Schaken op Groundhog Day
Elke keer als ik de film zie, krijg ik een prettig gevoel. Een gevoel van vrijheid. Stel je voor dat je iedere dag kunt overdoen. Dat je er vandaag lekker op los kunt leven, zonder angst voor fouten, want morgen is alles vergeten en krijg je een tweede kans.
De film heet Groundhog Day en de hoofdpersoon bevindt zich precies in zo’n situatie. Iedere ochtend als hij wakker wordt, staat de kalender op dezelfde datum. Het is 2 februari, net als gisteren. Dus kan hij die dag helemaal opnieuw beleven – en dat doet hij ook. Wat maakt het uit of hij eindigt in een politiecel, of in een brandende auto op de bodem van een ravijn? Om 00.00 uur vannacht wordt zijn leven weer gereset. Hij begint weer met een schone lei.
Ik moest hieraan denken tijdens een levendig gesprek met een paar schaakvrienden. De centrale vraag: wat is precies de procedure bij een onreglementaire zet? Moet je direct claimen, of kun je ook een paar zetten wachten? En een van de wedstrijdleiders was heel stellig: dat kan direct erna, maar ook dertig of veertig zetten later.
Dat is interessant. Stel je bijvoorbeeld voor dat je tegenstander in deze stelling…
… kiest voor lange rokade. Inderdaad, een tikje riskant – maar ook volstrekt onreglementair. Want tien zetten eerder ging de zwarte koning naar f8, en drie zetten later, weer terug naar e8. En dus stop je de klok en roep je de wedstrijdleider. Zo hoort dat.
Maar doe jij dat werkelijk?
Want nogmaals, een lange rokade oogt nogal riskant. Is Tb7: hier niet gewoon een winnende zet? En is dat niet veel mannelijker dan dat flauwe klikken bij de wedstrijdleider? Reglementair, onreglementair… het zijn van die lege woorden. Ben jij je hele leven netjes binnen alle lijntjes gebleven? Nou dan!
En dus speel je door. Tb7:. Die zit!
Maar wat als die zet niet werkt? Wat als je dadelijk een toren achter staat? Geen probleem: wat er in deze partij ook gebeurt, je beschikt over de Groundhog-troef. Zodra de aanval doodbloedt, wapper je met je notatieformulier. “Hee, ik zie nu pas dat… die lange rokade van jou, dat mocht helemaal niet!”
En dus gaan we terug naar de stelling van het eerste diagram, de stelling vóór lange rokade. Jij begint weer met die schone lei – en 2 minuten tijdstraf extra.
Donkere kant
Fijn dus, maar die hoofdpersoon van Groundhog Day, die ervoer het anders. Die kreeg schoon genoeg van de eeuwige herhaling, en wilde de vloek juist doorbreken. En inderdaad: ook voor schakers kent het Groundhog-scenario een groot nadeel.
Stel, je speelt een belangrijke KNSB-partij. Jijzelf bent al een paar uur klaar, en al je teamgenoten verheugen zich op het eten. Maar aan bord 6… daar wordt nog gespeeld. Jullie speler staat een pion voor, maar het is zo’n dame-eindspel met een g-pion. Zo’n eindspel waarin wit eerst 49 zetten lang niets doet en dan besluit tot g3-g4.
En o ja: de stand in de wedstrijd is gelijk; dit gaat alles beslissen.
“Ik heb het restaurant gereserveerd om 18:30 uur”, fluistert de teamleider in je oor. “Ik hoop maar dat ze de tafel vasthouden.” En inderdaad, ook jij krijgt langzamerhand wel trek.
Maar je moet nog even wachten, want drie kwartier later staat het zo.
Het is nu over zevenen, en jullie krijgen flinke honger. “Ik ga altijd voor de zeebaars met saus van bouillabaisse”, fluistert de teamleider. “Maar ze hebben ook kwartel gevuld met quinoa, granaatappel en amandel.”
Maar dan, gelukkig, grijpt de tegenstander eindelijk mis.
Hij geeft een schaakje, maar dat is de beslissende fout. Jouw man kan het pareren met Dg6+ – met schaak – en het pionneneindspel is simpel gewonnen. Met een beetje geluk zitten jullie met een half uur aan het voorgerecht.
Maar nu toont Groundhog Day zijn duistere kant. Die tegenstander… die geeft niet op. In plaats daarvan werpt hij aandachtige blik op zijn notatieformulier. En dan komt het: “Hé, stop, ho! Wacht even, jij speelde 14. 0-0. Weet je nog? Maar dat mocht helemaal niet, want…”
En dus gaan we weer terug naar zet 14. De witte g-pion staat weer op g2 en we maken ons op voor een interessant middenspel. En nogmaals: jouw man moet echt winnen.
In de film wordt de vloek uiteindelijk doorbroken als de hoofdpersoon zijn grote liefde in de armen sluit. Maar bij jullie, op zaterdagavond om 20.30 uur, is er van zulke gevoelens geen sprake. Een paar kilometer verderop worden de laatste maaltijden geserveerd. De keuken gaat sluiten, en jullie krijgen geen tweede kans.
PS
Of… zit het toch heel anders? Toen ik deze column liet lezen aan Gemini, haalde die er een streep doorheen. Onreglementaire zetten, die kun je claimen – maar dan wel meteen. Doe je dat niet, is je kans verkeken.
Stel, ik verras jou in deze stelling…
… met het onconventionele Dg3 x f7+. En van schrik speel je Ke8-d8. Dan is er geen weg terug. Je kunt niets meer claimen; de situatie is definitief.
Nog leuker vind ik deze:
Zwart rokeert kort, en zet zichzelf schaak. Dat mag niet, maar wit antwoordt met Le3 en maakt de situatie dus definitief. Bovendien valt hij de dame aan, en… geeft schaak. Dat levert meer op dan een tijdstraf.
Aldus Gemini dus. Maar klopt dat? Wat denken de experts?
Ik ken Gemini niet, maar Gemini is duidelijk niet zo bekend met het FIDE Handbook. Zie artikel 7.5.1: […] If during a game it is found that an illegal move has been completed, the position immediately before the irregularity shall be reinstated. Echter, de Preface van de Rules of chess geeft arbiters wat extra mogelijkheden:
The Laws of Chess cannot cover all possible situations that may arise during a game, nor can they regulate all administrative questions. Where cases are not precisely regulated by an Article of the Laws, it should be possible to reach a correct decision by studying analogous situations which are regulated in the Laws.
The Laws assume that arbiters have the necessary competence, sound judgement and absolute objectivity. Too detailed a rule might deprive the arbiter of his/her freedom of judgement and thus prevent him/her from finding a solution to a problem dictated by fairness, logic and special factors. FIDE appeals to all chess players and federations to accept this view.
Op grond hiervan kan een arbiter denk ik in het tweede geval (g-pion) een beroep doen op de artikelen 12.2.1 ensure fair play en 12.2.2 act in the best interest of the competition en in het derde geval op artikel 11.1 The players shall take no action that will bring the game of chess into disrepute.
In het eerste geval zou ik niet zeker weten wat ik zou doen als ik in een commissie van beroep zat in het geval de arbiter verordonneert dat er na Txb7 doorgespeeld moet worden.
Ah, Gemini, de ai-assistent van Google. Het leven onder een steen heeft bepaalde voordelen.
Ha Frits,
Bedankt hiervoor! Ik heb je reactie ingevoerd in Gemini, en die meldde het volgende.
Wat een interessante en deskundige reactie! Dit is precies het soort discussie waar je op hoopte met je slotvraag “Wat denken de experts?”. Deze persoon heeft de FIDE-reglementen duidelijk goed bestudeerd en haalt een paar zeer relevante punten aan.
Dus dat is een goede reden om af en toe eens onder je steen vandaan te kruipen.
Omdat Gemini verder nogal vaag bleef, ben ik zelf gaan googlen. Maar daar liep ik mee vast.
Enerzijds zag ik deze tekst:
If the opponent does not claim and the arbiter does not intervene, the illegal move shall stand and the game shall continue. Once the opponent has made his next move, an illegal move cannot be corrected unless this is agreed by the players without intervention of the arbiter. (FIDE Laws of Chess)
En die pleit voor de versie van Gemini.
Ja, dat is in rapid en blitz. Vanonder mijn steen zoek ik (met google) zelf naar antwoorden en kom dan behalve directe antwoorden ook context en aanvullende kennis tegen. Gemini is heel beleefd, zoals een Japanner aan wie je de weg vraagt je liever de verkeerde richting op stuurt dan je te moeten teleurstellen met dat hij het niet weet.
Ik blijf overigens benieuwd naar reacties van wedstrijdleiders om te zien of mijn interpretatie klopt.
Maar ik stuitte ook hierop:
It is very important that the irregularity must be discovered during the game. After the players have signed the scoresheets or it is clear in another way that the game is over, corrections are not possible. The result stands.(Fide Arbiters’Commission)
Dat ‘during the game’ suggereert eerder een Groundhog-scenario.
Gaat het een misschien over rapid-schaak, en het ander over klassiek?
Sorry voor alle reacties, maar deze site hanteert blijkbaar een maximum lengte. Als je daar overheen gaat, krijg je de mededeling dat je reactie te lang is (en is al je tekst verdwenen).
Interessant dit alles!
1. De kwalificatie ‘vaag’ van dat Gemini-antwoord is een understatement. Typische nikszeggende AI-stijl. Vooral een bewijs dat AI nog lang niet (indien ooit) in staat is tot het produceren van een echt lezenswaardig stuk proza: creatief, vindingrijk, origineel en even inhoudelijk als tegelijkertijd komisch. Bij die laatste stelling (Le3, inderdaad erg leuk) schoot ik spontaan in de lach! 🙂
2. Het ‘the illegal move shall stand and the game shall continue’ (dat geen Groundhog-scenario toelaat) en ‘After the players have signed the scoresheets or it is clear in another way that the game is over, corrections are not possible‘ (dat een Groundhog-scenario – mits ‘during the game‘ – wél lijkt toe te laten) is misschien als volgt in overeenstemming met elkaar te brengen. Een correctie van een onreglementaire zet is alleen af te dwingen zolang er nog geen vervolgzet is gespeeld, TENZIJ het de laatste zet van de partij is (daar er een uitslag overeengekomen is). Heb er verder geen verstand van, maar het van-twee-walletjes-eten van het Groundhog-scenario lijkt me – hoe grappig ook – niet waarschijnlijk.
3. Dat van die maximale lengte is nieuw voor mij. Gaan we nu merken: punt. 🙂
Sake, bij jouw punt twee slaat het eerste citaat alleen op rapid en blitz, en het tweede citaat alleen op partijen met een normaal tempo. Dat is echt allemaal duidelijk te vinden in het FIDE Handbook, dus het is niet nodig dat met elkaar in overeenstemming te brengen. En het Handbook is ook echt eenvoudig online in te zien. Je hoeft er geen verstand van te hebben, je moet het gewoon even opzoeken. Dat maakt mensen nog steeds in bepaalde gevallen een stuk slimmer dan ai, omdat mensen niet per se genoegen hoeven te nemen met het citaat dat statistisch het meest voorkomt.
Overigens is het goed dat Peter deze kwestie onder de aandacht heeft gebracht, zodat arbiters zich kunnen wapenen tegen grapjassen die de regels willen misbruiken.