Gespot 23: "Variationen über ein Thema von Clijsen"
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Veel schakers zijn creatieve geesten. Op onze vereniging is een paar jaar geleden ook zo iemand binnen komen wandelen. En niet zomaar iemand. Een Duitse Universitaire Docent op de Universiteit van Tilburg, blijkt ook nog een zeer sterke schaker te zijn. En daarnaast een aimabel mens die zich de Nederlandse taal in korte tijd zeer behoorlijk eigen gemaakt heeft. Ik heb het over Jan Sprenger (zie foto Winifred Paulis).
Naast het feit dat zijn rating geruime tijd boven 2500 is, is hij niet alleen op het schaakbord een aanwinst. Hij bemoeit zich nadrukkelijk met andere spelers op de vereniging. Zo herinner ik me dat hij een partij die hij in de interne competitie speelde tegen de talentvolle Anne Haast, diezelfde nacht, diepgaand had geanalyseerd. Hij was in die partij in de problemen geraakt, maar hij had zich op gewiekste wijze uit het wespennest weten te bevrijden, waarna hij met ijzeren techniek ook nog het volle punt had binnen weten te halen. Anne kreeg die nacht een pgn-bestand in haar mailbox met zijn bevindingen.
Kijk, daar heb je wat aan, als jeugdspeler die graag iets bijleert. Dit seizoen is Sprenger begonnen om eenmaal in de maand een soort training op te zetten voor wie maar wil aanschuiven. Hij neemt een boek ter hand met partijen van wereldkampioenen en gaat die dan op de clubavond doornemen. Tijdens de wedstrijden verdiept hij zich nadrukkelijk in de stellingen die op het bord verschijnen, als hij zelf klaar is tenminste. De afgelopen zaterdag speelde ons team (zie hier voor het verslag van de wedstrijd Stukkenjagers – Groningen) een goede wedstrijd die ternauwernood gewonnen werd. Maar terwijl de meeste clubgenoten beneden aan de bar in een feestroes waren, keek Sprenger boven in de zaal toe bij de partij tussen clubgenoot Mark Clijsen (zie foto Winifred Paulis) en Iozefina Paulet.
Daar was een interessant toreneindspel op het bord verschenen. Reden voor Sprenger om dat na afloop in de kroeg nog eens op het bord te zetten. Want hij had natuurlijk van alles bedacht, dat niet op het bord verscheen. Zijn hersenspinsels leidden tot een kleine studie van het geheel die zich ontsproten in maar liefst drie van elkaar afgeleide eindspelstudies. Omdat hij zijn Duitse natuur niet wilde verloochenen kregen zij de prachtige titel: "Variationen über ein Thema von Clijsen". Die wil ik de bezoekers van Schaaksite uiteraard niet onthouden.
"Variationen über ein Thema von Clijsen"
In het bekende Tilburgse Café Jacks probeerden een aantal spelers van het eerste team van De Stukkenjagers in de kleine uurtjes om het toreneindspel uit de partij Clijsen-Paulet te redden. Zij vonden echter geen heldere remiseweg wat gezien het aantal biertjes ook niemand verbaasde. Verbeelding was op een gegeven moment belangrijker dan de zuiverheid van de voorgestelde varianten. Zo liep op gegeven moment de zwarte koning op het midden van het bord in een matnet. Op de volgende ochtend, ehhh, middag, besloot Jan Sprenger daaruit een studie te componeren. Uiteindelijk werden het er drie, die hij de "Variationen über ein Thema von Clijsen" noemde. Wit aan zet en speelt en wint.
1. Txh7! d2 (1… Td4 2. Ta6 d2 (2… Tc8 3. Th8+ Kd7 4. Ta7+) 3. Taa7 Th1+ 4. Kxh1 d1D+ 5. Kh2) (1… Txb3 2. Ta6 Tbc3 3. Txg6 Kf8 4. Ld6) 2. Ta6 Zwart heeft nu drie mogelijkheden om een nieuwe dame te halen, maar alles verliest: 2… Th4+ (2… Th1+ 3. Kxh1 d1D+ 4. Kh2 Dd5 (4… Dxb3 5. Ta8+ Tb8 6. Th8+) 5. Ta8+! Dxa8 6. Th8+ Df7 7. Txa8) (2… Tb8 3. Td6 d1D 4. Txd1 Txd1 5. Th8+ f7 6. Txb8) (2… Tc8 3. Txg6 Kf8 4. Td6) (2… d1D 3. Ta8+ Dd8 4. Th8+ Ke7 5. Taxd8) 3. Txh4 d1D
4. Th8+! Kf7 (4… Kd7 5. Th7+! Kd8 6. Ta8+ Tc8 7. Th8+ Ke7 8. Taxc8 +- zal op termijn winnen.) 5. Ta7+ (5. Th7+?? Kg8) 5… Ke6 6. Te8+ Kf5 7. Ta5+! (7. Tf7+? Kxg5 8. f4+ Kg4 wordt helaas geen mat.) 7… Kf4 8. Te4#
1-0
Een leuk matbeeld, toch, en niet al te moeilijk op te lossen.
Vervolgens iets voor de liefhebbers van techniek:
Toegegeven, dit is iets voor de mensen die een Averbach op de tafel naast hun bed hebben liggen. 1… Ke6! (Het verdedigen van de pion is niet goed: 1… Tc4 2. Ta6 Tc5 3. f4! (3. Txg6 Ta5 4. Tb6 a3 is minder duidelijk.) 3… Tc4 4. Kg3 Tc3+ 5. Kg4 +-) (1… Ta1 2. Ta6 a3 3. Txg6 a2 4. Ta6 +-) 2. Txa4 Kf5! 3. Tg4 Hier staat de toren extreem passief. (3. Ta5+ Kf4 4. Td5 Ta1 = en wit kan niks meer doen.) (3. f4 Kg4 4. Ta6 Kxf4 5. Txg6 Kg4!? 6. Tg8 Tc3 7. Kg1 Tc2 8. g6 Kg5 en zolang zwart niet op het idee komt om Pg6 te slaan en naar een verloren pionneneindspel af te wikkelen kan er niks gebeuren.) 3… Ta1 De witte toren blijft gebonden aan de pion op g5:
4. Kg3 (4. Kh3 Th1+ 5. Kg3 Tg1 6. Kh4 Th1+ =) 4… Tg1!? 5. Kf2 (5. f4 Txg2+) 5… Ta1 6. Ke3 Ta3+ 7. Kd4 Ta4+ 8. Ke3 Txg4 = ½ – ½
Aan de saaie kant? Te technisch? Kijk dan naar de 3e variatie — en alvast veel plezier bij het oplossen, uiteraard zonder schaakbord!
1. Txh7! Nu worden de motieven uit de eerste en tweede variant gecombineerd. (1. Te6+ Kf8 2. Txh7 (2. Td6 Tb5 3. f4 Tf5 4. Tdd7 Txf4) 2… d2 3. Th8+ Kf7 4. Tf6+ Kg7 5. Txc8 d1D 6. Tc7+ =) 1… d2 2. Th8+ Nu begint het spel tegen de zwarte toren op c8. (2. Te6+ is alleen maar remise. 2… Kf8 3. Th8+ Kf7 4. Tf6+ Kg7 5. Txc8 d1D 6. Tc7+ =) 2… Kd7 (2… Kf7 laat al de cruciale varianten zien. 3. Txc8 d1D (3… Th1+?! 4. Kg3 d1D 5. Ta7+ Ke6 6. Te8+ wint nog makkelijker.) 4. Ta7+ Ke6 5. Te8+ Kd6 (5… Kf5 6. Txa5+ Kf4 7. Te4# kennen we uit de eerste variant) 6. Td8+ Ke5 7. Txd1 Txd1 8. Kg3!! (8. Txa5+? Kf4! = is een motief uit de 2e variant) 8… Ta1 (8… Td5 9. f4+ Kd4 10. Ta6) (8… Ke6!? 9. Txa5 Td2 is niet triviaal gewonnen, maar uiteindelijk wel.) 9. f4+! Kf5 10. Tf7+ Ke4 11. Tf6 a4 12. Txg6 a3 13. Ta6 +-) (2… Ke7 heeft geen onafhankelijke betekenis. 3. Ta7+ Tc7 (3… Ke6 leidt over naar 2. …Kf7.) 4. Txc7+ Kd6 (4… Ke6 5. Te8+ Kd6 6. Ta7 is ook al bekend.) 5. Tg7 is tevens de hoofdvariant na 2. …Kd7.) 3. Ta7+ Tc7 (3… Kc6 Alle andere koningszetten verliezen zoals gezien. 4. Txc8+ Kb6 5. Tb8+ +-) 4. Th7+ Kd8! (4… Ke6 5. Thxc7 d1D 6. Te7+ Kd5 7. Ted7+ +- zie 2. …Kf7.) 5. Ta8+! Natuurlijk mocht wit de toren niet nemen: (5. Thxc7?? d1D 6. Th7 Dd6+ -+) 5… Tc8 6. Th8+
Jammer voor de witte torens dat er geen WK synchroonschaken bestaat. Zwart kan echter nog een subtiele valstrik opzetten: 6… Ke7! (6… Kd7 7. Thxc8 d1D 8. Td8+ Ke6 9. Txd1 Txd1 10. Txa5 +- wint min of meer straightforward.)
7. Ta7+!! Wit moet eerst het terugoffer Dd1-d7 uit de stelling halen voordat hij de toren mag pakken. (7. Thxc8? d1D 8. Ta7+ (8. Tc7+?? Kd6) 8… Dd7! 9. Txd7+ Kxd7 10. Tc5 (10. Tg8 Tb6 11. Tg7+ Ke8 12. Ta7 Tb5 13. f4 Tb4 14. g3 a4 <=>) (10. Ta8 Tb5 11. f4 Ke6 12. Tf8 Tf5) 10… a4 (10… Ta1!? zou ook remise kunnen zijn.) 11. Ta5 Nu is het beginpunt van de tweede variant bereikt. 11… Ke6!! Het verdedigen van de pion verliest. (11… Tb4 12. Ta6 +-) (11… Ta1 12. Ta6 +-) 12. Txa4 Kf5 = leidt ons weer naar variant twee: remise. 13. Tg4 (13. f4 Kg4 14. Ta6 Kxf4 15. Txg6 Kg4 16. Tg8 Ta1 = en het gaat niet vooruit, de witte koning kan de pion g5 nooit ondersteunen.) (13. Ta5+ Kf4 =) 13… Tc1 14. Kg3 Tg1 15. Kf2 Tb1 = en wit kan zijn stelling niet meer versterken.) (7. Taxc8? d1D en wit moet remise maken met 8. The8+ Kf7 9. Tf8+ Kg7 10. Tg8+ Kf7 11. Tgf8+ =) 7… Tc7 (7… Ke6 verliest net zoals Kd6 op de bekende manier. 8. Txc8 d1D 9. Te8+ +-) 8. Txc7+ Kd6 9. Tg7! (9. Ta7?! Th1+! 10. Kxh1 d1D+ 11. Kh2 De1 <=> lijkt me remiseachtig.) 9… Th1+! De laatste poging. (9… d1D 10. Td8+ Ke5 (10… Kc5 11. Txd1 Txd1 12. Txg6 +- maakt geen verschil.) 11. Txd1 Txd1 12. Txg6 +-) 10. Kxh1 d1D+ 11. Kh2
11… Db1!? (11… De1 12. Txg6+ zal eveneens winnen, de witte koning staat veilig en op een gegeven moment zullen de torens met beslissende kracht samenwerken. Geef maar wit aan Houdini, die vindt dameschaaks niet erg.) 12. Ta8 (Zwart speculeerde op 12. Txg6+?? Dxg6 13. Th6 ("en 1-0") 13… De6! -+) 12… Db4 (12… De1 13. Txg6+ Kd5 14. Kh3 Dh1+ 15. Kg3 De1+ 16. Kg4 en de engine gelooft het wel.) 13. Txg6+ Ke5 14. Kh3 en ik denk dat de koek hier op is, bijvoorbeeld 14… Db1 (14… Kf5 15. Tga6) (14… Kf4 15. Te8) 15. Txa5+ Kf4 16. Tf6+ Ke3 17. Tfa6 Dh1+ 18. Kg3 De1+ 19. Kg4 +- 1-0
(Dit artikel is deze week grotendeels zo verschenen in De Stukkenjager, het clubblad van De Stukkenjagers uit Tilburg).
Deze fragmenten via de viewer:
(Met dank aan Jan Sprenger voor al deze varianten)
