Het “trappetje”
Het is al weer even geleden, maar ik wilde nog even terugkomen op de winnaar van het Bataviatoernooi te Amsterdam, waarover Dimitri Reinderman u uitgebreid heeft ingelicht. Als invaller van het laatste moment, won de Duitser Gerald Hertneck deze gesloten groep. Aan hem bewaar ik gemengde herinneringen. De zakelijke manier waarop hij het Bataviatoernooi op zijn naam schreef, herken ik niet in hem. Zoals een Duitser betaamt pakt hij alles “Gründlich” aan en dat heb ik een keer geweten. Toen ik in het Oostenrijkse Schwarzach in 2004 een keer tegen hem aantrad, werd ik het slachtoffer van een geweldig nieuwtje in een overbekende stelling.
Ik slaagde er niet in om de problemen adequaat op te lossen en werd in “no time” van het bord geschopt. Later zag ik dat John van der Wiel tegen een hele andere tegenstander met hetzelfde nieuwtje was geconfronteerd maar hij wist zich wel uit de nesten te werken. Hij schreef er later een aardig artikel over in Schaaknieuws (het blad waar ik nog ooit aan de basis heb gestaan); hij kende mijn partij overigens niet toen hij schreef. Vandaar dat ik deze alsnog uit de vergetelheid wil halen.
Maar diezelfde Hertneck heb ik precies 20 jaar eerder ook als tegenstander gehad. Hij had toen zelfs een nog veel hogere rating dan ik in die tijd. Ik speelde een toernooi in Hamburg en deed het niet onverdienstelijk. Een ware vuurproef was natuurlijk hoe ik me staande zou houden tegen een ‘kanon’ als Hertneck.
Niet gehinderd door enige kennis van de Ragozinvariant van het Damegambiet offerde ik frivool een paar pionnen om zijn koning in het midden vast te houden. Omdat mijn tegenstander mij daar ook een beetje mee hielp (hij had ergens kunnen rokeren, hoewel dat ook niet ongevaarlijk zou zijn geweest), voelde ik mij op een gegeven moment zelfs gedwongen om een dubbel stukoffer te brengen.
De twee fraaie matbeelden die ik als pointe had berekend, noopten hem de dame te geven waardoor ik inmiddels voldoende materiaal had heroverd. Er dreigde echter nog een soort van vesting, waarin hij een toren plus loper tegen een dame zou krijgen met elk drie pionnen op dezelfde vleugel. Ik herinner me nog dat ik toen dacht: “heb ik zo’n mooie aanvalspartij gespeeld en dan ontsnapt hij dadelijk nog met remise…”. Maar kennelijk zat er die dag een Engeltje op mijn schouder, want ineens zag ik een prachtig motief in de stelling. Via een zigzag-beweging van de dame, kon ik plotseling met een dubbele aanval aan het eind een volle toren buitmaken. Ik herinner me dat ik na afloop behoorlijk trots was op deze partij, zeker ook omdat ik een veel sterkere tegenstander op een dergelijke wijze had verslagen. Die zigzag-beweging van de dame is bekend uit de wereld van de eindspelstudies en daar heb ik een artikel getiteld Trappetje over geschreven. Dat ik ooit een ‘trappetje’ in een echt partij – die er ook nog eens toe deed – op het bord zou krijgen, had ik nooit kunnen vermoeden.
Nu anno 2011 heb ik beide partijen nog eens kritisch bekeken. Je kunt beter zeggen dat ik eens wat sterke schaakcomputers aan het werk heb gezet om te checken wat er allemaal van deugt. Achteraf gezien blijken de combinaties in beide partijen nagenoeg correct te zijn. De prachtige zet van Hertneck is een inderdaad een aanslag op de variant, de combinatie in de partij uit 1984 houdt ook stand, als ik de engines moet geloven. Wel blijkt dat de stukoffers niet nodig waren geweest en dat er een bijzonder verborgen andere wending in de stelling zat, die ik toen niet heb weten te ontdekken. De damevangst die Rybka 4 aangeeft is zo onder de oppervlakte maar ook zo fraai dat ik u die niet wil ontnemen.
Genoeg gepraat, hier zijn twee bijzonder onderhoudende partijen:
Hertneck – Grooten, Schwarzach 2004.
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 4. g3 La6 5. Pbd2 Lb7 6. Lg2 c5 7. e4 cxd4 8. O-O d6 9. Pxd4 Pbd7 10. Te1
10… Dc7 [10… a6 Had ik eerder gespeeld in mijn partij tegen Tregubov; daar had zwart gelijkspel kunnen behalen na 11. e5 Lxg2 12. exf6 Lb7 13. fxg7 Lxg7 14. Pe4 O-O! 15. Pxd6 Pe5 16. Pxb7 Dxd4 17. Dxd4 Pf3+ 18. Kf1 Pxd4 19. Td1 Tab8 20. Pd6 Tfd8 21. Pe4 f5 22. Pc3 Tbc8 en niet 22. … Tdc8 zoals ik in de partij speelde.] 11. Pb5 Db8 Ik dacht dat het geen zin had wat hij deed, maar nu blijkt hij thuis met Fritz iets gezien te hebben. [11… Dc6 12. Pc3 dreigt Pd5 12… Dc8 is wel oké voor zwart.]
12. c5!! Een geweldig nieuwtje. De bedoeling is om veld c4 vrij te maken voor het paard van d2 waardoor pion d6 onder schot genomen kan worden. Moet je tegenwoordig ook al naar dit soort zetten kijken? 12… dxc5 [12… d5? 13. exd5 Lxd5 14. c6] [Onder andere 12… Pe5 deze zet werd aangegeven door John van der Wiel die deze zet had geanalyseerd in Schaaknieuws indertijd. 13. f4 [13. cxd6 Lxd6 14. Pxd6+ Dxd6 15. Db3 O-O 16. Pf1 Pia Cramling – Van der Wiel] [13. cxb6 axb6 14. Dc2 Pc6 [14… Lc6 15. Pd4 Lb7 16. f4 Ped7 17. Pb5] 15. Pc4! [15. e5 Pb4 16. Dc7 Pfd5 17. Lxd5 Pxd5 18. Pxd6+ Lxd6 19. Dxd6 Dxd6 20. exd6 Pb4!]] 13… Pd3] 13. Pc4 e5 Het gaat erom of zwart veld e5 kan houden. [13… a6 14. Pbd6+ Lxd6 15. Pxd6+ Kf8 16. e5 Pd5 17. Dh5 met grote problemen voor zwart.] 14. f4 Tot zover was Fritz ’s morgens mijn tegenstander van dienst geweest.
14… Lc6?? Na deze fout zijn er maar liefst 6 kandidaatzetten voor wit (zoals vertelde mijn tegenstander na afloop). Hij trok dan ook een uur uit. [De enige juiste zet is 14… a6 15. Pbd6+ [15. Pc3 b5 16. Pxe5 Pxe5 17. fxe5 Dxe5 18. Lf4 Dd4+ 19. Dxd4 cxd4 20. e5 en zwart is in grote problemen.] 15… Lxd6 16. Pxd6+ Ke7 17. Pf5+ Kf8 en het valt wel mee voor zwart.] 15. fxe5! Inderdaad de meest gevaarlijke voortzetting. [15. Pbd6+ Lxd6 16. Pxd6+ Ke7! 17. Pf5+ Kf8 18. fxe5 Pxe5 19. Lf4 Dc7 en het ziet er niet naar uit dat zwart veld e5 hoeft prijs te geven. Hij blijft dan ook op de been.] [Waarschijnlijk is 15. Da4! de meest adequate voortzetting.] [15. a4] [15. Pcd6+] 15… Lxb5 16. exf6 Lxc4 17. e5
17… a6 [17… Le6 had ik oorspronkelijk gepland en achteraf gezien ook moeten spelen, hoewel wit na. 18. Df3 gxf6 19. exf6 c4 20. Txe6+! [De technische afhandeling na 20. Dxa8 Dxa8 21. Lxa8 Lc5+ 22. Le3 Lxe3+ 23. Txe3 Pxf6 zou nog lastig kunnen zijn.] 20… fxe6 21. f7+ Kd8 22. Lg5+ Le7 [22… Kc8 23. Td1!] 23. Td1! en zwart kan ophouden, zoals bijvoorbeeld blijkt uit 23… Lxg5 24. f8D+ Txf8 25. Dxf8+ Kc7 26. Dd6+ Kc8 27. Dxd7#] 18. Dg4! Deze zet bezorgt hem min of meer de overwinning. Ik moet toegeven dat ik deze zet niet van te voren zag aankomen. 18… gxf6 [18… Le6 19. fxg7 Lxg7 20. Dxg7 Tf8 21. Dxh7 en wit wint.] 19. Dxc4 [Overtuigender was 19. exf6+ Le6 20. Txe6+! fxe6 21. Dxe6+ Kd8 22. Lf4 Da7 23. Td1 met beslissend voordeel.] 19… fxe5 [19… Pxe5 20. Txe5+ fxe5 21. Lc6+ Ke7 22. Lg5+ f6 23. Lxf6+ Kxf6 24. Tf1+ Kg5 25. Dh4+ Kg6 26. Df6+ Kh5 27. Lf3#] 20. Tf1 f6 [20… Ta7 21. Dxf7+ Kd8 22. Lg5+ Kc8 23. Tad1] 21. De6+ Kd8? Dit versnelt het winstproces, hoewel er geen bruikbaar alternatief voor handen was. [21… Le7 22. Lc6 Ta7 23. Txf6 wint namelijk ook.] 22. Td1 1-0
Grooten – Hertneck, Hamburg 1984.
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Pc3 Pf6 4. Pf3 Lb4 5. cxd5 exd5 6. Lg5 Pbd7 7. e3 c5 8. Lb5 Da5 9. O-O [9. Lxd7+ Pxd7 10. O-O Lxc3 11. bxc3 c4 12. Dc2 wordt in de theorie aanbevolen.] 9… Lxc3 10. Lxd7+ Pxd7 11. bxc3
11… Dxc3 Zwart neemt de handschoen op: hij gaat voor pionwinst. Het is bij mijn weten verder nooit gespeeld. [11… c4 12. Dc2 zou een overgang betekenen naar bovengenoemde theoretische voortzetting.] 12. Tc1 Da3 13. dxc5 Dxa2 Wie "A" gezegd heeft moet ook "B" zeggen. [Uit den boze is 13… Pxc5 wegens 14. Dxd5] 14. Tc2 Da4
15. e4!? [Na 15. Pd4 zou wit voldoende compensatie hebben voor de pion, maar ik besloot om de tegenstander eens hard aan te gaan pakken.] 15… d4 [De rechtvaardiging van het pionoffer bestaat onder meer in de volgende variant: 15… dxe4 16. c6 bxc6 17. Dd6 Zo blijft de koning gevangen in het centrum. 17… f6 18. Txc6 fxg5 19. Pxg5 en wit wint.] 16. Pxd4 h6 Dit is spelen met vuur. [Het werd hoog tijd om eens te rokeren, maar de zwartspeler wilde die ‘irritante’ loper op g5 eerst wegjagen. 16… O-O] 17. c6!? In de stijl van de voorafgaande zetten gespeeld en een goede inlassing. [Achteraf gezien was het prozaïsche 17. Lf4 veel beter geweest.] 17… bxc6 [De pointe is 17… hxg5 18. cxb7 Lxb7 19. Tc8+ Txc8 20. Dxa4 met damewinst.] Dit stukoffer was het werkelijke idee van het voorafgaande spel en zelf was ik tijdens de partij zeer tevreden met deze vondst. Nu, vele jaren later, en in het bezit van de nodige engines moet ik tot mijn spijt constateren dat er een veel sterkere zet voor handen was en dat de tekstzet het duidelijk niet was.
18. Pf5?! [Het was heel moeilijk te voorzien wat voor nog veel fraaier motief hier voor handen was. 18. Dd2!! met als idee dat de dame na 18… hxg5 middenop het bord wordt ingesloten. [Na 18… Da6 zou mijn stukoffer wel hebben gewerkt: 19. Pf5! hxg5 20. Dd6 Kd8 21. Txc6 met winst.] 19. Ta2 Dc4 20. Tc1 (zie analysediagram)
Een bijzonder fraaie damevangst!] 18… hxg5 19. Dd6 [Achteraf had ik me met 19. Pd6+ Ke7 20. Dd2 tevreden moeten stellen. Wit houdt het initiatief dan gaande.] 19… Dxe4 De enige zet om het dreigende mat te voorkomen.
20. Tcc1! Tot zover had ik alles berekend. 20… Dxf5 [De meest hardnekkige verdediging bestond in 20… Kd8!? waarna het moeilijk te zeggen is of wits aanval doorslaat. Een plausibel spelverloop is 21. Tfd1! [21. Tfe1 Df4! ] 22. De7+ Kc7] [21. Txc6 De5] 21… De6 22. Dd3 en zwart komt niet goed los. Rybka 4 komt eerst met het idiote 22… Dd5 [22… Th4 maar laat de zet dan los vanwege 23. Pd6 met groot voordeel.] 23. Dc3! blijkt nu de juiste weg naar voordeel te zijn. [23. Dc2 De5 24. Dxc6 =] 23… Dxf5 24. Dxc6 Ke7 25. Dxa8 en dit gaat zwart niet droog houden.] 21. Tfe1+
21… De5? Beide spelers dachten tijdens de partij dat zwart nu de dame meteen moest geven, maar dat is een misvatting. [De enige zet was 21… Kd8 22. Txc6 en dan nu pas de dame geven met 22… De6! Overigens was deze stelling de rechtvaardiging van het dubbele stukoffer: de twee matdreigingen op zowel c7 als e7 kosten zwart materiaal.] [Om de dame op het andere veld weg te geven is op dit moment ook niet goed: 21… De6 22. Txe6+ fxe6 23. Dxc6 Tb8 24. Dxc8+! Ke7 [24… Txc8 25. Txc8+ Ke7 26. Txh8 en in het resterende eindspel is de toren veel sterker dan het paard.] 25. Dc3 en de techniek is niet al te moeilijk meer.] 22. Txe5+ Pxe5 23. Dxe5+
23… Kf8 Zwart hoopt er een soort vesting van te maken waarin hij toren plus loper voor de dame heeft met pionnen op een vleugel. Met deze zet geeft hij de partij een humoristisch slot. [Dat lukt niet na 23… Le6 want met 24. Dxg7 O-O-O 25. Dxg5 neemt wit twee cruciale pionnen mee, waarna hij een vrije h-pion heeft.] 24. Dd6+ Kg8 Er volgt nu een leuk ’trappetje’ met de dame, bekend uit eindspelstudies. 25. Dxc6 Tb8 26. Dd6 Ta8 27. Dd5 Tb8 28. De5 Ta8 29. De8+ Kh7
30. De4+ en de laatste dubbele aanval met de dame beslist de strijd. 1-0
