Recensie: Botvinnik’s Best Games
Inleiding
Waarom zou je oude partijen van iemand als Botvinnik bestuderen? Voor de wat meer historisch aangelegde schaker, die zijn begrip van openingen en middenspel graag verdiept aan de hand van modelpartijen, is dat geen moeilijke vraag. Toch merkte ik bij mezelf dat het vaak niet lukte om een partijverzameling systematisch door te werken. Het kost veel tijd om een partij echt goed te bestuderen, en soms bekruipt je onvermijdelijk het gevoel: waarom zou ik zo’n oude partij nog analyseren? Als deze partijen belangrijke patronen en motieven laten zien, zou die kennis inmiddels ook wel doorgesijpeld moeten zijn naar moderne partijen. Het bestuderen daarvan zou dan voldoende moeten zijn om dezelfde inzichten op te doen.
Daar staat echter tegenover dat het klassieke advies nog altijd luidt dat kennis van de geschiedenis en ontwikkeling van het schaakspel onmisbaar is. Dvoretsky en Jussupow zijn daar in School of Future Champions, deel 1 (p. 65), helder over: “You cannot become a real chess player without serious study of the chess classics”. Vervolgens geven zij verschillende manieren om dat aan te pakken. Ook Sakaev noemt in The Complete Manual of Positional Chess (p. 9) het bestuderen en analyseren van partijen op topniveau het belangrijkste element in de ontwikkeling van een schaker. Een ander vaak gehoord argument is dat plannen in klassieke partijen duidelijker zichtbaar zijn, omdat het krachtsverschil tussen spelers groter was. Dat kan soms zo zijn, maar het kan ook het gevoel oproepen dat bepaalde ideeën te gemakkelijk tot voordeel of winst leiden. In het voorliggende boek is dat echter duidelijk niet het geval: de partijen zijn vaak complex en zitten vol nuances, die Khalifman zorgvuldig blootlegt.
Uiteindelijk moet schaakstudie natuurlijk niet alleen effectief en leerzaam zijn, maar ook gewoon leuk. Khalifman slaagt erin om de bestudering van Botvinnik’s partijverzameling voor mij zowel leerzaam als boeiend te maken.
Boek
New in Chess lijkt een soort onofficiële serie partijverzamelingen uit te geven met een herkenbare uitstraling. Eerder verschenen onder meer Spassky’s Best Games door Bezgodov en Oleinikov, een Engelstalige en Nederlandstalige uitgave van Jan Timman over Euwe’s beste partijen, The Real Paul Morphy van Hertan, en Kuljasevics selectie van Ding Lirens beste partijen. Nu is daar Botvinnik’s Best Games, samengesteld en geannoteerd door Alexander Khalifman.
De naam Botvinnik behoeft nauwelijks introductie, maar wie is de auteur Khalifman? Ook hij is een speler van formaat. Hij was FIDE-wereldkampioen in 1999, behoorde jarenlang tot de absolute wereldtop en bereikte in 2001 een hoogste rating van 2702, in een tijd waarin dat aanzienlijk meer betekende dan nu. Daarnaast heeft hij al meerdere boeken over klassieke schakers geschreven, waaronder eerder tweedelig werk over Botvinnik.
Opbouw
De partijen in het boek zijn chronologisch geordend en onderverdeeld in drie perioden: Rise to the Top, World Championship Years en Later Years. De eerste fase wordt belicht aan de hand van 23 partijen, de wereldkampioenschapsjaren met 21 partijen en de laatste speelperiode met 6 partijen. Het geheel wordt voorafgegaan door een kort voorwoord van Khalifman zelf en een uitgebreidere biografische introductie over Botvinnik door IM Vladimir Barsky.
Wat staat er zoal in het boek? Uiteraard ontbreken beroemde partijen niet, zoals Botvinnik–Vidmar (1936), Botvinnik–Capablanca (1938), Botvinnik–Alekhine (1938), Botvinnik–Bronstein (1951), Botvinnik–Golombek (1956), Botvinnik–Fischer (1962) en Botvinnik–Portisch (1968). In een ‘best games collection’ ontkom je er niet aan om deze klassiekers op te nemen. Toch biedt Khalifman ook hier steeds nuttig en instructief commentaar, en is er vrijwel altijd iets nieuws te leren. Het valt bovendien op – al is dat wellicht subjectief – dat veel van Botvinnik’s bekendste en sterkste partijen met wit zijn gespeeld. Van de 50 partijen in het boek zijn er dan ook 31 waarin Botvinnik met wit speelde en 19 waarin hij zwart had.
Inhoud
Khalifman voorziet elke partij van diepgravende, maar goed te volgen analyses. Hij legt de ideeën helder uit, wat het begrip van de partijen aanzienlijk vergroot. De vele diagrammen (de meeste pagina’s bevatten er één of twee, naast veel tekst) maken het bovendien mogelijk om de partijen ook ‘diagonaal’ te lezen. Zo krijg je een goed beeld van de sleutelmomenten en het verloop van de partij, terwijl je voor een diepere studie eenvoudig het bord erbij kunt pakken om de varianten uit te pluizen.
Een ander sterk punt is de uitgebreide aandacht voor de openingsfase. Bij het bestuderen van oude partijen kan al snel het idee ontstaan dat deze niet meer relevant zijn. Door uit te leggen hoe men destijds over bepaalde stellingen en varianten dacht, en hoe die inzichten zich later hebben ontwikkeld, plaatst Khalifman het moderne schaken in een helder historisch perspectief. Zo ontstaat een duidelijke verbinding tussen de huidige praktijk en de partijen van Botvinnik.
Daarnaast weet hij vaak goed te verklaren waarom spelers bepaalde beslissingen nemen en andere niet. Hij maakt daarbij een helder onderscheid tussen varianten die je alleen met hulp van de computer vindt en varianten die spelers tijdens de partij daadwerkelijk konden berekenen. Dat Khalifman zelf een topspeler is geweest, helpt hier enorm: dit soort inzichten vergt iemand die het spel op het hoogste niveau heeft gespeeld en doorgrond.
Voorbeeld
Ter illustratie van de inhoud geef ik de partij Botvinnik–Gligoric uit 1956. Deze partij kende ik nog niet, maar de beweeglijkheid van de witte toren is opvallend:
Evaluatie
Een klein kritiekpunt is het ontbreken van een index van gespeelde openingen. Zo’n overzicht zou het makkelijker maken om gericht naar modelpartijen in een specifieke opening te zoeken. Ook over de keuze van sommige partijen valt te discussiëren: ik begrijp bijvoorbeeld niet helemaal waarom Botvinnik–Menchik (1934) tot de vijftig beste partijen van Botvinnik gerekend wordt.
Dat neemt echter niet weg dat dit een fantastisch boek is, waar ik enorm van heb genoten. Het is buitengewoon leerzaam, Khalifman leidt de lezer met vaste hand door de partijen heen, en met deze vijftig partijen kun je veel opsteken over het schaakspel en over Botvinnik’s rol in de ontwikkeling ervan. Wie altijd al het advies om de klassiekers te bestuderen serieus heeft willen oppakken, krijgt hier een uitgelezen kans. En wie dat niet per se ambieert, kan simpelweg genieten van de vele prachtige partijen die het boek bevat.
Wie het boek fysiek wil lezen, raad ik aan meteen de hardcoverversie aan te schaffen: dat leest aanzienlijk prettiger bij een boek van dit formaat, en dit boek verdient dat ook. Als e-book is het prima te lezen via Forward Chess.
Tot slot: dit is voorlopig mijn laatste boekrecensie. Door allerlei omstandigheden heb ik het momenteel te druk om er met enige regelmaat een af te leveren.
Informatie:
Titel: Botvinnik’s Best Games
Auteur: GM Alexander Khalifman
Aantal bladzijden: 448
ISBN/editie: hardcover (9789083431383), paperback (9789083431376), e-book (https://forwardchess.com/product/botvinniks-best-games)
Uitgeverij: New in Chess
Gepubliceerd: 11 juni 2025
Teaser: https://www.newinchess.com/media/wysiwyg/product_pdf/9224.pdf
Prima artikel, maar wie is Corniek? Zoals ik hier al eerder betoogd heb: recensies horen niet onder pseudoniem geschreven te worden. Je hebt als recensent een verantwoordelijkheid zowel ten opzichte van de auteur als ten opzichte van de koper, en die verantwoordellijkheid moet je nemen.