Schach Sammelsurium oftewel Schaakallegaartje
Boekbespreking
De Duitse stad Trier heeft een rijke geschiedenis. Romeinse keizers,bisschoppen,keurvorsten en ondernemende burgers hebben hier geschiedenis geschreven. Monumentale gebouwen van wereldklasse zijn overgebleven en vertellen hun geschiedenis. Geen andere Duitse stad heeft zoveel monumenten uit de Oudheid als Trier. Trier werd Roma Secuna, het tweede Rome genoemd, omdat het de hoofdstad van het westelijk deel van het Romeinse imperium was.
Tijdens een recent bezoek aan Trier kwam ik in de fraaie boekhandel Mayersche,gevestigd aan de Kornmarkt naast de schitterende fontein, een prachtig Duits schaakboek tegen getiteld Das grosse Humboldt Schach Sammelsurium samengesteld door Hugo Kastner. In 2008 is zijn boek uitgegeven door Humboldt. De prijs is 19,80 euro.
.
Hugo Kastner is leraar en geeft al 30 jaar les aan een Weens gymnasium in onder meer de vakken geografie, bedrijfskunde en Engels. Hij geeft schaakles, hij is een uitstekend schaaktrainer en hij is lid van de grootste schaakvereniging in Wenen, Schachclub Donaustadt. Hugo Kastner heeft meerdere (schaak)boeken op zijn naam staan. Klik hier voor Kastner’s website.
Het boek is opgezet in de vorm van een schaakkalender van een schrikkeljaar. In 366 bladzijden komen dag voor dag anekdotes, schaakcuriosa, biografieën, partijen, studies, schaakproblemen, quizvragen en nog veel meer schaakonderwerpen aan de orde. Iedere dag worden geboorte- en overlijdensdata vermeld van belangrijke schakers uit de geschiedenis. Elke dag krijgt ook een thema mee. In 32 kleurenpagina’s wordt extra aandacht besteed aan schilderijen, postzegels en schaakstempels, correspondentiekaarten en andere thema’s uit de kunst & cultuur rondom het thema schaken. Daarnaast zijn er veel bijlagen met interessante feiten. In totaal omvat het boek 462 bladzijden.
Om een eerste indruk van het boek te geven laat ik hieronder een zevental dagen de revue passeren en laat ik twee mooie plaatjes zien van schaken in kunst & cultuur.
Voor de echte schaakliefhebber en de schaakverzamelaar kan ik dit boek van harte aanbevelen. Zoveel uren schaakplezier voor slechts 19,80 euro is geen slechte koop. Alhoewel het een Duits schaakboek betreft , is het goed te volgen door de 300 diagrammen,door de 70 zwart-wit foto’s en door de vele partijen, studies en schaakproblemen. Maar lees eerst verder!
4 maart
Kalender: Curt von Bardeleben (1861-1924), Duitse meester. Bent Larsen (geb. 1935), Deense grootmeester.
Op deze bladzijde portretten van Bent Larsen (Deens dynamiet), Peter Leko (Het wonderkind) en Jan Timman (Topspeler van het Westen). Het portret van Jan Timman:
‘Jan Hendrik Timman werd op 14 december 1951 in Delft geboren in een goedburgerlijke familie,die openstond voor invloeden van buitenaf. Zijn vader was professor in de wiskunde aan de Delftse Universiteit. Als teenager toonde hij al zijn buitengewone schaaktalenten. Zijn derde plaats bij het jeugdwereldkampioenschap onder 20 jaar in Jeruzalem was geen verrassing. Hans Bouwmeester werd zijn trainer en mentor. Hij bewonderde Jan’s positioneel inzicht en zijn ongehoorde vlijt en werklust. Als deel van de ‘68 generatie werd ook Jan Timman door ingrijpende veranderingen in die tijd beïnvloed. Zijn kapsel met de lange haren was ook een uitdrukking van zijn ‘levensgevoel’. Om Timman’s schaakresultaten te kunnen opsommen komen we ruimte te kort. In ieder geval behoorde Timman lange tijd tot de Top 3 van de schaakwereld. Tegenwoordig werkt Timman als hoofdredacteur van New in Chess. Hij verzorgt uitstekende commentaren en analyses bij het huidige schaakgebeuren.’
(De data 19 en 20 mei zijn geheel gewijd aan Max Euwe, in de kalender van 7 oktober komt Loek van Wely voor en in de kalender van 12 december Joop van Oosterom, wereldkampioen correspondentieschaak)
4 juni
Kalender:Giambattista Lolli (1698-1769), Italiaans meester, Henry Grob (1904-1974), Zwitsers Internationaal meester en kunstschilder. Alfred Beni (overleden 1995).
0-0-0-0-verticale rokade
Een lacune in een oud reglement van de FIDE liet een schaakzet toe waarvan men zich tot de ontdekking van de Hollander Max Pam lang niet bewust was. Tim Krabbé maakt vervolgens een schaakprobleem waarin hij de verticale rokade (hier voorgesteld door 0-0-0-0) op elegante wijze uitvoerde. Het FIDE-reglement moest worden aangepast voor de rokade om dit speciale geval uit te sluiten.
Tot dan toe mocht men rokeren als:
1. de koning nog niet gespeeld was;
2. de toren nog niet gespeeld was;
3. tussen de koning en de toren geen ander stuk staat;
4. de koning niet over een veld moet dat door een vijandelijk stuk bedreigd wordt;
5. de koning voor en/of na de zet niet in het ‘schaak’ staat.
Het Nederlandse reglement(1971) was niet afgedekt voor het geval dat op e8 of e1 een tot toren gepromoveerde pion stond die nog niet gespeeld was en de koning nog op e1 of e8 stond en ook niet gespeeld was. Alle overige 5 punten waren vervuld. Heden zijn de regels zo gepreciseerd dat de koning en de toren op dezelfde rij moeten staan.
Zoals gezegd, de verticale rokade is het doel. 1. e7!! Nu heeft zwart drie mogelijkheden: 1…Kxf3 2.e8T d4, 3. 0-0 # of 1…gxf3, 2.e8D+ Kd3 3.0-0-0# of 1…Kxf3 (of 1…Kd3) 2.e8T! Kg2 (of 2… Kc2) en nu 3.0-0-0-0# [aanmerking Ke3 Te2]. Een wonderlijk voorbeeld van de rijke inhoud van het schaakspel.
(De auteur bedankt Tim Krabbé voor het mogen gebruiken van zijn interessante website en zijn schaakkuriosa.)
Naschrift TK :
De vertikale of ellenlange rokade volgens Pam/Krabbé (stelling voor en na deze rokade):
In het boek Schaakkuriosa van Tim Krabbé ( uitg. Andriessen, 1974) komt dit onderwerp ook aan de orde onder de naam ellenlange rokade. Zie pag. 111/112. Tim Krabbé geeft de volgende oplossingen:
1. e7
1…g5 2.e8D+ en 3 De2 mat
1…Ke4 2.e8D+ en 3 De5 of De2 mat
1…Kf3 2.e8T g5 3. 0-0 en mat
1…Kd3 2.e8T g5 3.0-0-0 mat
1…Kf3 2.e8T Kg2 3.0-0-0-0 mat
1…Kd3 2.e8T Kc2 3.0-0-0-0 mat
Op de website van SV Botwinnik wijdde Pieter de Groot hieraan een kritisch artikel. Klik hier.
24 juli
Kalender: Johann Jacob Löwenthal (overleden 1876), Nicolas Rossolimo (overleden 1975)
Welke meesterzet vindt Judit Polgár in de volgende partijstellingen? In ieder geval zien we in deze voorbeelden waarom dit meisje uit Hongarije wereldwijd zoveel respect heeft verdiend.
Tip: alles draait om het kruispunt toren-dame. 1..Da4+! En Tisdall geeft op tegen de 12-jarige Judit .Neemt hij het offer aan met 2.Txa4 Txa4+ 3.Kb1 Th1+ en dan gaat hij mat. Vlucht hij met de koning 2.Kb1 Th1+ en 3. De1 Dxe4 met een evenzo verschrikkelijk einde. De zachte vrouwelijke hand!
Tip: Denk aan het dubbele loperoffer (op h7 en g7) dat Lasker voor het eerst in 1889 speelde.
1. Lxh7+ Kxh7, 2.Dh5+ en zwart gaf op. Hoe zou het verder zijn gegaan? 2…Kg8, 3.Lxg7! f6 (3…Kxg7 4.Tg3+ Kf6, 5.Dg5#) 4.Lxf6! Txf6, 5.Tg3+ Kf8, 6.Dh8+ Kf7, 7.Tg7# Karpov wilde dit niet meer meemaken!
3 augustus
Kalender: Henry Augustus Loveday (1815-1848), Amerikaans probleemcomponist. William Evans (overleden 1872).
Iedere beginner kent spoedig de pionnendoorbraak uit het eerste leerboekdiagram. Eenmaal gezien, nooit meer vergeten! De vier pionnenstructuur uit het tweede leerboekdiagram is ook makkelijk te doorbreken. Maar hoe verloopt de botsing van de pionnenlegers in de studie van Pierre-André Cathignol?
1. g6! fxg6, 2.h6 gxh6, 3.f6 en wint of 1…hxg6, 2…f6 gxf6, 3.h6
1.h5! gxh5, 2.e5! fxe5, 3.f5 exf5, 4. gxf5 en de pion promoveert met schaak.
Welk een wonderbaarlijke symmetrische stelling met twee pionnenlegers. Maar de doorbraak is niet zo eenvoudig te vinden, zelfs niet met de kennis van bovenstaande leerboekvoorbeelden.
Tip: probeer twee doorbraken. Eerst een ver verwijderd van de koning.
1.d5! exd5, 2.exd5 cxd5, 3.a5 bxa5, 4.b5 axb5, 5.cxb5 De eerste doorbraak is gelukt en een reactie van de koning is noodzakelijk. 5… Ke7, 6.b6 Kd7, 7.b7 Kc7. Nu komt er op de koningsvleugel een tweede doorbraak. 8.g5 fxg5, 9.h5 gxh5, 10. f5 a4, ook zwart strijdt voor promotie. 11.f6 a3, 12. f7 a2, 13 b8D+ Kxb8 f8D+. Het zwarte pionnenleger moet de wapens strekken. Van leerboek tot studie!
9 september
Kalender: Leo Nikolajewitsch Tolstoi (1828-1910), Russisch schrijver en schaakliefhebber.
Wat is schaken?
Schaken is …
… de toetsteen van het geheugen (Goethe)
… alles – kunst, wetenschap en sport (Karpov)
… ijdelheid (Aljechin)
… leven (Fischer)
… strijd (Emanuel Lasker)
… kunst (Kasparov)
… een spel (Spasski)
… plezier (Mcshane)
… sport (Keene)
… werk (Browne)
… mijn leven (Kortschnoi)
… een gladiatorenstrijd (Keene)
… de eerste aller kunsten (Tal)
… al genoeg om een heel leven mee te vullen (Ree)
… een test van wilskracht (Keres)
… de kunst van de analyse (Botwinnik)
… mentale foltering (Kasparov)
… genadeloos, je moet bereid zijn tot doden (Short)
… een deel van de cultuur, en als de cultuur vergaat, vergaat ook het schaken (Botwinnik)
… ongetwijfeld als kunst te vergelijken met schilderen (Capablanca)
…een meer waarin een mug kan baden en een olifant kan verdrinken (Indisch spreekwoord)
… een wonderlijk tijdverdrijf (Tolstoi)
… een intelligent spel voor intelligente mensen (Euwe)
… net zoals Maria Stuart, mooi maar ongelukkig (Janowski)
… niet alleen een nutteloos tijdverdrijf – het leven is een schaakspel (Franklin)
… de kunst van het menselijke vernuft (Selenus)
… niets voor angstige zielen (Steinitz)
… een sprookje uit 1001 fouten (Tartakower)
… 99 procent tactiek (Teichmann)
… te moeilijk om een spel te zijn, en niet serieus genoeg om als wetenschap of kunst te gelden (toegeschreven aan Napoleon)
… een beweging van figuren die elkaar opvreten (Duchamp)
… een middel tegen hoofdpijn (Keynes)
… een mooie speelgenote (Larsen)
… een internationale taal (Edward Lasker)
(Hugo Kastner bedankt Yolande en Sandro Del-Prete voor het mogen publiceren in zijn werk. Ook op internet is er een versie te vinden, klik hier.)
7 december
Kalender: Vladimir Akopian (geboren 1971), Armeens grootmeester.
Zoek in de volgende diagrammen naar de grootmeesterzet á la Anand. De Indiër geldt al jaren als de snelste speler ter wereld, wat steeds weer wordt bevestigd in het rapid- en blindtoernooi in Monaco. Op 30 september 2007 werd Anand de 15de wereldkampioen in het klassieke schaken. In het tweede diagram legt hij met een fantastische zet de basis voor zijn WK-triomf.
Tip: Het begint met een schijnoffer. 1.Tg7+ en zwart gaf meteen op. Waarom? 1…Kxg7 (1…Kh5 2.g4+ en 3. Pxf5#) 2. Pxf5+ en de toren op c6 gaat verloren. Opmerking: de vrijpion is niet zo gevaarlijk als het lijkt. 2…Kf7 3. Txc6 f2 4. Pe3 en alles is onder controle. Anand heeft alles goed gezien.
Tip: Een modelzet en het spel is uit. 1.Txe5!! Morozevich laat het vervolg aan zich voorbijgaan en geeft op. 1…Dxe5, 2.Pg4+ Kg6, 3.Pxe5+ Kf6, 4.a4 Kxe6, 5.a5 en de witte pion is onthoudbaar. 1…Da4, 2.e7 De8, 3.Pf5+ K…, 4.Pd6 en weer is er geen uitweg. Gespeeld als een wereldkampioen!
26 december
Kalender: Carl Oscar Ahues (1883-1968), Duits Internationaal Meester.
Rotlewi – Rubinstein (Lodz, 26 december 1907)
Rubinstein’s onsterfelijke, gespeeld op tweede kerstdag 1907 in Lodz, is voor eeuwig in de schaakgeschiedenis opgenomen. Op een schier ongelooflijke manier offert de geniale Pool de dame en de twee torens en dwingt daarmee een ondekbaar mat af op h2. Akiba Rubinstein was naar zijn gevoel in die tijd op weg naar de schaakkroon, maar het lot beschikte helaas anders.
1.d4 d5 2.Pf3 e6 3.e3 c5 4.c4 Pc6 5.Pc3 Pf6 6.dxc5 Lxc5 7.a3 a6 8.b4 Ld6 9.Lb2 0-0 10.Dd2 De7 11.Ld3 dxc4 12.Lxc4 b5 13.Ld3 Td8 14.De2 Lb7 15.0-0 Pe5 16.Pxe5 Lxe5 17.f4 Lc7 18.e4 Tac8 19.e5? Lb6+ 20.Kh1 Pg4! 21. Le4
21…Dh4 22.g3 Txc3!! 23.gxh4 Td2!! 24.Dxd2 Lxe4+ 25. Dg2 Th3!!
Eindstelling
Wit gaf op, want hij gaat mat. 26.Tf3 (26.Tf2 Lxf2 27.Dxe4 Txh2#) 26… Lxf3 27.Dxf3 Txh2# Een onvergetelijke partij!
