Florencio Campomanes ( 22 februari 1927 – 3 mei 2010)
Florencio Campomanes, voor vrienden Campo, is 13 jaar (1982 -1995) president geweest van de FIDE , de wereldschaakbond. Hij was de eerste Filipijnse staatsburger en Aziaat die deze hoge post bezette en hij voelde zich verantwoordelijk Azië prominent op de wereldschaakatlas te zetten, wat hem ook meer dan gelukt is.
Hij was speler, organisator, onderwijzer maar vooral een schaakpoliticus op het hoogste niveau. In 1982, na een meesterlijke campagne, werd hij gekozen tot FIDE-president en vanaf 1995 is hij Honorair President van de FIDE geweest.
Hij zal de geschiedenis in gaan als een van de meest energieke maar ook een van de meest omstreden leiders van de wereldschaakbond.
Hij was al vroeg geïnteresseerd in schaken en ontwikkelde zich als een verdienstelijk amateur. Spelen op een professioneel niveau was voor hem niet weggelegd. Ondanks vele optredens als speler en leider van het Filipijnse team miste hij het geduld en het strategische inzicht dat op grootmeesterniveau vereist is. Hij was gek op ‘vluggeren’, snelschaakpartijtjes spelen van 10 minuten of minder. Dat bleef hij zijn hele leven doen.
Hij zette zijn kwaliteiten in voor de promotie van de schaaksport en het organiseren van wedstrijden en toernooien. Eerst op de Filipijnen, vervolgens in Azië en daarna op wereldschaal.
Florencio Campomanes werd in 1927 in Manilla de hoofdstad van de Filipijnen geboren. Hij sloot cum laude een academische opleiding af in de politieke wetenschappen en was van 1954 tot 1956 lector in dit vak op de Universiteit van de Filipijnen. Zijn opleiding in de politieke wetenschappen kwam hem goed van pas tijdens zijn FIDE-periode. Hij verkreeg toegang tot de hoogste politieke kringen op de Filipijnen.
In 1956 stopte hij met zijn academische carrière ten faveure van het schaken. In New York had hij tijdens zijn studie kennis gemaakt met het georganiseerde schaakleven op de Manhattan en Marshall schaakclubs. Na terugkeer thuis werd hij de medeoprichter van de Filipijnse schaakbond en in 1956 sloot deze zich aan bij de FIDE. In 1956 deed een Filipijns team voor het eerst mee aan de olympiade in Moskou en werd eerste in de C-groep.
Hij had geluk dat er op de Filipijnen een ´vruchtbare grond´ was voor de ontwikkeling van de schaaksport. Zij hadden toen nog geen grootmeesters of meesters maar desondanks was de schaaksport al enorm populair op de Filipijnen.
In redelijk korte tijd werd hij schaakjournalist voor de Manilla Times (1954-1956) en de Manila Chronicle (1956-1961) en producent en gastheer bij het dagelijkse TV-programma ‘Chess Today’.
Op wedstrijdniveau was hij van 1956 -1980 regelmatig speler en captain van het Filipijnse schaakteam bij o.m. de olympiades. Een opmerkelijk record! Als speler deed hij mee aan Moskou 1956, München 1958, Leipzig 1960, Varna 1962 en Havanna 1966. Als teamcaptain deed hij mee aan Lugano 1968, Siegen 1970, Skopje 1972, Nice 1974, Haifa 1976, Buenos Aires 1978 en La Valetta 1980.
Hij was tweemaal nationaal kampioen van de Filipijnen (1956 en 1960). In 1957 werd hij Internationaal Arbiter van de FIDE.
Zijn activiteiten op het gebied van politiek en organiseren van activiteiten verliepen voortvarend. Hij was van 1956 – 1982 Filipijns vertegenwoordiger bij de FIDE en Zone-president voor Azië van 1974-1982.
In 1967 nodigde Campomanes Bobby Fischer uit voor een serie wedstrijden op de Filipijnen. Jaren later toen Fischer het internationale schaaktoernooi in Manilla (1973) opende werd hem gevraagd waarom hij alle uitnodigingen na zijn wereldtitel had afgezegd behalve deze. “Ik was hier in 1967 en was nog geen wereldkampioen maar werd wel behandeld als een kampioen”, zei Fischer. Vele wereldkampioenen zouden Fischer volgen en meerdere bezoeken aan de Filipijnen brengen.
In 1974 deed de Filipijnen een bod op de WK-match Fischer-Karpov. Toen Max Euwe, de FIDE-president, de enveloppe met het bod opende kon hij zijn ogen niet geloven. Vijf miljoen dollar bedroeg het bod. De match ging toch niet door.
In 1978 organiseerde Campomanes de WK-match tussen Kortchnoi en Karpov in Baguio City (Filippijnen). Hierdoor ontstonden er ook nauwere banden tussen hem en Ferdinand Marcos, de autocratische President van de Filipijnen. Tijdens zijn studie in New York had Campomanes hem voor het eerst ontmoet.
Door een zorgvuldig geplande en voorbereide verkiezing werd Campomanes in 1982 tot ieders verrassing gekozen als de nieuwe FIDE-president waardoor Fridrik Olafsson moest aftreden. Fidrik Olafsson was de opvolger van Max Euwe. In de Zwitserse pers luidden de koppen: ‘Filippino miljonair wint FIDE-verkiezing’. Direct na zijn verkiezing werd Campomanes uitgenodigd door Juan Antonio Samaranch, de president van het Internationaal Olympisch Comité. Er ontstond een warme vriendschap.
De functie van FIDE-president bleek echter te hoog gegrepen voor Campomanes. Zijn kwaliteiten als dirigent van FIDE-verkiezingen gecombineerd met zijn persoonlijke invloed op de gedelegeerden hielden hem in het zadel in een periode dat een groot deel van de schaakgemeenschap hem beschimpten als sympathisant van de KGB en onderdrukker van het opkomende talent Gary Kasparov. In 1985 beëindigde hij de WK-match tussen Karpov en Kasparov. Alhoewel beiden Sovjet-spelers waren, was Karpov de favoriet van de Russische hardliners in het Kremlin in een tijdperk waarin de glasnost en perestrojka opkwamen. Kasparov daarentegen was meer westers gericht.
Karpov won snel vier partijen maar faalde om de beslissende klap uit te delen in de WK-match en maanden gingen voorbij zonder een overwinning van Karpov. De kansen keerden en Kasparov begon te winnen. Volgens ingewijden stond Karpov op de rand van een psychologische ineenstorting, verloor meer dan 10 kilo aan lichaamsgewicht en kon de spanning van de match niet meer aan. Campomanes trad op en beëindigde de tweekamp na 48 partijen en 5 maanden ploeteren. Algemeen werd aangenomen dat Campomanes acteerde in samenwerking met de KGB en de machthebbers in het Kremlin. Hij heeft dat overigens altijd ontkend.
De WK-match werd later in 1985 hervat. Er zouden maximaal 24 partijen per match worden gespeeld en de beginstand was weer 0-0. Kasparov won na hervatting het wereldkampioenschap en ook de drie revanches van Karpov daarna in 1986, 1987 en 1990. Gary Kasparov bleef de wereldkampioen schaken.
Intussen had Campomanes een felle tegenstander gecreëerd in de persoon van deze charismatische nieuwe wereldkampioen, Gary Kasparov. Ze zouden nog vaak tegenover elkaar staan. Maar Kasparov zou middels Campomanes die FIDE in zijn macht krijgen.
In 1986 stond Campomanes voor een nieuwe vuurproef bij de verkiezingen Dubai. Hij sloot Israël van deelname uit tot genoegen van het organiserend land.
Zijn grote verdiensten lagen bij de promotie van het schaken en het uitbreiden van het aantal (FIDE-leden) landen van 100 naar 150. Veel van de nieuwe landen die stemrecht hadden kenden geen schaakcultuur. Zij hadden vaak ook de middelen niet om naar FIDE-bijeenkomsten te komen maar daar had Campones wel een oplossing voor (in Dubai bijvoorbeeld gesteund door de Sjeiks) in ruil voor hun stem uiteraard. En zodoende overleefde Campomanes de stemmingen en bleef FIDE-president.
Niettemin nam de ergernis toe bij veel schaakliefhebbers en schaakbestuurders en dit steeg tot een hoogtepunt in 1993 toen Campomanes zich niet aan zijn eigen regels hield en de WK-match tussen Kasparov en Short aan Manchester gaf en niet aan Londen, dat een betere aanbieding had gedaan met steun van The Times en Channel 4 TV. Kasparov en Short waren niet geconsulteerd en waren woedend. Zij besloten uit de FIDE te stappen en zelf hun WK-match te organiseren. De scheiding was daar.
Dit werd het ‘Waterloo’ voor Campomanes. Hij overleefde vele malen maar deze keer zou het niet lukken nu hij de controle over de WK-matches had verloren. De komende 13 jaar zou het WK tussen de sterkste spelers van de wereld worden gehouden in New York, London en Brissago (Zwitserland), buiten de invloed van de FIDE. Pas in 2006 met de overwinning van Kramnik op Topalov werden de FIDE en niet-FIDE titels weer verenigd.
Binnen de kortste keren was hij president af en werd opgevolgd door Kirsan Illyumzinov, een steenrijke man, president van Kalmukkië, een autonome republiek op de Kaukasus binnen de Russische Federatie. Vanaf het begin werd Campomanes bevriend met Illyumzinov en zou een grote steun voor hem zijn. Campomanes had een uitgebreid netwerk opgebouwd dat goed van pas kwam.
Bijzonder was dat Karpov nauw betrokken was bij deze coupe en Illyumzinov toen steunde. Een jaar eerder had Karpov nog in het stof moeten bijten voor Kasparov, die het op een accoordje had gegooid met Campomanes.
Nu, in 2010, is Karpov zelf kandidaat en moet het opnemen tegen Illyumzinov op de FIDE-vergadering in september. Karpov heeft inmiddels de steun gekregen van Bessel Kok. Kok was ook geen onbekende voor Campomanes en deed enkele jaren geleden zelf een gooi naar het FIDE-presidentschap, maar helaas tevergeefs. Karpov zoekt ook samenwerking met Kasparov en krijgt diens steun. Binnenkort gaan Karpov, Kasparov en Carlsen naar Amerika voor fondsenwerving. Maar de partij is nog lang niet gespeeld, de openingsfase is nog maar net begonnen. Iedereen houdt nog goed de kaarten tegen de borst, het is nog maar enig tromgeroffel.
Op de Olympiade van Moskou in 1994 was er hoog bezoek: Juan Antonio Samaranch, de president van het IOC. Campomanes trachtte al jaren de olympiade onder te brengen bij de grote Olympische Spelen.
Campomanes werd in 1995 gepromoveerd tot Honorair President van de FIDE en er werd ook een nieuwe functie voor hem gecreëerd, Chairman of the Presdential Board of Fide. Een functie waarvan niemand wist wat die precies inhield. Zijn functies waren voor een belangrijk deel ceremonieel en hij bleef gerespecteerd binnen de FIDE maar hij was zijn macht en invloed grotendeels kwijt. Campomanes had in een moeilijke stelling de beste verdediging gekozen door af te treden en daarmee was zijn rol nog niet geheel uitgespeeld.
In 1992 was Campomanes betrokken bij de organisatie van de olympiade in Manilla en later werd hij beschuldigd van financiële malversaties. Door juridische trucs werd afgezien van verdere vervolging op de Filipijnen.
In de schaakrubriek van Hans Ree in de NRC van afgelopen zaterdag de volgende anekdote uit het boek van John Nunn getiteld Secrets of Grandmaster Chess. Het speelt bij het Europese landenkampioenschap in het Zweedse stadje Skara.
‘Toen de Engelse ploeg aankwam, waren er in het hotels weinig kamers, wat de Engelse captain David Anderton oploste door op goed geluk een aantal sleutels van de balie te graaien en ze aan zijn teamleden uit te delen. Nunn ging naar zijn kamer en pakte zijn koffer uit, toen opeens Campomanes binnenkwam. “Wat doe je in mijn kamer?” vroeg Campomanes verbaasd. “Jouw kamer, waarom? Hij is leeg”, zei Nunn. Campomanes zei: “Ik zal het je bewijzen dat het mijn kamer is, kijk maar.” Hij liep naar het bed, trok de matras omhoog en haalde er een dikke bundel bankbiljetten onder vandaan. Nunn was overtuigd. Campomanes was toen nog geen president van de FIDE.’
Campomanes heeft zeer veel gereisd om het schaken te bevorderen. Toen hij in 2007 voor FIDE-zaken in Turkije was verloor de taxichauffeur de macht over het stuur. Campomanes, die achterin zat zonder veiligheidsriem, werd uit de auto geslingerd en liep meerdere fracturen op. Ook dit overleefde hij en kon nog drie jaar een rol binnen de FIDE spelen. In 1990 had hij ook al een ernstig ongeluk gehad in Oeganda dat hij ook overleefde.
Hij maakte in 2008 de WK-match mee in Bonn tussen Anand en Kramnik. De winst van Anand, de eerste Aziatische wereldkampioen, gaf hem persoonlijk veel voldoening.
Campomanes heeft veel betekend voor de ontwikkeling van het schaken in Azië. De Filipijnen hebben nu een aantal grootmeesters en meesters waarvan Wesley So en Eugenio Torre de bekendste zijn. Er zijn 100 schakers met een Elo-rating van 2150 of meer.
Vorig jaar verleende de Universiteit van Baguio nog een eredoctoraat aan Campomanes.
Vorige week maandag, 3 mei 2010, in de leeftijd van 83 jaar, overleed hij in zijn woonplaats Baguio City aan de gevolgen van kanker.
Geraadpleegde bronnen:
1. Uitgebreide necrologie in The Times van 6 mei klik hier
2. Campo’s Legacy to World Chess door Casto Abundo klik hier
3. Schaakrubriek van Hans Ree in De NRC van 8 mei
4. Schitterend schaak, Boek van Hans Ree uit 1997, uitg. L.J. Veen
5. Diverse websites w.o. : ChessVibes, Chessbase, Chessdom, Engelse Wikipedia,New York Times, Boston Globe, Manilla Times etc.
Beste Teun,
Wat een mooi artikel over een omstreden doch charmant figuur in de schaakwereld. De anekdote met Nunn is bijzonder vermakelijk.
Ik heb Campomanes van een afstandje meegemaakt toen ik in 1992 coach was van de Nederlandse damesploeg. Ik was er getuige van hoe hij een vergadering met teamcaptains naar zijn hand wist te zetten. Toen een Tsjechische vertegenwoordiger ergens teveel stampij over maakte, gaf hij een teken waarop twee bodyguards (lees: gorilla’s) de lijvige man aan twee kanten oppakten en vierkant naar buiten brachten. Het woord democratie stond kennelijk niet in zijn vocabulaire…