Gespot 64: “Fischer, die op een truc speelt”
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Het getal 64 is een magisch getal voor een schaker. Omdat een van de grootste schaakgenieën, Bobby Fischer, op 64-jarige leeftijd overleed, leek me dat ik hem in deze rubriek aan bod moest laten komen. Omdat Fischer natuurlijk bijzonder vaak is besproken, viel het me in eerste instantie niet mee om te bedenken welk aspect ik van zijn rijke schaakcarrière aan bod zou willen laten komen.
Desondanks was ik er toch snel uit. In mijn boekenkast prijkt het bijzonder interessante boek ‘Fischer en zijn voorgangers’ van onze enige Nederlandse wereldkampioen, Max Euwe.
Daarin neemt Euwe de taak op zijn schouders om Fischer met al zijn voorgangers te vergelijken. In dit quasi wetenschappelijke onderzoek belicht hij een groot aantal wereldkampioenen, hun sterke en zwakke punten, hun typische stijl en vergelijkt die met Fischer. Zo laat hij topprestaties van de eindspelvirtuoos José Raúl Capablanca zien en relateert die met magnifiek gevoerde eindspelen van de Amerikaan. Heel interessant is de vergelijking tussen Alexander Aljechin en Fischer. Ik citeer:
“Het verschil in stijl tussen Aljechin en Fischer wordt voornamelijk duidelijk in toernooipartijen, waarin zij als de sterkeren op winst moeten spelen. Onder deze omstandigheden prefereert Aljechin combinatie en aanval, terwijl Fischer zijn tegenstanders overtreft op het gebied der strategie, waaruit echter eveneens een aanval kan voortvloeien.”
In de categorie ‘strategische combinaties’ bespreekt Euwe het overbekende voorbeeld Reti-Aljechin (zie viewer). Onze wereldkampioen merkt verder op dat vooral Fischer erg ver vooruit kon rekenen. Hij liet liever niets aan het toeval over.
Euwe: “Het gebeurt maar zelden dat Fischer op het een of andere valletje speelt. In het algemeen volgt Fischer de grote lijnen der strategie en wanneer de stelling de vooruitberekening van een aantal zetten vereist, kwijt hij zich van deze taak. Maar in de partij die nu volgt, liggen de zaken enigszins anders. Op zijn 18de zet wil Fischer een combinatie uitvoeren, maar hij ziet dat deze niet opgaat. Hij ontdekt echter dat de combinatie wèl zou opgaan als de vijandelijke koning op b8 i.p.v. op c8 zou staan. Fischer doet dan een quasi-onverschillige zet en zijn tegenstander loopt in de val. De combinatie is schitterend en in alle varianten correct. De pointe bestaat in een volkomen onverwachte vangst van de vijandelijke dame.”
We gaan snel naar deze opmerkelijke partij. Het meeste commentaar is van Euwe; hier en daar heb ik wat meer uitleg toegevoegd.
Fischer, Robert James – Schweber, Samuel, Buenos Aires 1970.
1. e4 e6 2. d4 d5 3. Pc3 Lb4 4. e5 c5 5. a3 Lxc3+ 6. bxc3 Dc7 7. Pf3 Pc6 8. Le2 Ld7 9. O-O Pge7 10. a4 Pa5 11. Te1 cxd4 12. cxd4 Pc4 13. Ld3 h6 14. Pd2 Pxd2 15. Lxd2 Pc6 16. Dg4 g6 17. Te3 O-O-O
Om deze stelling gaat het. Het is voor wit niet eenvoudig om iets te bereiken. De zwarte stelling oogt solide. Er zijn natuurlijk wel een paar plannen voor wit. Zo kan hij proberen zijn loper op d6 te krijgen (Fischer liet in meer partijen zien dat hij een dergelijk plan ambieert) en ook ligt het voor de hand om zwart op zijn zwakste punt (pion f7) aan de tand te voelen. De diagramstelling werd afgedrukt in het boek ‘Fischer en voorgangers’, van Max Euwe.
18. Tg3
Euwe: "Fischer, die hoopt dat zijn tegenstander zijn koning inderdaad naar b8 zal spelen, doet een onverschillige zet. Deze zet presteert niets, maar bederft ook niets."
"In deze stelling overweegt wit 18. Tf3 maar hij ziet dat zwart daarop een sterk antwoord heeft 18…f5! 19. exf6 [19. Dxg6 Pxd4] Na 19…e5 wint zwart een stuk 20. Dg3 e4 Waarom echter de zwarte koning op b8 zou staan, faalt deze laatste op 21. Lf4."
18…Kb8?
"Zwart hapt toe". Men kan zich natuurlijk afvragen waarom zwart een dergelijke zet speelt. Het is echter een natuurlijke voortzetting die veel sterke spelers zullen spelen. Zwart maakt veld c8 vrij voor de toren om operaties over de c-lijn voor te bereiden (bijvoorbeeld … Pa5-c4).
19. Tf3
"In afwachting van de volgende fout".
19…f5?
"Zwart loopt erin. Elke willekeurige dekking van f7 (Le8, Lc8, Tdf8) had de voorkeur verdiend".
20. exf6 e5
21. Dg3!
Dit was wits idee, hoewel het er op het eerste gezicht niet best uitziet.
Niet 21. Dxg6 Tdg8 22. Df7 Txg2+ met als pointe 23. Kxg2 [Hier blijkt dat het na 23. Kh1! nogal meevalt voor wit. Zelfs na 23…Pxd4 24. Tg3 Txg3 25. fxg3 Lc6 26. Dh5 en wit staat heel behoorlijk, ondanks het tegenspel dat zwart ongetwijfeld heeft in deze stelling.] 23…Lh3+ met damewinst.
21…Pxd4 "Natuurlijk niet (zoals reeds opgemerkt) 21…e4? wegens 22. Lf4 maar de tekstzet schijnt sterk genoeg".
22. Te3 e4
"Consequent. Na 22…Tde8 23. Lxg6 heeft wit een vrije pluspion".
23. Txe4!!
"Ziet er als een blunder uit.
23…Dxg3
Het is duidelijk dat zwart nu niet 23…dxe4 mag spelen wegens 24. Lf4 maar hij kan eerst de dames ruilen".
24. Txd4!!
"De pointe van de combinatie. Men is zo gewend na het slaan van de dame onmiddellijk terug te slaan, dat in zo’n geval maar weinig spelers een andere voortzetting hadden overwogen. Er is een wonder gebeurd: de zwarte dame heeft geen veilige terugtocht".
24…Dg4
"De minst nadelige manier om de dame kwijt te raken".
25. Txg4 Lxg4 26. Lxg6
"De combinatie heeft materiaal voordeel opgeleverd: loper en 2 pionnen tegen toren. In aanmerking nemend de kracht van de vrijpion die door het loperpaar wordt gesteund, is de winst verzekerd".
26…Thg8 27. Lh7 Th8
"Op 27…Tgf8 volgt 28. Lxh6 Txf6 [28…Th8 29. Lf4+ Kc8 30. Ld3] 29. Lg5 met winst".
28. Ld3 Tde8 29. f7
"Wit offert zijn vrijpion om de kwaliteit te heroveren". Nog overtuigender is vermoedelijk 29. Lc3!
29…Te7
"Na 29…Tef8 30. Lc3 heeft de zwarte koningstoren geen zet.
en op 29…Te6 volgt 30. Lb4 ".
30. f8=D+ Txf8 31. Lb4 Tff7 32. Lxe7 Txe7
"Met een gezonde pluspion is de winst voor wit niet moeilijk meer".
33. f3 Ld7 34. a5 Kc7 35. Kf2
"Wit staat nu klaar om zijn koningsvleugelpionnen naar voren te brengen".
35…Tf7 36. Ke3 Kd6 37. g3 Kc5 38. f4 Lg4
"Zwarts pogingen om de opmars te stuiten zijn vergeefs".
39. Tb1 Te7+ 40. Kd2 b6 41. axb6 axb6
42. h3!
"Nadat wit zijn kwetsbare a-pion heeft geruild, kan hij zijn volledige aandacht aan de andere kant schenken".
42…Ld7 "Of 42…Lxh3 43. Th1 Lc8 44. Txh6 Tg7 45. Tg6 en wits vrijpionnen zijn beslissend".
43. g4 d4 44. f5 Te3
45. f6! Tf3 "Niet 45…Txh3 wegens 46. f7 Tf3 47. Lf5 en de witte vrijpion haalt dame".
46. Tf1 Txf1 47. Lxf1 Le6
"En zwart gaf het op, zonder wits antwoord af te wachten. Wit verschaft zich (na enige voorbereiding) met h3-h4 en g4-g5 twee verbonden vrijpionnen en wint dan gemakkelijk".
1-0
Wits strategie lijkt volledig gelukt te zijn: met de minderheidsaanval heeft hij de pion op c6 zwaar onder druk gezet. Maar mede door de verzwakte witte koningsstelling, komt Aljechin met een verborgen combinatie tevoorschijn.
26…Te3!
Een donderslag bij heldere hemel.
27. Pf3?
Vanaf nu speelt Aljechin een fantastische partij.
De brutale toren kan niet geslagen worden: 27. fxe3?? Dxg3+ en het gaat mat.
en ook na 27. Lg2 Txg3! 28. fxg3? [Hier is 28. e3! veel sterker, maar zwart heeft ruim voldoende compenatie: 28…Pxe3 29. fxe3 Pd5] 28…Pe3 29. Dd3 Dxg3 wint.
Ook het koelbloedige 27. Kh2 helpt niet. Zwart voert de druk op g3 verder op: 27…Taa3! en de toren is nog altijd taboe. 28. fxe3 Pxe3 29. Db4 Pf1+! 30. Kg1 Dxg3+ 31. Lg2 [31. Kxf1 Lh3+] 31…Pe3 en mat.
27…cxb5! 28. Dxb5 Pc3
De zwarte stukken werken op volle kracht.
29. Dxb7 29. Dc4 helpt weinig: 29…b5!
29…Dxb7 30. Pxb7 Pxe2+ 31. Kh2
De witte stelling kraakt, maar hoe kan zwart een vol punt uit deze toch wel uitgedunde stelling behalen? 31. Kf1 is hopeloos 31…Pxg3+ 32. fxg3 Lxf3 33. Lxf3 Txf3+ 34. Kg2 Taa3
31…Pe4!!
Wat een fantastische zet! Een nieuw paard mengt zich in de strijd.
Zowel 31…Pxc1 als
31…Txf3 32. Txe2 Tf5 33. Tb2 leiden tot een totale remisestelling.
32. Tc4
Reti probeert wanhopig om de verschrikkelijk sterke stukken van zwart af te ruilen.
Nu was 32. Td8+ Txd8 33. fxe3 de beste kans, hoewel zwart na 33…Td5! zwart een pion wint, terwijl zijn stukken nog altijd domineren.
32. fxe3? Pxd2 verliest onmiddellijk.
32…Pxf2
De eenvoudige doch elegante weerlegging. Zwart neemt de belangrijke f2-pion van het bord en blijft alle dreigingen in tact houden.
Na 32…Lxf3 (zie analysediagram)
volgt 33. Txe4!! Lxe4 34. fxe3 Lxh1 35. Kxh1 Pxg3+ 36. Kg2 Pe4 37. Td8+ Txd8 38. Pxd8 met goede remisekansen.
32…Pxd2 werkt ook niet vanwege 33. Pxd2 Td3 34. Pc5!
33. Lg2
Zwart staat al op winst, maar hoe Aljechin deze partij besluit, maakt er een echt meesterstuk van.
33…Le6! 34. Tcc2 Pg4+ 35. Kh3 Pe5+ 36. Kh2 Txf3! 37. Txe2 Pg4+ 38. Kh3
De witte koning kon niet naar de onderste rij vanwege het schaak op a1.
38…Pe3+ 39. Kh2 Pxc2 40. Lxf3 Pd4 41. Tf2 Pxf3+ 42. Txf3 Ld5
En met deze schitterende dubbele aanval van de loper wint zwart een vol stuk.
0-1
Deze partij en het fragment via de viewer:
(Bron van de foto’s is onbekend)
Het artikel doet mij denken aan het Einstellungs effect waar ik zelf vorige maand nog een artikeltje over schreef: schaken-brabo.blogspot.be/2014/05/einstellung-effect.html
Je zou kunnen stellen dat in de partij Fischer – Schweber er zelfs sprake is van 2 keer het Einstellung effect.
De eerste keer treedt het in de partij op door iets wat werd aangeleerd tijdens de partij. Namelijk Tf3 is niet goed en de zwartspeler veronderstelt dat dit ook wel automatisch zal gelden na Kb8.
De tweede keer treedt het in de partij op door iets wat al veel eerder werd aangeleerd. Als je de dame neemt dan veronderstel je automatisch op basis van talloze eerdere succesvolle ruilen dat de tegenstander zal terugnemen.
In elk geval was het een aangenaam artikeltje !
Ook bedankt voor de link naar dit interessante gegeven!