Portret van Duizendpoot Huub van Dongen
Nadat het bericht mij had bereikt dat een van mijn beste schaakvrienden, Huub van Dongen (zie foto Ad Bruijns), plotseling was overleden, wist ik niet waar ik het zoeken moest. Wat een mens voelt onder zulke omstandigheden is niet te beschrijven. Ongeloof, ontkenning gaan over in andere emoties zoals onthutsing, kwaadheid en onvoorstelbaar verdriet. Ik kan het nog steeds niet bevatten. Huub is op een nota bene welverdiende vakantie in Italië, vorige maand net 55 jaar geworden, veel te jong gestorven als gevolg van een hartstilstand. Tussen het bedwingen van mijn tranen door heb ik geprobeerd een portret over Huub te schrijven.
Huub had voor mij een enorme betekenis. Hij heeft aan de wieg gestaan van mijn latere schaakcarrière. Als jong broekie van 14 jaar kwam ik op school in aanraking met Huub op een soort schaakclubje dat hij zelf had opgericht. Hij wist mij ervan te overtuigen om in het schoolschaakteam mee te gaan doen en ook bij de plaatselijke vereniging De Waltoren (dat later is overgegaan in de fusieclub Dubbelschaak) te gaan. Ik kreeg gratis schaaktraining van hem, ik kwam vaak bij hem over de vloer, hoewel ik maar twee jaar in zijn woonplaats Boxtel heb gewoond. Naast de hartverwarmende analysesessies hebben we waarschijnlijk duizenden vluggertjes gespeeld. Hoewel hij een paar jaar ouder was dan ik en ook veel sterker op het bord, had ik de brutaliteit om tweemaal een clubkampioenschap voor zijn neus weg te kapen, terwijl hij daar als sterkere speler met meer inzicht, veel meer recht op had. Maar het was typisch Huub om daar niet wakker van te liggen. Sterker nog: hij ging daar heel luchtig mee om, zoals hij het leven altijd benaderde. Hij gunde het mij, hij had geen enkele rancune. Hij was wat je zegt de ware schaakliefhebber die op zoek was naar schoonheid en creativiteit, punten waren leuk maar niet het allerbelangrijkste wat er was.
Een gewonnen stelling werd vaak niet door hem ‘zakelijk’ uitgemaakt, hij was altijd op zoek naar fraaie motieven en daar deed hij zichzelf soms nog wel eens de das mee om. Maar juist die zoektocht naar schoonheid was aanstekelijk; het bracht je ertoe om het spel te gaan waarderen. Veel schakers vergeten waarom we met ons Koninklijke spel bezig zijn. De zucht naar winst, Elopunten, succes overheerst, waardoor nederlagen als zeer pijnlijk ervaren worden. Bij Huub was dat anders. Zijn scheppingsdrang zorgde niet voor het succes dat hij had kunnen krijgen. Dat neemt niet weg dat hij een sterke schaker met een groot inzicht was. Zijn gloriedagen als schaker heeft hij meegemaakt toen hij deel uit maakte van het succesvol hoofdklasseteam van de Eindhovense schaakvereniging. Dat werd in 1984 landskampioen, boven grootmacht Volmac/Rotterdam dat in vijftien jaar tijd veertien landstitels vergaarde. Eindhoven was de enige, als amateurclub, die de hegemonie wist te doorbreken. De Europa Cup wedstrijden, toen nog op locatie, heeft Huub van nabij weten mee te maken. Zijn rating was toen ver boven 2200.
Huub is niet lang bij de vereniging gebleven. Hij ambieerde geen loopbaan als schaker; hij had teveel interesses buiten het schaken om.
Zo kon hij bijvoorbeeld geweldig piano spelen. De vele keren dat ik bij hem thuis was, heb ik hem regelmatig op de piano gehoord. Hij heeft me tijdens de vele snelschaakpotjes ook ‘bekeerd’ tot de symfonische rockband Yes. “Ingewikkelde muziek”, zei hij tegen mij. “Maar jij als schaker zult het wel waarderen, een rockband van intellectuelen”. Veel nummers klinken bij het eerste gehoor bombastisch, maar juist de cyclische opbouw in veel nummers, de virtuositeit van de muzikanten, het speciale zangtalent van Jon Anderson, maken dat de groep nog altijd als een van mijn favoriete bands in mijn cd-kast staat. Het is inderdaad voor een specifieke doelgroep, ik ken weinig mensen die het mooi vinden. Yes heeft een nummer geschreven over schaken, getiteld your move. Zie filmpje hieronder:
Telkens als ik Tales from topographic Oceans opzet, moet ik onwillekeurig aan onze zwijgende blitzpotjes denken. “Even niets zeggen”, zei Huub dan. “Genieten van de muziek”. Het was bijna magisch.
Huub had Nederlands gestudeerd in Amsterdam. Hij woonde op de beroemde ‘schakersflat’ aan de Zilverberg. Na zijn studie is hij op een gegeven moment gaan solliciteren en hij kwam terecht bij een reclamebureau. Dat verbaasde mij niets. Huub had het creatieve vermogen om met zijn verrassende invallen een product voor het voetlicht te brengen. Toen hij in opdracht van een reisbureau het nodige mocht doen, duurde het niet lang of het reisbureau deed hem een lucratief aanbod. Bij mijn weten heeft Huub daar lang gewerkt. Hij schreef brochures en hij maakte ook wervende teksten. Later is hij voor zichzelf begonnen onder de naam Tekstbureau ‘De Bent’. Dankzij het netwerk dat hij had opgebouwd, maar vooral door de kwaliteit van zijn stukken zat hij tot over zijn oren in het werk.
Huub was echt een veelschrijver. Hij hield wekelijks een weblog bij over het schaken voor het plaatselijke medium ‘Het Centrum’ . Die plaatste Huub wekelijks op Schaaksite. Maar dat was lang niet het enige, hij hield een persoonlijk boekenblog bij, een theaterblog , hij deed de website van zijn vereniging Dubbelschaak en niet in het minst zijn humoristische stukjes voor Het nieuw Humoristisch front onder het pseudoniem “Dik Huubke”. Samen met een bevriende cartoontekenaar heeft hij deze zeer grappige site opgezet. Onderaan dit artikel is het meeste bij elkaar gezet.
In zijn hoedanigheid als tekstschrijver heb ik vele malen een beroep op hem gedaan. Hij heeft een aantal van mijn schrijfsels gecorrigeerd en van feedback voorzien. Zo heeft hij mij indertijd geholpen bij het schrijven van de trilogie De elementen van de schaakstrategie. In het voorwoord is hij veel te lovend naar mij toe, maar hij was onvermurwbaar. Hij wilde daar geen letter aan veranderen.
Huub was ook degene die het NK schaken naar zijn woonplaats Boxtel wist te halen. Hij heeft ongelooflijk veel tijd en energie in het evenement gestopt, allemaal onbezoldigd. Dat was ook typisch Huub, altruïstisch als hij was, was hij nooit te beroerd om een leuk idee te gaan verwezenlijken. Daar hoefde hij geen geld aan te verdienen. Sterker nog: het kostte hem geld. Hij dacht nooit in termen van problemen, meer in kansen. Hij stond ook aan de basis van Het Houtje Hoofd Heldertoernooi dat dit jaar parallel aan het NK schaken werd gehouden. Het toernooi was de eerste keer in 2008 in de vorm van een rapidtoernooi op de kalender gezet. Huub had samen met zijn plaatsgenoot Franck Steenbekkers een ludiek idee gekregen, toen zij er lucht van kregen dat ik dat jaar 50 zou worden. Wat was er nu leuker dan iemand een toernooi voor zijn verjaardag te geven? Zo gezegd zo gedaan en een paar maanden later was er een fantastisch deelnemersveld bijeengebracht met onder anderen Loek van Wely en Jan Smeets op de lijst. Ik heb daar een artikeltje aan gewijd, al was het meer bedoeld om de mensen achter de schermen eens in het zonnetje te zetten voor al de tijd en de energie die zij in het schaken hebben gestopt. Ook hier was voor Huub niets te veel. Maandenlang is hij bezig geweest met de voorbereidingen van beide evenementen. De documenten, draaiboeken, plannen en ideeën vlogen het comité om de oren. En helaas verliep het niet voorspoedig. Er waren maar weinig deelnemers. Huub besloot toen zelf ook maar mee te gaan spelen, om de vicieuze cirkel van het kleine aantal deelnemers op de lijst, te doorbreken. Hij was een toernooidirecteur die zelf ook deelnemer was, maar ook nog regelneef. Toen er een oneven aantal was, nam hij vrijwillig een bye op. Tijdens het toernooi moest er van alles geregeld worden, zelfs bardiensten gedraaid worden. Niets was hem teveel en nergens voelde hij zich te groot voor. Ik begreep ook dat Huub nog binnenbrandjes moest oplossen en levensgenieter als hij was ging hij uiteraard ook ’s nachts nog door. Zelf zat ik ook in het organisatiecomité, maar door fysieke malheur heb ik weinig kunnen doen. Hier bekruipt mij het gevoel dat Huub wellicht teveel heeft gedaan en misschien te weinig assistentie heeft gekregen. Maar hij wilde van niets weten. Alles werd met de door de hem bekende luchtigheid weggewuifd.
Terug naar het schaken. Hij had een neusje voor de juiste ontwikkeling in de loopbaan van jongeren (en dus ook van mijn loopbaan). Eerst zorgen dat je tactisch goed geschoold wordt, daarna pas een strategie en eindspel doen. Openingen vond hij wel interessant, mits die pasten in bovengenoemd plaatje.
Zo leerde ik van hem de Najdorfvariant (zie A), de Benoni met zwart tegen 1. d4 (zie B). Met wit moest ik e4 openen en zo snel mogelijk op het zwakke punt f7 af. Het Evansgambiet en een curieuze variant in het Spaans middengambiet (zie C) stonden op ons beider repertoire. Een scherp repertoire en dat paste ook precies in zijn optiek om een goede schaker te kunnen worden. Dat neemt niet weg dat hij ook oog had voor strategie en eindspel en ook daar heeft hij, voor mij althans, een grote rol gespeeld.
- Tekstbureau ‘De Bent’
- ‘Het Centrum’
- boekenblog
- theaterblog
- Dubbelschaak
- Het nieuw Humoristisch front
- Het Houtje Hoofd Heldertoernooi
Ad A) Siciliaans Najdorfvariant
1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 a6 6. Lg5 e6 7. f4 Pbd7 8. Df3 Dc7 9. O-O-O b5 10. Ld3 Lb7 11. The1
Deze stellingen, die nog altijd gemeengoed zijn, zaten wij 40 jaar geleden al te analyseren. Allemaal zonder Fritz. Huub had hier zeer interessante ideeën over.
11… Le7 [Zo stelde hij nu voor om het provocatieve 11… b4 te spelen. Zijn idee was dat het offer met Pd5 nu minder goed zou zijn dan met de loper op e7. Die moet namelijk vaak terug naar f8.] [Huub had een goed neusje voor de problematiek van stellingen. Inmiddels weten we dat de beste zet in deze stelling 11… Db6 is, onder andere gespeeld door Anand.] 12. Pd5 exd5 13. Pf5 en nu is de beste zet
13… Lf8 Dat bracht Huub natuurlijk op een idee.
Franck Steenbekkers stuurde mij een mooie aanvulling. Hij noemde het Nieuwtjes van Huub in de Najdorf. Het gaat wederom om de stelling die ontstaat in het eerste diagram. Ik citeer:
1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 a6 6. Lg5 e6 7. f4 Pbd7 8. Df3 Dc7 9. O-O-O b5 10. Ld3 Lb7 11. The1 en nu het idee 11… b4 [11… Db6 12. Pd5 exd5 [12… Dxd4 is hoofdvariant door veel grootmeesters gespeeld] 13. Pc6 Dit is de reden dat volgens de theorie exd5 niet mogelijk meer is (zie de beroemde parel van Tallin 1980, de partij Chiburdanidze-Dvoirys). 13… dxe4! 14. Lxe4
14… Pc5!! Een nieuwtje van Huub eind jaren ’90. Zonder engines hebben we veel tijd en plezier van deze stelling gehad. Moeilijke simpele stelling… Als zwart niet mat gaat wint hij gemakkelijk.] 12. Pd5 exd5 13. exd5+ Kd8 14. Lf5 [14. Pc6+ is veel gevaarlijker voor zwart. Gespeeld in Gruenfeld-Gutman, Holon 1986.]
14… Dc4 Een oud nieuwtje van Huub en Leon Pliester uit de jaren ’70. Leon heeft hierover geschreven in een verslag over het toernooi van Holon (NIC 1987-4). Tot zover Franck. Zijn bijdrage met bijbehorende partijen zijn na te spelen via de viewer:
Ad B) Spaans Middengambiet
1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 a6 4. La4 Pf6 5. d4 exd4 6. e5 Pe4 7. O-O Le7 Een normale zet is nu 8. De2 maar na 8. … Pc5 heeft zwart geen problemen meer. In Schach-Archiv, een periodiek uit Duitsland waarin openingsvarianten opgenomen waren, werd een vreemd zetje aanbevolen.
8. b4?! Met dit bizarre pionoffer (dat bedacht was door de Filipijn Torre) ‘pakt’ wit veld c5 van het zwarte paard af en dreigt hij nu met 9. De2 of 9. Te1 het beest tot een onprettige verklaring te dwingen. Op het eerste gezicht lijkt deze pionzet positioneel nauwelijks verantwoord, maar er is meer tussen hemel en aarde, en dat was een kolfje naar de hand van Huub. Ik heb een uitgebreide analyse van dit vreemde gambiet opgenomen in mijn boek "Chess Strategy for the Clubplayer".
Ad C) Benoni Appetizer
Toth, Bela – Matulovic, Milan, Budapest 1972.
De Benoni is een scherp systeem tegen 1. d4. Huub vond dat de tegenstander vanaf de eerste zet ‘naar de strot gegrepen’ moest worden en daar was deze opening uitermate geschikt voor. Om mij ‘lekker’ te maken hiervoor, liet hij mij een hele diepe truc zien. Merkwaardig genoeg kwam ik nu (anno 2011) meerdere partijen in de database tegen waarin sterke spelers in deze truc lopen. 1. d4 g6 2. c4 Lg7 3. Pc3 c5 4. d5 d6 5. e4 Pf6 6. Pf3 O-O 7. Le2 e6 8. O-O exd5 9. cxd5 Te8 10. Pd2 Pa6 11. f3 Pc7 12. a4 Pd7 13. Pc4 Pe5 14. Pe3 f5
15. f4 [Hier kan wit 15. exf5 spelen, maar het paard kan daarna naar 15… gxf5 16. f4 Pg6 waar het wel redelijk staat. Vooral in verband met een toren die over de derde rij naar g3 wil namelijk.] 15… Pf7 16. exf5 Wie "A" zegt moet ook "B" zeggen, maar eigenlijk laat wit nu een dodelijke penning toe. Het is op dit moment nog niet te zien hoe zwart hiervan kan profiteren, maar Huub liet het me zien.
16… Ph6! Dit is het geheim. 17. fxg6 [17. Kh1 was objectief beter maar na 17… Pxf5 staat zwart oké.] 17… Ld4 18. gxh7+ Kh8 Wit heeft (tijdelijk) drie pionnen meer, maar zijn paard op e3 staat gepend. 19. Tf3 Pg4 20. Dd3
20… Dh4! Een tussenzet, waarmee zwart iets dreigt en tegelijk zijn dame in het spel brengt. 21. h3 Pxe3 22. Txe3 [Op 22. Lxe3 wint zwart met 22… Txe3 23. Txe3 Dxf4 24. Pd1 Pxd5 25. Ta3 Pxe3 26. Pxe3 Lf5 27. Db3 Te8] 22… Dxf4 23. Pd1 Pxd5 24. Ta3 Wit blijft met man en macht zijn stuk verdedigen, maar zwart rukt nieuwe reserves aan. 24… Pxe3 25. Pxe3 Lf5! 26. Db3 Lxh7
27. Kh1 Dit laat een mataanval toe. [Op een zet als 27. Ld2 volgt 27… Lg8 28. Dd3 c4 en nu moet wit de dekking loslaten.] 27… Le5 28. Kg1 Dh2+ 29. Kf2 Lg3+ 30. Kf3 Le4+ 31. Kg4 Tg8+ En opgegeven, wit gaat mat in een paar zetten. 0-1
Als je na het aanschouwen van zo’n fragment nog geen Benoni wilt gaan spelen, moet je een ander spel gaan zoeken!
Ik zou talloze fraaie zetten en ideeën van Huub kunnen laten zien. Maar er is een die ik eruit wil lichten. Perfectionistisch als hij was, vond hij niet snel iets de moeite waard. Maar over een zet die hij ooit speelde, was hij zeer tevreden. Ik herinner me dat ik hem aan de telefoon had en dat hij het erover had. Hij mailde me de stelling en vroeg me naar iets bijzonders te zoeken. Ik heb hem niet kunnen vinden. De zet zelf heb ik even geëvalueerd, maar snel verworpen omdat ik er de betekenis niet van inzag. Krabbé wijdde een stukje aan Huub, naar aanleiding van een van de meest opmerkelijke zetten die hij wellicht ooit gespeeld heeft. Het artikel op zijn website was getiteld “Van Dongens’s Zugzwang”, geschreven op 23 maart 2005. De inleiding van Krabbé was als volgt: “As an organiser, writer, editor and tireless propagandist of scholastic chess and chess in general, Huub van Dongen is a well-known and much-appreciated figure in Holland. He is also a strong (2106) player and in this capacity he had the chance of a lifetime last Saturday – and seized it.”
Na een abominabele partij (zoals Huub ongetwijfeld zelf had aangegeven) was de diagramstelling ontstaan. Huub had al meerdere malen op het punt gestaan om op te geven. Vrijwel elke zet wint voor zwart. Maar zwart speelde 73… d4 hetgeen er ook volstrekt logisch uitziet. Huub kwam toen met een werkelijk fantastische en creatieve zet tevoorschijn, zoals hij ze alleen kon bedenken! [Bijvoorbeeld 73… b3 is een vrij zekere winst voor zwart.]
74. Tdd3!! Een onvoorstelbare vondst. Zeker als je niet meer in je stelling gelooft, is zo’n zet formidabel. Hij is niet alleen esthetisch volkomen verantwoord, maar gewoon ook de sterkste zet die de partij redt. Er is een soort van zetdwang ontstaan, waarin zwart snel naar remise moet gaan zoeken. Krabbé schrijft nu: "A unique situation has arisen. With a whole bunch of lively-looking pieces, Black is in Zugzwang. The two adjacent pawns on d4 and e4 are blocked and pinned (a bizarre sight in itself); the Knight is bound to the defense of e4; the Rook is bound to the defense of d4; and Pawn b4 is bound to the defense of the Knight." 74… Pb5? Zwart doet het meteen fout. [De enige zet om remise te kunnen maken was met 74… b3 Een mogelijke variant, ook door Krabbé in zijn artikel opgenomen is: 75. Txd4 Txd4 76. Txc3 Td8 77. Txb3 Te8 78. Te3 Te5 En er is een soort zetherhaling ontstaan. 79. Tc3 [Wit mag zelf geen winstpoging doen met 79. Kxf6? vanwege 79… Txa5 80. Kg6 Ta1 81. f6 Tg1+ en zwart wint.] 79… Te8 80. Te3 Te5 en beide spelers zullen tevreden moeten zijn met een puntendeling.] [Na 74… Tc8 75. Txd4 Tb8 [75… Ta8 76. Txb4 Pd5 77. Tbxe4 Pxe3 78. Txe3] 76. Txb4 Txb4 77. Txc3 Tb8 78. Tc6 staat wit ook op winst.] 75. Txe4 Pd6 76. Te6
76… Tc6 Het gaat nu hard. [Na 76… Tc1!? moet wit nog wel de krankzinnige zet 77. Th3! vinden. Maar dat was Huub wel toevertrouwd. 77… Tc6 78. Kh5 en wit wint.] 77. Txd4 [Nog overtuigender was 77. Th3!] 77… Txh6+ De weerstand is gebroken. [Zwart kon nog 77… Tc1 proberen maar na 78. Th4! Weer die gekke zet. De reden is simpel: de zwarte toren mag nooit in het spel komen. [Beter dan het door Krabbé aangegeven 78. Tdxd6! Tg1+ 79. Kxf6 Txh6+ 80. Ke5 hoewel wit dan ook wel zal winnen.] 78… Tg1+ 79. Kxf6 en het is eenvoudig.] 78. Kxh6 Pxf5+
79. Kg6 Opgegeven. Een onvoorstelbaar fraai geheel. 1-0
Zijn laatste partij heeft hij gespeeld in Houtje Hoofd Heldertoernooi. Daar won hij in de laatste ronde van IM David Miedema. Niet de minste. Toen ik met mijn zoontje een dag na het toernooi ’s morgens bij hem langskwam, was hij een stukje aan het schrijven. Ik was nog bang dat ik hem uit zijn bed had gebeld. Ik begreep later dat hij tot de kleine uurtjes was doorgegaan en nu zat hij alweer aan zijn computer. Toen ik binnenkwam, werd meteen het schaakbord op tafel gezet, zoals zo vaak als wij elkaar zagen.
Vol trots liet hij me de combinatie zien die hij de dag ervoor op het bord had getoverd. Hij was ook zeer objectief. “Die Miedema is natuurlijk een klasse beter dan ik”, zei hij. “Hij was me helemaal aan wegspelen, maar ik kreeg een kans en die greep ik”.
Het fragment is al eerder geplaatst, maar onder deze omstandigheden, lijkt het mij terecht om het nogmaals af te drukken.
Zwart heeft zojuist het opmerkelijke 23… Td6-g6!? gespeeld. Het is duidelijk dat de dame niet geslagen kan worden met 24. Dxe7? vanwege een mat in twee: 24… Ph3+ 25. Kh1 Pef2#. Wit staat desondanks erg goed, maar Miedema neemt de zaken veel te lichtzinnig op. 24. Pe5? [Na 24. g3! was het vermoedelijk over en sluiten geweest voor zwart.] 24… Txg2+! Zwart grijpt zijn kans! 25. Lxg2 Dg5
26. Tg3? En na deze tweede fout is het sprookje voor hem ineens voorbij. [Er bestond een verborgen verdediging in het merkwaardige 26. Tc8+! Lxc8 27. Tg3 Pe2+ 28. Kf1 P2xg3+ [De crux is dat de voortzetting 28… P4xg3+ analoog aan de partij nu niet werkt: 29. hxg3 Dc1+ 30. Dxc1 Pxc1 omdat nu pion d5 hangt: 31. Lxd5+] 29. hxg3] 26… Pe2+ 27. Kf1 [27. Kh1 faalt uiteraard op 27… Pxf2#] 27… P4xg3+ 28. fxg3 Dxc1+ 29. Dxc1 Pxc1
En zwart staat ineens twee pionnen voor. Dat buitenkansje was wel aan Huub besteed, hij won de partij dan ook.
Huub was een ongelooflijke Duizendpoot, die misschien te veel hooi op zijn vork heeft genomen de laatste maanden. Ik ben nog steeds ontgoocheld over wat er gebeurd is. Ik wens zijn lieve vrouw Pieternel alle sterkte toe. Huub, we zullen je vreselijk missen.
Alle fragmenten en partijen via de viewer:
Overzicht van de meeste websites en weblogs waarin Huub betrokken was:
Herman, dank voor je prachtige portret van Vriend en Duizenpoot Huub van Dongen.
Complimenten! Mary
Heel mooi, Herman!
Ik heb nog wat geschaafd aan het stuk en wat aanvullingen aangebracht, waarbij mijn dank uitgaat naar Franck Steenbekkers die een kleine bijdrage heeft geleverd over Huub’s ideeën in de Najdorf. Die ’s heb ik bewust zo gezet hoewel ik weet dat in het Nederlands zonder ’s moet worden gewerkt. Dat heb ik ook van Huub. In het Engels wordt het wel gedaan, het is veel mooier dus moeten wij dat ook maar doen! Dichterlijke vrijheid, zullen we maar zeggen.
Herman, dit is echt heel goed gedaan! Dit helpt om ons Huub te herinneren zoals hij was. Ebe