Recensie: De schaakrevolutie door Peter Doggers

Boekenrubriek 15 december 2024 8:00 Herman Grooten 3

‘Achter dit ogenschijnlijk eenvoudige bordspel met 64 velden en 32 stukken schuilen directe verbindingen met vele facetten van het leven, afgezien van een ongelooflijke geschiedenis vol fascinerende verhalen en briljante persoonlijkheden. Lezers voor wie schaken nieuws is en dit boek in hun handen houden, hebben een unieke wereld te ontdekken die zowel fascineert als inspireert. Je hebt geen idee!’

– Auteur Peter Doggers aan het eind van de inleiding in zijn boek.

Daar is wat mij betreft geen woord teveel aan gezegd. Toen ik jong was (rond de 15, 16 jaar) en opgeslokt werd door het schaakspel, leerde ik veel mensen kennen, jong en oud van uiteenlopende pluimage. Mijn vader, zelf een bescheiden clubschaker, kreeg op een gegeven moment het idee om eens een gesponsorde jeugdtienkamp te houden in het lege huis naast ons, aangezien de buren net waren verhuisd. Mijn moeder zorgde ervoor dat alle jongelui eten en drinken kregen. Andere mensen die ons huis binnenliepen waren hogelijk verbaasd over de lachsalvo’s van dit groepje ongeregeld dat helemaal in een deuk lag om een schaakzet. Wat was er nou grappig aan “Pf8 schaak!” waardoor de hele groep niet meer bijkwam van het lachen?…ze hadden geen idee!

Inleiding

Voor ik wil ingaan op de inhoud van het boek, lijkt het mij leuk om te vertellen in welke hoedanigheid ik een paar keer met Peter Doggers te maken heb gehad. Als ik het goed heb, hebben we elkaar (misschien voor het eerst?) ontmoet in een soort vakantietoernooi in Sardinië waar ik samen met mijn vriendin Petra Schuurman aan deelnam. Veel later kwam ik in aanraking met ChessVibes, de geweldige website die Peter samen met een paar schaakvrienden had opgezet. Dit platform speelde onder andere een belangrijke rol bij de promotie van mijn eerste boek (Chess Strategy for Club Players) dat ik schreef voor New in Chess. Het boek was opgenomen in een short-list uitgeschreven door Chess Cafe.com waarin het meedong aan een internet-uitverkiezing voor de prijs “Book of the Year 2009”. Daarin stond ook een boek van de Spaans-Oekraïnse GM Viktor Moskalenko. De recensie van mijn boek – geschreven door Peters goede vriend Arne Moll (die ook ter sprake komt in De schaakrevolutie) – stak heel gunstig af bij het boek van Moskalenko (Revolutionize Your Chess), dat bepaald geen positieve beoordeling kreeg. Daarop reageerde Moskalenko zeer verontwaardigd en hij vroeg zich af of we in Nederland opnieuw de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en Nederland aan het oprakelen waren… Niet verwonderlijk misschien dat mijn boek de prijs kreeg.

Mijn ervaringen met ChessVibes en in het bijzonder met Peter Doggers zelf kreeg een nieuwe boost, toen ik in 2007 in het Open toernooi van Hoogeveen meespeelde. Peter was daar bezig om na elke ronde met zijn camera schaaktechnische interviews te houden. Dat leverde een heleboel zeer onderhoudende video’s op die door het thuispubliek enorm goed ontvangen werden. Toen ik met een dubbeltorenoffer de Zweedse grootmeester Hillarp Person wist te verslaan, troonde Peter mij onmiddellijk naar een tafeltje met een schaakbord en hij vroeg mij het laatste gedeelte van de partij van commentaar te voorzien. Dit aardige filmpje staat nog altijd online, mocht het u interesseren:

Het slot van de partij valt na te spelen in de viewer, waar ik ook – tot mijn verbijstering – ’s avonds de verborgen diabolische wending waarmee mijn tegenstander zich had kunnen verdedigen, ontdekte. Wat veel mensen niet wisten, was dat mijn tegenstander op dat moment nog maar heel weinig tijd (zonder increment) had voor de rest van de partij en dan is het ook niet verwonderlijk dat hij deze verdediging niet wist te vinden.

Bespreking van het boek

Peter Doggers spreekt in zijn boek niet alleen de schaakliefhebber aan, hij probeert ook de leek te betrekken bij de fascinerende wereld die – zoals hij het zo mooi verwoordt – schuilgaat achter dit bordspel dat al zo’n 1500 jaar bestaat. In dit boek probeert Doggers antwoorden te geven op de vraag waarom zo’n eeuwenoud spel anno 2024 nog zo’n grote aantrekkingskracht heeft zodat het zelfs op de moderne mediakanalen als YouTube, Twitch en meer ettelijke miljoenen mensen bezighoudt. In hoofdstuk 1 refereert hij bijvoorbeeld aan de iconische foto die is gemaakt in opdracht van het toonaangevende modehuis Louis Vuitton waarin Lionel Messi en Christiano Ronaldo de geruite koffer van Louis Vuitton gebruikten als schaakbord. Dit plaatje kreeg 84 miljoen likes! De auteur valt hiermee met de deur in huis met wat een soort rode draad blijkt te zijn in dit boek: Peter toont volgens mij een voorliefde voor getallen en ik denk dat hij ongelooflijk veel tijd heeft gestopt in de research die hij op dit gebied heeft gedaan. En hij heeft groot gelijk! Want de getallen zijn verbijsterend; ik heb me meer dan eens verbaasd over de hoogte van de aantallen die hij boven water heeft gekregen. Ik dacht een aardig ingewijde schaker te zijn met de nodige kennis, maar het is Peter gelukt om mij vele malen te verrassen met ludieke gevalletjes, anekdotes die ik nog niet kende, onverwachte wendingen in bepaalde zaken die veelal achter de schermen zijn gebleven en veel meer. Dat kan ook bijna niet anders want als schaakjournalist zit Doggers natuurlijk dicht bij het vuur, houdt hij het actuele schaaknieuws op de voet bij. En zoals een goed journalist betaamt, doet hij nauwkeurig research op feiten gebaseerd en niet – zoals tegenwoordig onder andere in de politiek nogal eens misgaat – op nepnieuws. Daarbij heeft hij een (voor mij in elk geval) prettige schrijfstijl, het leest allemaal lekker weg en het wordt soms “smeuïg” opgediend. Dit laat onverlet dat het boek ook een heel systematische opbouw kent, waarbij de auteur niet alleen aan de chronologie heeft gedacht maar de volgorde ook heeft laten afhangen van de nieuwswaarde van belangrijke en vooral revolutionaire gebeurtenissen die de schaakwereld in de loop van de tijd heeft gekend.

Structuur van het boek

Laten we de structuur van het boek eens nader bekijken. Het boek is onderverdeeld in drie aparte delen die weer onderverdeeld zijn in diverse hoofdstukken. Al deze hoofdstukken lopen op een of andere manier in een harmonieuze wijze in elkaar over en de onderlinge samenhang is meestal heel duidelijk.

DEEL I SCHAKEN ALS CULTUREEL FENOMEEN

In dit gedeelte komen onderwerpen aan bod zoals schaakgeschiedenis en cultuur, maar ook bepaalde iconische figuren zoals Duchamp, Nabokov, Bogart en Kubrick. Heel leuk is ook het stuk over wat hij de “genialiteit aan het bord: de grootste schaaksterren” noemt. Zijsprongen naar de link tussen schaken en films en bijvoorbeeld muziek is allemaal zeer lezenswaardig en interessant. Hij noemt grootheden als Ennio Morricone; het kan zijn dat ik erover heen gelezen heb, maar de musical “Chess” gecomponeerd door de Zweedse popgroep Abba zag ik nergens staan (HG: ik blijk er inderdaad overheen gelezen te hebben. Peter laat mij weten dat het wél in het boek staat en dat hij zelfs Sir Tim Rice heeft mogen interviewen). Dat is ook niet erg, het boek pretendeert ook niet om volledig te zijn.

Peter Doggers aan het werk, samen met de webmaster van Schaaksite, Lennart Ootes (foto Harry Gielen)

DEEL II DE IMPACT VAN AI: HOE DE COMPUTER HET SPEL VERANDERDE

In deze katern komt de rol van de computer en de impact die het rekentuig kreeg toen Kasparov verloor van Deep Blue. Zeker niet onbesproken zijn de moderne ontwikkelingen zoals het tijdperk van de neurale netwerken en KI, de kunstmatige intelligentie. AI in het Engels: Artificial Intelligence, ook in het Nederlands een ingeburgerde term tegenwoordig.
En uiteraard wijdt Doggers veel aandacht aan één van de schaduwkanten van ons koninklijke spel: het valsspelen!

DEEL III DE ONLINE REVOLUTIE: HOE HET INTERNET HET SPEL VERANDERDE

In het laatste deel dat opnieuw in diverse hoofdstukken is ingedeeld, bespreekt Peter de intrede van de computer in zijn begindagen, maar ook hoe snel het speelveld veranderde met alle vernieuwingen. Daarna ontkomt Doggers er niet aan om de opkomst te bespreken van zijn eigen werkgever, chess.com. Dat doet hij heel netjes. Hoewel hij er niet aan ontkomt om te melden dat chess.com vrijwel alle kleine en grote schaakbedrijven die er waren heeft opgekocht en daarmee een soort monopoliepositie wereldwijd heeft ingenomen, laat de auteur weten dat hij er niet neutraal instaat. Maar als ik lees hoe hij zich opstelt in deze toch wel een beetje heikele kwestie, heeft hij dat heel netjes gedaan wat mij betreft.

Aan het slot – hoe kan het ook anders – komt wat hij noemt, de streamingrevolutie, aan bod. Het is indrukwekkend om te lezen hoe de cijfers op dit gebied aan het exploderen zijn. Ik noem er een paar. Begin 2024 had Hikaru Nakamura 1,9 miljoen volgers op Twitch en ruim 100.000 op Kick. Daarnaast kan hij bogen op 2,2 miljoen abonnees op YouTube en 556.000 volgers op X (het vroegere Twitter). Nakamura liet los aan Peter dat hij ongeveer vier tot vijf keer zoveel geld verdient als toen hij nog professioneel schaker was. Maar nog verbijsterend zijn de cijfers van Levy Rozman, een Amerikaanse IM die met zijn kanaal “Gotham Chess” alle records lijkt te verbreken.

Uit het boek begreep ik dat Gotham afkomstig is van Gotham City uit de Batmanserie die ik als kind met veel plezier gezien heb. Rozman begon namelijk met trendy onderwerpen, vaak heel korte video’s op te nemen die een groot publiek aanspraken. Doggers zegt dat hij op 24 december 2022 al zo’n 2 miljoen abonnees op YouTube had, maar dat hij in slechts 59 dagen naar 3 miljoen uitliep! Op 21 november 2023 tweette Rozman dat hij inmiddels 616 miljoen views op TikTok had, IG Reels: 293 miljoen views, “YouTube shorts”: 878 miljoen in totaal 1,787 miljard views!

Dat aantal heeft in juni 2024 de twee miljard al overschreden, meer dan welk ander kanaal op YouTube, hoe is dat toch mogelijk? Als u het geheim achter Rozmans succes wilt weten, kunt het beste dit boek kopen. Doggers interviewt enkele mensen die wel een verklaring hebben waarom Rozman zo succesvol is.

Conclusies

Toen bekend werd dat Peter Doggers het boek “De schaakrevolutie” had uitgebracht, was ik direct nieuwsgierig. Als coördinator van de boekenrubriek had een van onze nieuwe recensenten dit boek op het oog, maar helaas ging er een paar keer wat mis met de verzending vanuit de uitgever. Vanwege een geplande publicatiedatum zag de recensent ervan af, maar gelukkig kwam het toch nog goed toen ze bereid waren het boek naar mij op te sturen. Ik wist eerlijk gezegd niet wat voor soort boek ik kon verwachten, maar aangezien ik veel stukjes van Peter volg op chess.com en voorheen zijn bijdragen op zijn eigen site (ChessVibes) ook heel graag onder ogen kreeg, wist ik al dat hij niet over één nacht ijs zou gaan. Op dat gebied heeft hij mijn vertrouwen bepaald niet geschonden. Ik viel werkelijk van de ene verbazing in de andere, vooral met betrekking tot de cijfertjes. Het mooie is dat die cijfertjes niet overheersend zijn, ze versterken het gevoel dat Peter volgens mij probeert uit te dragen, dat het schaakspel een krachtig medium is, dat ook tijdloos blijkt te zijn. Maar vooral dat veel mensen plezier beleven aan onze edele sport en dat al tenminste voor 1500 jaar! In onze tijd neemt het schaken zelfs een prominente plek in, waarbij vele mensen over de gehele wereld, vanuit hun luie stoel, prachtige partijen – van deskundig en humoristisch commentaar voorzien – kunnen volgen. En dat niet alleen: eveneens vanuit de luie stoel kunnen video’s met openingen, tactiek, strategie, eindspel en nog oneindig veel meer onderwerpen, worden bestudeerd. Het lijkt erop dat de mainstream media het zo langzamerhand gaan afleggen tegen deze moderne multimediakanalen. Als er één ding voor mij duidelijk is geworden na het lezen van dit boek, is het wel dat de vele facetten van ons edele spel op een veel betere manier via het internet voor het voetlicht kunnen worden gebracht, dan de traditionele televisie. Komt het misschien daarom dat in ons huis de televisie in een hoekje staat en alleen voor het nieuws of voetbal soms wordt aangezet? Het lezen van dit boek was mij een waar genoegen en ik denk dat elke schaker het boek als cadeau kan geven aan iemand in zijn of haar omgeving. En misschien zelfs aan iemand die bij voorkeur geen (club)schaker is. Want misschien valt dan bij de achterban de schellen van de ogen, zodat de indruk dat schaken meer dan een subcultuur is, eindelijk weggenomen kan worden. Want als de auteur ergens tevreden over kan zijn na het lezen van zijn boek: hij heeft op voortreffelijke wijze de fascinerende schaakwereld weergegeven, zowel die in de spotlights maar ook achter de schermen die wellicht nog nooit zo duidelijk is belicht als in dit boek. Want dat is het voordeel dat je hebt als schaakjournalist. Je komt in aanraking met de bekendste mensen uit de schaakwereld die soms bereid zijn om een kijkje in hun keuken te geven.

Tot slot

Hoewel je als schaker altijd op zoek bent naar diagrammen, kom je in dit boek ook niet bedrogen uit. De belangrijkste partijen die de auteur door het boek heen benoemd heeft, heeft hij (gelukkig voor de echte schaker 😊) keurig van commentaar voorzien in een Appendix opgenomen. Dat begint met een diagram waar ik – zonder naar de oplossing te kijken – eventjes snel dacht te kunnen oplossen.

 [FEN "1r4k1/8/5PP1/8/K1n3NR/7B/1r6/7R w - - 0 1"] 

Wit speelt en wint.

Ik dacht natuurlijk dat de oplossing 1.Th8+! Kxh8 2.Lg2+ Kg8 3.Ld5+ Kf8 4.Th8# was. Maar nee, ik was helemaal abuis en gelukkig maakt Peter de lezer ons daarop attent. In de tijd dat het probleem gecomponeerd werd, sprongen lopers twee velden diagonaal over stukken heen!

Nou mag u het weer gaan proberen met deze nieuwe informatie!

Zo ziet u maar weer, het schaakspel blijft ons verrassen!

En daarmee wil ik dit betoog graag beëindigen:

‘Je hebt geen idee!’

Informatie over de inhoud van dit boek kunt u ook vinden op de site van Peter zelf: peterdoggers.com/nl/boek/

Op dezelfde site is een interessante reportage te zien met mooie schaakbeelden van Peter Doggers vanuit Amsterdam. Peter is Hoofd Nieuws bij Chess.com en schrijft inmiddels bijna twee decennia over de schaaksport. Volgens Leonard Barden van The Guardian wordt Doggers ‘algemeen beschouwd als de beste schaakjournalist ter wereld’. Hij heeft tientallen grootmeesters geïnterviewd, basketbal gespeeld met Magnus Carlsen en Garry Kasparov geïnterviewd bij het graf van Bobby Fischer.

• Auteur: Peter Doggers
• De schaakrevolutie
• Publicatiedatum: 17 september 2024
• Aantal pagina’s: 432
• Uitgever: Het Spectrum
• ISBN: 978 90 00 39082 3
• ISBN: 978 90 00 39082 0 (e-book)
• Lees een stukje
• Paperback: € 29,99
• eBook: € 14,99
• Bestellen