Schaaksite

Gross-, Dick- und Breitmeister

24 januari 2022 11:53 Wim Westerveld 12

Carl Schlechter speelt blindsimultaan in Wenen, december 1898. Rechts Georg Marco die aantekeningen schrijft in zijn blocnote.
(Bron: Das interessante Blatt, 22 december 1898)

Je hoort wel eens de verzuchting dat de topspelers van nu saai zijn. Het is dan dat de topspelers van vroeger vaak uitgesproken persoonlijkheden waren, zoals Tal, Kortsnoj, Spasski, Hort en noem maar op of dichter bij huis Donner en Timman en dat dit soort types tegenwoordig met een lantaarntje te zoeken zijn als ze er al zijn.

Zo’n verzuchting komt vrijwel altijd uit de mond van leeftijdgenoten van me en dan is scepsis geboden. Want is het niet zo dat met het klimmen der jaren de tijd van vroeger in alles beter lijkt en dat de jeugd van tegenwoordig nooit gedeugd heeft? En is het niet zo dat de nostalgische hang naar die ‘goeie ouwe tijd’ verraden wordt door de muziekvoorkeur van ons ouderen, bewust of onbewust verbonden met de jaren dat we jong en mooi waren, in de kracht van ons leven met nog een hele toekomst voor de boeg?

Maar laten we eerst eens wat verder teruggaan in de tijd, toen er nog weinig schaaktheorie was en er al helemaal geen schaakengines waren. Naar het begin van de twintigste eeuw.

Wenen, de hoofdstad van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, was toen in veel opzichten de culturele ‘hotspot’ van Europa en ook voor de schaakwereld een belangrijk centrum. Wereldtopper Carl Schlechter was een Wener en het eerste deel van zijn dramatische match tegen Emanuel Lasker om het wereldkampioenschap werd in 1910 in Wenen gespeeld. Maar de man om wie veel, zo niet alles, in schakend Wenen en ver daarbuiten draaide, was Georg Marco, de redacteur van de toonaangevende ‘Wiener Schachzeitung’.

Schaakrubriek

14 januari 2022 13:05 Wim Westerveld 19

Vele jaren trok ik met drie vrienden een middag naar het Hoogovens Schaaktoernooi, het latere Corus-toernooi en nu het Tata Steel Chess Tournament. Wat ons, twee huisschakers en twee clubschakers, verbond was niet zozeer het schaken zelf als wel de unieke sfeer in Wijk aan Zee waardoor je volledig los kon komen van de dagelijkse besognes. Zo’n middag rondden we steevast af met een geanimeerde maaltijd in het restaurant van Hotel Sonnevanck.

Eén van ons bekleedde een vooraanstaande functie in de mediawereld. Hij had bovendien een bijzonder talent om een ingewikkeld probleem met een rekenvoorbeeld of een metafoor inzichtelijk te maken. Tijdens de maaltijd in onze pleisterplaats Sonnevanck vroeg hij me eens, het is alweer jaren geleden, of ik enige notie had van het aantal mannen en vrouwen dat dagelijks in de weer is om een krant in de bus van de abonnees te krijgen. Ik had geen flauw idee. “Twintigduizend!”, zei hij. “En dat is onhoudbaar in een digitale wereld waar je met één druk op de knop de krant bij al je abonnees kunt bezorgen. Ze gaan het nog moeilijk krijgen met de noodzakelijke verandering, want het krantenbedrijf is conservatief met een lange traditie en veel oudere medewerkers terwijl de digitale concurrentie van jonge wendbare bedrijven snel groeit op de markt van de nieuwsvoorziening”, zo voegde hij er aan toe.

De kranten kregen het inderdaad moeilijk, het aantal abonnees liep hard terug en het heeft vrij lang geduurd voordat de omslag gemaakt werd van papier naar digitaal en van hoofdzakelijk nieuwsvoorziening naar meer achtergrond en opinie.

Als een krant of een tijdschrift in moeilijkheden komt is de begrijpelijke reactie: bezuinigen. Het laaghangende fruit is dan de klos. Toen de Haagse Post het zwaar kreeg, werd de schaakrubriek van Hans Ree zo’n beetje als eerste afgestoten. Voor mij destijds reden mijn abonnement op te zeggen, want ik was groot fan van zijn artikelen. Erg goed geschreven, prikkelend en informatief. De bezuinigingen hebben de Haagse Post overigens niet gered. Uiteindelijk was een fusie met De Tijd onontkoombaar.

Later zagen de kranten die ik las, de Volkskrant en de NRC, zich ook genoodzaakt het mes in de uitgaven te zetten. En daar gingen de dam- en bridgerubrieken. Maar de schaakrubrieken van Gert Ligterink en Hans Ree bleven gespaard. De verklaring is volgens mij niet dat ze zich hebben aangepast aan de nieuwe tijd, want de opzet van hun rubrieken is al die jaren dezelfde gebleven, maar wel dat die opzet ook nu nog past. Goed en verhalend geschreven zijn hun stukken, zodat ze zelfs voor niet-schakers toegankelijk en interessant zijn, al vraag ik me wel af of de aandacht niet teveel gericht is op het schaaktechnische aspect, uitsluitend interessant voor (sterke) schakers terwijl díe inmiddels beschikken over heel veel andere bronnen. Een verwijzing zou kunnen volstaan zodat er meer ruimte komt voor het verhaal.

Ik ben niettemin blij dat ze nog bestaan: de hoekjes in de krant voor Ligterink en Ree waarmee ik als het ware ben opgegroeid. Persoonlijk ken ik de heren niet goed, alhoewel ik ze in de loop van de tijd wel een paar keer ben tegengekomen. De schaakwereld is klein tenslotte. Van de ontmoetingen met Gert herinner ik me alleen vriendelijke uitwisselingen op het schaakbord (remise) en daarbuiten. Met Hans Ree is het een wat ander verhaal. Op het schaakbord hebben we de degens nooit gekruist, maar elders wel. Op vreemde wijze mag ik wel zeggen, zoals uit het vervolg zal blijken.

De onderpresteerder

21 december 2021 18:09 Wim Westerveld 3

Niet minder dan een sensatie was het. Michail Tal die zijn eerste partij als wereldkampioen verloor van een speler die nog niet eens schaakmeester was.

De enige verliespartij bovendien van het oppermachtige Sovjet-team tijdens de schaakolympiade van 1960.

Zoals vaker tegen mindere tegenstanders bediende Tal zich van de Benoni. Benoni is een Hebreeuws woord en betekent zoveel als ‘zoon van verdriet’. In de handen van Tal stortte de Benoni de witspeler meestal in het verdriet, maar ditmaal liep het anders. Een kansloze nederlaag werd het voor de zwartspeler. Hoe kon dat?

Henk (slot)

23 oktober 2021 13:10 Wim Westerveld 0

Henk en ik waren weer herenigd in een team, het vlaggenschip van Messemaker (zie Henk 2). Dat eindigde in 2010 toen mijn werk zo intensief geworden was dat ik geen energie meer over had om op zaterdag competitie te spelen.

Maar voordat het zover was vond er een gebeurtenis plaats die ons allebei diep raakte.

Henk (2)

20 oktober 2021 13:32 Wim Westerveld 0

Na onze kennismaking en die mooie jaren bij Schaakvereniging Schiebroek (zie Henk) scheidden zich onze wegen. Rob Witt vertrok naar Amsterdam om daar nooit meer weg te gaan. Ik wendde de steven naar Leiden om te studeren. En ook Henk verliet Rotterdam.

Voor hetzelfde geld verlies je elkaar dan definitief uit het oog, maar het liep anders.

Henk

17 oktober 2021 10:09 Wim Westerveld 1

Ergens begin jaren tachtig had ik een ontmoeting met de befaamde documentairemaker Hans Keller. Hij sprak woorden die me altijd zijn bijgebleven:

“Zonder een humuslaag kan hier nooit iets moois opbloeien.”

Hij had het over Rotterdam en misschien ook over zichzelf. Weggeplukt uit het bruisende culturele leven van Amsterdam was hij naar mijn stad gekomen om leiding te geven aan de Rotterdamse Kunststichting. Het werd geen succes en na een kortstondig verblijf alhier keerde hij de Maasstad de rug toe. Maar zoals gezegd, zijn woorden bleven hangen.

Onze schaakwereld beschikt gelukkig over een humuslaag. De vruchtbare bodem die gevormd wordt door schaakclubs, gestut en gedreven door vrijwilligers: bestuurders, teamcaptains, jeugdtrainers en redacteuren van clubblad en clubsite, die hun vrije tijd en talent inzetten om de clubtraditie in ere te houden en een sportieve arena te bieden aan jong en oud. Sommigen doen dat onopvallend, anderen opvallend en een enkeling buitengewoon opvallend. Daar is veel moois uit voortgekomen. Een rijke wereld van gezelligheid, spannende competities, toernooien en (wereld-)toppers.

Zo’n buitengewoon opvallende clubman is Henk de Kleijnen. Niet van één club, maar van meerdere clubs. Eerst van Schaakvereniging Schiebroek, vervolgens van de Alphense Schaakclub, later van Schaakclub Messemaker 1847 en nu van Schaakvereniging Erasmus. Henk deed van alles. Schrijven en enthousiasmeren vooral. In de clubbladen, op de clubsites later, en in (lokale) kranten.

Zijn ‘soepele pen’ stond garant voor buitengewoon leesbare en soms vermakelijke stukken en verslagen. Van alles organiseerde hij ook en daarbij was hij een ongeëvenaarde teamcaptain. Velen zullen geïnspireerd geraakt zijn door zijn niet aflatend enthousiasme. Ik was één van de gelukkigen die dat hebben mogen ervaren. Het spreekt bijna vanzelf dat dankbaarheid voor wat Henk gedaan heeft omgezet is in onderscheidingen. Henk is lid van verdienste van Messemaker en erelid van Erasmus.

Tussen alle bedrijven door speelde Henk ook zelf. Op uitstekend clubniveau. Vaak combineerde hij dat met het teamleiderschap en dat moet hem zo nu en dan uit zijn concentratie gehaald hebben, want voor hem geldt dat je niets half doet.

De afgelopen tijd heb ik biografieën gelezen over grote schakers als Capablanca en Fischer. Bij hen viel het gewone leven vrijwel samen met het leven als schaker. Ik bedacht me dat je zelden leest over levens waarin schaken een belangrijke bijrol speelde. Dat leek me wel zo interessant, mits goed opgeschreven. En ik dacht aan Henk.

En nu is Henk ziek, zeer ernstig ziek helaas. Ik vroeg hem of hij nog zin en energie had om zijn schakersleven ‘aan het papier toe te vertrouwen’. Dat had hij gelukkig. Hij die altijd over anderen heeft geschreven, heeft dat nu over zichzelf gedaan. We gaan zijn verhaal in episodes publiceren, steeds voorafgegaan door een korte inleiding van mijn hand waarin ik een paar persoonlijke ervaringen met Henk zal delen. We hopen dat ook dit verhaal veel lezers zal enthousiasmeren voor het mooiste spel van de wereld. En als u wilt reageren dan kan dat. Henks e-mailadres is dekleijnen@ziggo.nl.

Hierna volgt het eerste deel van in totaal drie delen. De overige twee afleveringen zullen de komende weken te lezen zijn.

Het is een schande

21 september 2021 15:56 Wim Westerveld 0

Wereldkampioen tegen amateur. De amateur heeft zich kranig geweerd, maar na de 52e zet van zwart is het krachtsverschil ook op het bord duidelijk geworden. Wit staat gewonnen. De engine geeft niet minder dan +5,7 voor wit. Na 53. Tc7 had Nona Gaprindashvili er weinig moeite meer mee en de oprukkende witte vrijpionnen dwongen ondergetekende al snel tot opgeven.

Zelfvertrouwen

17 augustus 2021 16:47 Wim Westerveld 0

Drie prachtboeken en ik zeg het gelijk maar: bestel ze en heel veel leesplezier wordt je deel. Bovendien adviseer ik om ze in dezelfde chronologische volgorde te lezen als ik gedaan heb.

Stommiteiten

17 juni 2021 15:10 Wim Westerveld 0

In alle soorten en maten heb je ze. De ergste zijn de vergissingen die niet alleen jezelf schaden, maar ook anderen. Maar de irritantste zijn de blunders die alleen jezelf pijn doen.

Wij schakers weten daar alles van. Je kunt niemand anders de schuld geven en pogingen om verzachtende omstandigheden als oorzaak van falen aan te voeren schieten niet alleen tekort, maar het gelamenteer dat het te warm was of dat je je niet goed voelde maakt bovendien de knauw aan de eigenwaarde alleen maar bijtender als je eenmaal beseft dat dergelijke excuses onwaardig zijn.

Stommiteiten waarbij ik alleen mezelf had, zijn me ontelbare malen ontsnapt. Het is het lot van de schaker die zich nu eenmaal aan een spel waagt dat voor een gewoon mens eigenlijk te moeilijk is. Maar ook buiten het schaken zijn stommiteiten me niet bespaard gebleven.