Schaakavonturen in Oezbekistan

Van 22-30 september was een groep van 11 schaakenthousiastelingen uit Nederland, Duitsland en de VS op reis in Oezbekistan. Het doel van de reis was kennismaking met de cultuur, mensen, geschiedenis en natuur van het land. Maar daarbij was het zeker ook de bedoeling dat er werd geschaakt, zowel onderling als tegen Oezbeken. Organisator en reisleider was ondergetekende, eigenaar van een reisbureau gespecialiseerd in Centraal-Azië alsmede schaker. Het betrof een pilot reis.

De meeste mensen associëren Oezbekistan niet direct met een populaire of interessante vakantiebestemming. Toch is het toerisme naar het land stijgende en verwelkomt het jaarlijks al enige miljoenen bezoekers! Wat verwachten die er dan te vinden? Allereerst herinneringen aan de Zijderoute in oude steden Boechara, Samarkand en Khiva. In de vorm van  goed bewaard gebleven en gerestaureerde moskeeën, madrassa’s en mausoleums, de drie Ms van Oezbekistan. In een veilig, schoon en vriendelijk land met een uitstekende cuisine. Zelfs bier en wijn zijn volop verkrijgbaar in het overwegend Islamitische land waar de overheid erin slaagt om religie en staat effectief te scheiden.

Maar we kwamen ook om te schaken en dat hebben we gedaan.
Allereerst onderling in de trein van de hoofdstad Tashkent naar Boechara, en ook in sommige hotels, maar vooral tegen Oezbeken.
Dit was een onderdeel van de reis dat ook voor mij lastig was te plannen. De contacten met de lokale schaakbonden – een clubstructuur zoals in Nederland is onbekend – verliepen via de lokale partner, een niet-schaker.
Ik had aangegeven de sterkte van onze groep, Elo 1600-2100 ongeveer, en gevraagd om gelijkwaardige tegenstand. Dus liever geen bataljon Oezbeekse IM’s en GM’s!

Schaken was ten tijde van de Sovjetunie, waar de republiek Oezbekistan tot 1991 deel van uitmaakte, een populaire sport, zoals in het hele enorme land. Na de onafhankelijkheid, en de strijd om het bestaan voor het grootste deel van de bevolking, plus de concurrentie van allerlei nieuwe soorten van vermaak, nam de populariteit sterk af.
Dankzij recente successen van Oezbeken echter, is het aanzien en de populariteit van het schaakspel weer aanzienlijk gestegen. Dit blijkt vooral uit overheidssteun en de opkomst van schaakscholen en opleidingen, vooral voor kinderen, in het hele land. Ook is schaken opgenomen in het curriculum van scholen.

Drie Oezbeekse schaaksuccessen in het bijzonder verklaren deze groei. In 2004 werd Rustam Kasimdzhanov FIDE wereldkampioen. In 2022 won Oezbekistan de open sectie de Schaakolympiade (dit jaar werden ze derde) en met Nodirbek Abdusattarov hebben ze momenteel een jeugdige en aansprekende wereldtopper in huis.

We speelden driemaal een toernooi tegen steeds verschillende Oezbeken. Allereerst in Boechara, op een onvergetelijke locatie. Namelijk aan de rand van de Lyabi Hauz, een historische vijver omgeven door fantastische bouwwerken, midden in Boechara. Dichter bij het hart van de oude Zijderoute kun je bijna niet komen, en wij mochten hier schaken! De locatie was ook voor mij een aangename verrassing. Met veel toeristen in de buurt trok het toernooi volop de aandacht. Toeristen ook die meenden dat de borden er voor iedereen stonden en soms zelf plaatsnamen.

 

Over de opzet raakten we het eens, allereerst twee rapidpartijen en vervolgens mochten mensen zelf een speeltempo kiezen. De veelal jeugdige Oezbeekse schakertjes, onder wie vice-wereldkampioenen onder tien jaar bij de jongens en de meisjes, hadden uiteraard een voorkeur voor vluggeren.
De resultaten zijn niet officieel vastgelegd – dat was niet de aard van de bijeenkomst – maar gesteld kan worden dat de voornamelijk Nederlandse groep ruim het onderspit dolf.
Na afloop van het schaken werd er gezamenlijk, op dezelfde prachtige en historische plaats, genoten van een Oezbeekse maaltijd.

De tweede schaakontmoeting vond plaats in het net zo befaamde Samarkand. In de laatste week van 2023 had de lokale schaakbond hier het WK Rapid & Blitz georganiseerd, beiden gewonnen door Magnus Carlsen. De directeur van de schaakbond van Samarkand was er maar wat trots op en toonde gretig zijn fotomomenten met de wereldsterren. En in 2026 organiseert men zelfs de Schaakolympiade. De contacten zijn gelegd en een nieuwe reis naar het land voor schakers zal ongetwijfeld volgen.

Ook in Samarkand, dit keer in een mooi restaurant naast een groot voetbalstadion waar op hetzelfde moment een wedstrijd plaatsvond, kwamen de Oezbeken opzetten met een flink aantal talentvolle jeugdspelers. Onze resultaten waren vergelijkbaar met die in Boechara, maar de ontmoeting was wederom allervriendelijkst, inclusief de gezamenlijke maaltijd achteraf.

Na een uitstap naar de woestijn, het Aydarkul meer en een dorpje in het Nurata gebergte arriveerden we weer in Tashkent, tevens beginpunt van de reis. En hier stond de derde schaakontmoeting met Oezbeken gepland. De locatie was deze keer een soort arena in een nieuw en spectaculair amusementspark, een buitenlocatie dus weer. Dat kon makkelijk, zelfs in de avond, met aangename temperaturen van 20-25 graden, waar het eerder in Boechara nog de 30 graden had aangetikt.

Deze keer vonden we geen jeugdschakers tegenover ons maar –  toch – een klein bataljon aan IM’s! Het zorgde er wederom voor dat de resultaten niet ons voordeel uitvielen, een incidenteel succes daargelaten, maar de gehele setting zorgde voor een heerlijk avondje schaken. Afgesloten met een Oezbeekse maaltijd met daarin, voor de kenners ‘uiteraard’, het nationale gerecht ‘Plov’. Deze keer in de voor nieuwe, Fergaanse traditie. Nieuwsgierigen moeten een volgende keer maar meegaan om dat zelf te ondervinden.

Al met al een geslaagde reis, al zeg ik het zelf en naar de reacties van de deelnemers. We hebben veel gezien en geleerd van de fameuze geschiedenis van Oezbekistan en van de Zijderoute. Boechara en Samarkand zijn prachtige steden. De groep was vriendelijk en onderling behulpzaam, een makkie voor de tourleider. Eenmaal was er iemand tijdens een excursie ongemerkt verdwenen en zelf verder gegaan – het blijven schakers. Heerlijk eten, soms wel een opstandige maag, prima lokale bieren en wijnen, en natuurlijk veel potjes schaak gespeeld, onderling en tegen de Oezbeken.
Wellicht voor herhaling vatbaar (2026!) en een variant in buurland Kazachstan is ook niet uitgesloten.