het witte spel zou 16. Tfe1! zijn geweest (zoals door veel later Loginov werd gespeeld). De toren moet toch naar e1 (om een verdubbeling voor te bereiden zoals Karpov van plan is) maar door deze verwisseling van zetten krijgt hij een extra optie die uiterst belangrijk is. 16…a6 [Als we zouden spelen, zoals Timman in de partij deed, met 16…h5 heeft wit een prachtig idee. 17. Te4! g5 18. Ld2 g4? Dat was zwarts opzet in de partij om de Lh3 buiten de deur te houden en dan …Pd7 te kunnen spelen. Maar in deze stelling faalt het jammerlijk. Wit heeft hier namelijk 19. Lxg4! hxg4 20. Txg4+ Kh8 (zie analysediagram)
21. Dd1! De zwarte koning wordt ineens belaagd door drie witte aanvalsstukken, terwijl hij zijn verdediging niet op orde kan krijgen. Een mogelijk vervolg zou dan 21…Dd7 22. Tg5! Lxg5 23. Dh5+ Kg7 24. Dxg5+ Kh7 25. Dh5+ Kg8 26. Lh6 kunnen zijn. Na 26…f5 27. Dg5+ Kh7 28. Lxf8+- slaat wits aanval door.] 17. Te2 [17. Te4] 17…Ta7 Zwart denkt een andere methode te hebben om zijn damevleugel te ontwikkelen. [Wit heeft in deze stelling ook weer een aardige manier om zijn voordeel vast te houden: 17…h5 18. Tbe1 Ook nu faalt 18…g5? op een prachtige koningsaanval. Die verloopt zo: (18…b5 is hier de enige zet maar na 19. cxb5 Pd7 20. bxa6± staat wit toch duidelijk beter.) 19. Te8 Dc7 20. Txf8+ Kxf8 21. Te8+ Kg7 (zie analysediagram)
22. Dd1! en er valt wederom niets te ondernemen tegen het binnenvallen van de witte dame. 22…Kh6 23. Lxg5+ Kxg5 24. Tg8+ Kh6 25. Lf5+- en zwart loopt mat.] 18. Tbe1 b5 19. cxb5 Kg7 20. Da3± h5 21. Te4 Db6 22. Dc1 Th8 23. Te8 Txe8 24. Txe8 Dxb5 25. Tc8 Pd7 26. Lxd6 Kh7 27. De1 Lg7 28. De7 Db1+ 29. Lf1 Pb6 30. Dxa7 Pxc8 31. Lxc5 Pxa7 32. Lxa7 Db7 33. Le3 Dxd5 34. Lxa6 Dxa2 35. Lf1 Da1 36. Kg2 Ld4 37. Lxd4 Dxd4 38. h4 Kg7 39. Kg1 Kf6 40. Kg2 Ke5 0-1 Loginov, V (2455)-Zaichik, G (2510) Belgrade GMA op 1988
16…h5
Dat was Timmans plan en hij moet nu consequent blijven. Je kunt je afvragen of 16…a6? gevolgd door …Ta8-a7 (zoals in de bovengegeven variant) hier ook had gekund. Ik denk dat Karpov die mogelijkheid onaantrekkelijk wilde maken door met Tb1-b3 een verdubbeling op de b-lijn mogelijk te maken. In varianten: 17. Tfb1! en nu gaat het snel mis met zwart. 17…b5 18. cxb5 Db6 19. bxa6 Dxa6 20. Dxa6 Pxa6 21. Lxd6+- met winst.
17. Te1 g5!
18. Tbe3!
Dit stukoffer is het hele idee achter wits opzet. De loper op h3 blijft zo gehandhaafd. 18. Ld2 g4 19. Lf1 Pd7
18…gxf4
Het is duidelijk dat 18…g4? nu te laat zou komen. Want na 19. Lg2 kan zwart nog steeds loskomen. 19…Dc7 (om d6 te dekken en zo …Pd7 mogelijk te maken) wordt sterk beantwoord met [19…Pd7 20. Lxd6+-] 20. Dc2 Zwart koningsvleugel ligt er verlaten bij en daar kan wit als volgt van profiteren: 20…Dd7 (zie analysediagram)
Anders volgt Df5! 21. Le4! met een winnende aanval. De dame dringt hoe dan ook naar binnen waarna de zwarte koning het zwaar te verduren krijgt. Een plausibel verloop is dan: 21…Pa6 22. Lf5 Pb4 23. De4 Da4 24. Lh6 Tfd8 25. Lh7+ Kh8 26. Df5 Ld4 27. Dxf7+- en het loopt mat.
19. Te8
Natuurlijk niet 19. gxf4!? Ld4 [19…Kg7!? lijkt nog aardig maar na 20. Kh1!© blijft wit de koning ook bestoken.] 20. Tg3+ Kh8 [20…Kh7 21. Dc2+ Kh6 22. Te6++-] 21. Dd1 Dh4 en in deze stelling blijft wit voldoende compensatie houden voor het verloren gegane stuk. SF16 geeft hier 22. Kh1 als beste mogelijkheid, waarop zwart maar één goede zet heeft. 22…Tg8 (zie analysediagram)
De engine komt nu met een leuke: [Vooral niet 22…Lxf2?? wegens 23. Tg5 Lxe1 24. Txh5+ Kg7 25. Txh4 Lxh4 26. Dg4+ Kh6 27. Dxh4+ Kg7 28. Dg5+ en zwart gaat mat: 28…Kh8 29. Dh6+ Kg8 30. Lf5 Te8 31. Lh7+ Kh8 32. Lg6+ Kg8 33. Dh7+ Kf8 34. Dxf7#] 23. Lc8!? Pd7! [23…Txc8? verliest dan opnieuw vanwege 24. Tg5+- en wit wint.] 24. Lxd7= Lxf2 25. Th3 met gelijkspel.
19…b5!
Absoluut de enige zet en goed gevonden van Timman! Het is een lastig verhaal voor zwart ineens.Want hier zou 19…Dc7?? een enorme blunder zijn. 20. Txf8+ Kxf8 21. Te8+ Kg7 en opnieuw de snelle dameswitch naar de andere kant van het bord. 22. Dd1! [Ook 22. gxf4 ??b3-g3/ 22…Db7 23. Lc8!+- aangegeven door Notkin, wint ook voor wit.] 22…Kh6 en nu maakt 23. Df3 aan alle tegenstand een einde.
20. Dxb5
20. cxb5?? Txe8-+ Ook 20. Txd8?? was een stevige blunder: 20…bxa4-+
20…Db6
Dat is het verschil: de zwarte dame kan nu naar b6 met tempowinst.
21. Txf8+ Kxf8 22. Te8+
Het is voor wit van cruciaal belang om een toren op de onderste rij te houden. Want zolang het paard gepend staat, blijft ook de toren op a8 op nonactief.
22…Kg7 23. gxf4
De juiste zet, hoewel wit daarmee (gedwongen) de dames moet laten ruilen). Het op het bord houden van de dames met 23. Da4?? zou ook een vreselijke misrekening zijn: 23…Db1+ 24. Kg2 f3+! 25. Kxf3 Ld4! en ineens heeft zwart aanval tegen de witte koning. Een heel obscure variant ontstaat na 26. Kg2 (zie analysediagram)
26…Pd7!! Zwart brengt ineens zijn paard in het spel. [26…Db2] 27. Lxd7 [27. Te2 Eigenlijk de enige manier om niet in een koningsaanval omver gelopen te worden, maar staat natuurlijk gelijk aan capitulatie. 27…Pe5-+] [27. Txa8 De4+ 28. Kf1 Dd3+ 29. Kg2 De2 met een analoge variant als verderop gegeven. De aanvalscombinatie D+L is hier ook dodelijk.] 27…Txe8 28. Lxe8 De4+ 29. Kf1 Dd3+ 30. Kg2 De2 en het mat valt niet te voorkomen. Bijvoorbeeld: 31. Dd7 Dxf2+ 32. Kh3 Df1+ 33. Kh4 Kh6! 34. Dxd6+ Lf6+-+
23…Dxb5 24. cxb5 Lc3
25. Lf1
Je kunt je afvragen of 25. Lc8 niet iets wint. Dat klopt, het wint een vol paard, maar de steling na 25…Pa6 [25…Pd7= 26. Lxd7 Txe8 27. Lxe8] 26. bxa6 Tb8 maar zwart staat hier zeker niet minder.
25…La5
Zwart wil op den duur toch kijken of hij los kan komen met …a7-a6, maar dan mag wit geen b5-b6 kunnen spelen.
26. Tc8
De toren dekt alvast veld c7, voor het geval zwart dadelijk ineens …a6 gevolgd door …Ta7 speelt want dan zou hij een stuk meer overhouden. 26. Kg2 Lc7 27. Tc8 La5 28. Kf3 Kf6=
26…Kf6 27. Kg2 Ke7 28. Kf3
Net op tijd! Want uiteraard moest …Kd7 ten allen tijde verhinderd worden. Dat kan met Lh3+.
28…Ld8 29. a4 a6 30. bxa6
Ook gedwongen. Vooral niet het nonchalante 30. Lh3?? wegens 30…axb5 31. axb5 Ta3+ 32. Kg2 Pd7-+ en zwart heeft zijn paard tot leven gewekt!
30…Kd7 31. Lh3+ Ke7 32. Lf1
Ook remise is 32. a7 Txa7 33. Txb8 Txa4 34. Lf1 en hier valt voor beide spelers ook geen eer aan te behalen.
32…Kd7
Met een remiseaanbod dat Karpov wel moet aannemen omdat hij op geen enkele wijze zijn stelling kan verbeteren.
½-½

 

Mocht u interesse in meer overzichten van “tijdloze” series dan kunt u terecht op “even doorklikken”.