Blunder!
Het is een verrijking van het schaakspel dat we engines – een geaccepteerd Nederlands woord? – hebben die van alles en nog wat voor ons kunnen doen. Ze helpen ons de onpeilbare diepten van ons spel een beetje minder onpeilbaar te maken en ons te verrassen. Na uw verloren partij, bij de gemeenschappelijke analyse met uw tegenstander komt u erachter waar de fout zat – denkt u. Neehee – thuis vertelt uw elektronische hulpje dat de zet in kwestie weliswaar niet optimaal was, maar dat de echte fout pas verderop werd gemaakt. Verrassend en leerzaam, nopend tot voorzichtigheid bij het (ver)oordelen.
Ik heb de meeste partijen van de recente kandidatenmatches tot diep in de nacht gevolgd. De partij tussen de grootmeesters met de koosnaampjes Fabi en Nepo bleek een gigantisch foutenfestival te zijn. En dat werd live direct duidelijk. Het ingehuurde trio dat commentaar leverde had de beschikking over informatie van een engine. Winst voor Fabi! Nee nu remise! Foute reactie van Nepo: weer winst voor de Amerikaan! De schommel ging een paar keer heen en weer. Wauw! De varianten in het ingewikkelde eindspel buitelden over elkaar heen en het mag gerust vakmanschap heten dat het onvermoeibare commentaartrio dat wel allemaal wist te duiden. Emo-tv bovendien: met name GM Robert Hess kon zich flink laten gaan – oordopjes in, please! – als het oordeel van de engine weer voor de zoveelste keer was omgeslagen. De vraag is echter of de heren dit heen-en-weer in de beoordeling ook zelf, zonder die elektronische bijstand real-time hadden kunnen vinden; de vraag stellen is haar beantwoorden, denk ik. Onder in beeld was aangegeven hoeveel !-zetten, !!-zetten, ?-zetten en ??-zetten iedere speler tot dan toe had geproduceerd. Ik kan het mij niet precies herinneren, maar in deze partij moet het aantal ??-tekentjes fenomenaal zijn geweest. Allemaal blunders, zoals het dubbele vraagteken meestal wordt geduid?
Op een van de bekendere platforms waarop je kunt schaken kun je ook de partij achteraf laten analyseren door een engine. Mindere zetten worden dan als ‘inaccuracy’, ‘mistake’ of ‘blunder’ beoordeeld. Ik heb het voor de zekerheid even in de van Dale opgezocht, een blunder wordt in mijn editie omschreven als een domme fout of streek. Een blunder is dus iets dat ieder weldenkend persoon had kunnen vermijden. Misschien ben ik dan niet zo weldenkend als ik hoopte, want het komt nogal eens voor dat ik bij de computeranalyse niet meteen vermag in te zien dat een bepaalde zet een blunder is. Trouwens, een zet een blunder noemen is verklaren dat de producent hiervan een domme fout heeft gemaakt. Dit oordeel doet niet in alle gevallen recht aan de situatie. De grootmeesters Fabi en Nepo hebben in hun cruciale partij ernstige fouten gemaakt onder invloed van vermoeidheid, stress en flinke beperkingen in bedenktijd. Daarom lijkt het mij volledig buiten de orde om te beweren dat ze ‘geblunderd’ hebben. De ‘kennis der goden’ hebben wij stervelingen niet en zelfs niet bij benadering de rekenkracht van onze elektronische slaafjes. Laten we dan ook het harde, met enige minachting geladen oordeel ‘blunder’ reserveren voor fouten die we, de omstandigheden in aanmerking genomen, echt hadden kunnen vermijden!
Gisteravond bij Norway Chess deden de commentatoren bij Carlsen-Ding uit de doeken dat Carlsen zijn overwegende stelling een beetje had laten afglijden naar “nog steeds beter, maar niet meer zo geweldig”. Ook lieten ze nog even een “tactic” zien, waarin Zwart mat ging lopen, maar dat was alleen voor de de eenvoudige amateur zoals schrijver dezes, want dit ging uiteraard niet op het bord komen! Dus na 28 Dh5 en 29 Te4 moest Zwart wel even opletten dat hij niet eenvoudig in twee zetten mat ging… Ding speelde 29 … Tb2?? (laten we het – zonder minachting – toch maar een blunder noemen) en ging dus mat in twee.
Inderdaad mooi voorbeeld van een blunder. Ik had die combinatie al veel eerder gezien. maar ze is zo standaard dat je nooit zou denken dat een wk daar intrapt. Dh7x verdient dan ook geen !
Ding moet wel heel vermoeid geweest zijn.
De betekenis van vraagtekens en uitroeptekens en combinaties daarvan in het schaakspel is in het computertijdperk veranderd. Zo betekende bijvoorbeeld ?! vroeger: twijfelachtige zet – kortom, waarschijnlijk niet goed, maar de annotator weet het niet zeker. Nu is het: onnauwkeurigheid, de computerevaluatie van de stelling gaat voor pakweg een halve punt omlaag voor degene die die zet deed. Als het om een hele punt gaat krijgt de zet een vraagteken, als het om anderhalve punt gaat twee vraagtekens. Een uitroepteken wordt (vooral in eindspelen) gereserveerd voor de enige zet in de stelling die de evaluatie in stand houdt, vaak ongeacht of die zet makkelijk te vinden is.
Ik vind dit een verarming bij partijcommentaren. Het per ongeluk weggeven van een pion verdient gewoon een vraagteken, ook al gaat de evaluatie maar met 0,3 punt omlaag. Slechte zet, pure mazzel dat het meevalt. Een zet die de evaluatie van +6 verlaagt naar +4 verdient geen vraagteken, zeker niet als blijkt dat de speler precies blijkt te weten hoe het voordeel in winst om te zetten. Het hoort bij de evaluatie van een zet niet alleen te gaan om de objectieve waardering van de stelling, maar ook om de problemen die de tegenstander te verwerken krijgt. Vraag dat maar aan Tal, als je hem later nog eens tegenkomt.
Goede commentatoren houden hier rekening mee. Die kijken ook naar de context van een zet. Dat kost wat meer moeite dan het strooien met leestekens (soms op grond van aanvechtbare computeroordelen). En de lezer heeft er meer aan.
In maart 1984 hadden we nog geen online databanken en computeranalyses, in de KNSB-competitie won ik een miniatuurtje dat ook in Schakend Nederland kwam met 1.e4 c5 2.Pf3 g6 3.d4 Lg7 4.dxc5 Da5+ 5.c3 Dxc5 6.Pa3 Lxc3+?? (na lang nadenken) 7.bxc3 Dxc3+ 8.Dd2!! Dxa1 9.Pb5, mijn 18de en slotzet was ruim voldoende maar volgens de computer niet de allersterkste.
Op mijn notatiebiljet heb ik destijds aangetekend: “In de literatuur heb ik alleen 6.Le3 Dc7 7.Pa3 terug kunnen vinden, waarbij men blijkbaar overziet dat nu 7… Lxc3+ wél goed is.” Dat blijkt dus onjuist, zij het minder funest dan na direct 6.Pa3. chessbites.com/Games.aspx?d=ZLAQrCQ is een vroeg voorbeeld en Wit gaat ten onrechte met de zetherhaling mee.
Na 9… Pa6 10.Pc3 Pc5 11.Pd4 d5 12.Lb5+ Kf8 13.o-o Pxe4 deed ik 14.Pxe4 dxe4 15.La3.
Ik heb een mat in hoogstens acht gemist: 14.Dh6+ Pxh6 15.Lxh6+ Kg8 16.Pxd5 f6 17.Le8 Dxf1+ 18.Kxf1 Pd2+ 19.Kg1 Pf3+ 20.gxf3 f5 21.Pxe7#.
Victor Bologan – Gawain Jones, titled tuesday 13 oktober 2020
chess.com/analysis/game/live/5578789006?tab=analysis&move=103
Er zijn slechtere zetten dan 53.b5-b6??, echt waar!