De B van Botwinnik
Het Schaakalfabet is een serie, geschreven door de ons helaas vroeg ontvallen Huub van Dongen, in oorsprong geschreven voor het Brabantse jeugdblad Minorpromotie, waarin alle letters van het Alfabet aan beroemde schakers, schaaktermen of andere schaakcuriositeiten worden gekoppeld. Herman Grooten heeft zijn serie bewerkt.
Michael Moisiëvitsj Botwinnik (1911-1995) is niet alleen in dit schaakalfabet de opvolger van Aljechin. Toen Aljechin in 1946 gestorven was, zat de schaakwereld zonder wereldkampioen.
Aljechin’s voorganger, de Nederlander Euwe, stelde voor dat de wereldschaakbond voortaan het wereldkampioenschap zou organiseren.
Na veel geharrewar lukte het om in 1948 een nogal raar toernooi om de wereldtitel te spelen. Er waren maar vijf deelnemers, de vijf allersterkste grootmeesters. Die speelden in een toernooi allemaal vijf keer tegen elkaar. Tien ronden in Den Haag en vijftien ronden in Moskou.
Spannend werd het toernooi nooit. Botwinnik bleek véél te sterk. Botwinnik-Smyslow 3-2, Botwinnik-Keres 4-1, Botwinnik-Reshevski 3½-1½, Botwinnik-Euwe 3½-1½. Botwinnik had maar liefst drie punten voorsprong op nummer twee Smyslow. Het tijdperk Botwinnik was aangebroken en zou lang duren.
Al voor de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) was bekend dat er in de Sovjet-Unie een aantal loeisterke grootmeesters rondliep. Maar de Amerikaanse en West-Europese schakers werden toch minstens even hoog aangeschreven. Na de oorlog bleek het evenwicht echter behoorlijk verstoord. De eerste grote internationale schaakwedstrijd na de oorlog was een match tussen de tien beste Russen en de tien beste Amerikanen.
De zetten werden via de radio doorgeseind. De Amerikanen waren optimistisch gestemd, maar de Russen wonnen met 15½-4½. Nadat Botwinnik wereldkampioen werd, bleken de Russen de rest van de wereld pas echt de baas.
Botwinnik zelf speelde niet veel. Hij werkte als elektrotechnisch ingenieur, probeerde als eerste een schaakcomputer te bouwen en hij gaf training aan jonge schaaktalenten. Maar de andere Russen wonnen praktisch alle toernooien.
Toch weet Botwinnik zijn titel bijna vijftien jaar lang te behouden. In 1951 en 1953 door gelijk te spelen tegen Bronstein en Smyslov, die via een eindeloze reeks toernooien bewezen de beste van alle anderen te zijn.
In 1957 mag Smyslov het opnieuw proberen. Hij wint. Maar Botwinnik heeft recht op een revanchematch. Een jaar later is Smyslov zijn titel weer kwijt. In 1960 verliest Botwinnik opnieuw. Met maar liefst 12½-8½ van Michaël Tal. Nu zal het toch wel echt afgelopen zijn met de oude reus, denkt iedereen. Maar nee hoor: de revanchematch een jaar later wordt 13-8 voor Botwinnik.
Pas in 1963 raakt Botwinnik zijn wereldtitel definitief kwijt. Hij verliest van Petrosjan en de wereldschaakbond heeft bovendien het recht op een revanchematch afgeschaft.
Botwinnik was een echte vechtjas. Steeds kwamen er weer andere Russische toppers opzetten om hem te verslaan. En weet je wat de kracht was van Botwinnik? Hij kon zich verschrikkelijk goed voorbereiden. Voor hij een match speelde, bestudeerde hij alle partijen van zijn tegenstander. Om hun zwakke plekken te vinden. Bovendien speelde hij thuis trainingsmatches tegen andere grootmeesters. Die moesten dan, als Botwinnik aan zet was, plotseling de radio hard aanzetten, of hem rook in zijn gezicht blazen. Als het er dan echt om ging, wist Botwinnik zeker dat hij zich nergens door zou laten afleiden.
Een echte kanjer, die Botwinnik. En niet alleen als schaker. Hij was ook nog eens de jeugdtrainer van de twee superwereldkampioenen Karpov en Kasparov, maar die komen wel bij de K aan de beurt.
Uit een partij Botwinnik-Portisch, Monte Carlo 1968 (diagram 1).
Zwart, de sterke Hongaarse grootmeester Portisch is hier aan zet. Van Portisch is bekend dat hij in zijn beste jaren wel acht uur per dag op het schaakspel studeerde. Hij zal gedacht hebben dat de voormalige wereldkampioen niet zo sterk meer was, want hij probeert een trucje.
15. … Pb8
Zwart wil graag c6 spelen. Dan staan de witte torens mooi op graniet te bijten. Het paard komt via d7 weer in het spel en bovendien begint b5 te dreigen. En Portisch dacht natuurlijk dat pion c7 niet gepakt kon worden. Wit trapt echter gewoon in de zwarte list.
16. Tc2xc7 Ld5-c6 (diagram 2)
Dat was de bedoeling. De witte toren is ingesloten. Botwinnik heeft echter verder gekeken en begint te offeren.
17. Tc1xc6! b7xc6 18. Tc7xf7!! (diagram 3)
Hier zal Portisch toch wel behoorlijk zijn geschrokken. We zullen eens kijken wat er gebeurt als zwart de toren gewoon slaat.
18. … Kg8xf7
19. Da4-c4+ (diagram 4)
Opgave 1: Wat gebeurt er na 19. … Dd8-d5 (aftrekaanval)
Opgave 2: Wat gebeurt er na 19 … Te8-e6 (dubbele aanval)
Opgave 3: Wat gebeurt er na 19. … Kf7-e7
Dus 19 … Kf7-g6
20. Dc4-g4+ Kg6-f7
21. Pf3-g5+ (diagram 5)
Opgave 4: Wat gebeurt er na 21. .. Kf7-e7 (mat in 1)
21. … Kf7-g8
22. Dg4-c4 Kg8-h8 (diagram 6)
Opgave 5: Wit geeft mat in 3.
Je zult begrijpen dat Portisch in diagram 3 de toren niet wilde slaan. Voor de liefhebbers de rest van de partij in korte notatie:
18. .. h6 19. Tb7 Dc8 20. Dc4+ Kh8 21. Ph4!! Dxb7 22. Pg6+ Kh7 23. Le4 Ld6 24. Pe5+ g6 25. Lxg6+ Kg7 26. Lxh6+! en zwart gaf op. Hij raakt teveel hout kwijt na 26. .. Kxh6 27. Dh4+ Kg7 28. Dh7+ Kf8 29. Dxb7.
De oplossingen van de opgaven zijn na te spelen via de viewer.
Het fragment via de viewer:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Voor het overzicht klik hier.
