Schaken op Groundhog Day

Elke keer als ik de film zie, krijg ik een prettig gevoel. Een gevoel van vrijheid. Stel je voor dat je iedere dag kunt overdoen. Dat je er vandaag lekker op los kunt leven, zonder angst voor fouten, want morgen is alles vergeten en krijg je een tweede kans.

De film heet Groundhog Day en de hoofdpersoon bevindt zich precies in zo’n situatie. Iedere ochtend als hij wakker wordt, staat de kalender op dezelfde datum. Het is 2 februari, net als gisteren. Dus kan hij die dag helemaal opnieuw beleven – en dat doet hij ook. Wat maakt het uit of hij eindigt in een politiecel, of in een brandende auto op de bodem van een ravijn? Om 00.00 uur vannacht wordt zijn leven weer gereset. Hij begint weer met een schone lei.

Ik moest hieraan denken tijdens een levendig gesprek met een paar schaakvrienden. De centrale vraag: wat is precies de procedure bij een onreglementaire zet? Moet je direct claimen, of kun je ook een paar zetten wachten? En een van de wedstrijdleiders was heel stellig: dat kan direct erna, maar ook dertig of veertig zetten later.

Dat is interessant. Stel je bijvoorbeeld voor dat je tegenstander in deze stelling…

… kiest voor lange rokade. Inderdaad, een tikje riskant – maar ook volstrekt onreglementair. Want tien zetten eerder ging de zwarte koning naar f8, en drie zetten later, weer terug naar e8. En dus stop je de klok en roep je de wedstrijdleider. Zo hoort dat.

Maar doe jij dat werkelijk?

Want nogmaals, een lange rokade oogt nogal riskant. Is Tb7: hier niet gewoon een winnende zet? En is dat niet veel mannelijker dan dat flauwe klikken bij de wedstrijdleider? Reglementair, onreglementair… het zijn van die lege woorden. Ben jij je hele leven netjes binnen alle lijntjes gebleven? Nou dan!

En dus speel je door. Tb7:. Die zit!

Maar wat als die zet niet werkt? Wat als je dadelijk een toren achter staat? Geen probleem: wat er in deze partij ook gebeurt, je beschikt over de Groundhog-troef. Zodra de aanval doodbloedt, wapper je met je notatieformulier. “Hee, ik zie nu pas dat… die lange rokade van jou, dat mocht helemaal niet!”

En wordt de partij verder gespeeld in de stelling van het eerste diagram. En jij begint weer met die schone lei – en 2 minuten extra.

Donkere kant
Fijn dus, maar die hoofdpersoon van Groundhog Day, die ervoer het anders. Die kreeg schoon genoeg van de eeuwige herhaling, en wilde de vloek juist doorbreken. En inderdaad: ook voor schakers kent het Groundhog-scenario een groot nadeel.

Stel, je speelt een belangrijke KNSB-partij. Jijzelf bent al een paar uur klaar, en al je teamgenoten verheugen zich op het eten. Maar aan bord 6… daar wordt nog gespeeld. Jullie speler staat een pion voor, maar het is zo’n dame-eindspel met een g-pion. Zo’n eindspel waarin wit eerst 49 zetten lang niets doet en dan besluit tot g3-g4.

En o ja: de stand in de wedstrijd is gelijk; dit gaat alles beslissen.

“Ik had om 18:30 uur gereserveerd,” fluistert de teamleider in je oor. “Ik hoop maar dat ze de tafel vasthouden.” En inderdaad, ook jij krijgt langzamerhand wel trek.

Maar je moet nog even wachten, want drie kwartier later staat het zo.

“Ik ga altijd voor de zeebaars met saus van bouillabaisse”, fluistert de teamleider. “Maar ze hebben ook kwartel gevuld met quinoa, granaatappel en amandel.”

Maar dan, gelukkig, grijpt de tegenstander eindelijk mis.

Hij geeft een schaakje, maar dat is de beslissende fout. Jouw man kan het pareren met Dg6+ – met schaak – en het pionneneindspel is simpel gewonnen. Met een beetje geluk zitten jullie met een half uur aan het voorgerecht.

Maar nu toont Groundhog Day zijn duistere kant. Die tegenstander… die geeft niet op. In plaats daarvan werpt hij aandachtige blik op zijn notatieformulier. En dan komt het:
“Hé, stop, ho! Wacht even, jij rokeerde lang. Weet je nog? Maar dat mocht helemaal niet, want…”

En dus gaan we weer terug naar zet 14. De witte g-pion staat weer op g2 en we maken ons op voor een interessant middenspel. En nogmaals: jouw man moet echt winnen.

In de film wordt de vloek uiteindelijk doorbroken als de hoofdpersoon zijn grote liefde in de armen sluit. Maar bij jullie, op zaterdagavond om 20.30 uur, is er van zulke gevoelens geen sprake. Een paar kilometer verderop worden de laatste maaltijden geserveerd. De keuken gaat sluiten, en jullie krijgen geen tweede kans.

PS
Of… zit het toch heel anders? Toen ik deze column liet lezen aan Gemini, haalde die er een streep doorheen. Onreglementaire zetten, die kun je claimen – maar dan wel meteen. Doe je dat niet, is je kans verkeken.

Stel, ik verras jou in deze stelling…

… met het onconventionele Dg3 x f7+. En van schrik speel je Ke8-d8. Dan is er geen weg terug. Je kunt niets meer claimen; de situatie is definitief.

Nog leuker vind ik deze:

Zwart rokeert kort, en zet zichzelf schaak. Dat mag niet, maar wit antwoordt met Le3 en maakt de situatie dus definitief. Bovendien valt hij de dame aan, en… geeft schaak. Dat levert meer op dan een tijdstraf.

Aldus Gemini dus. Maar klopt dat? Wat denken de experts?