Oude doos (1): Najdorf-Ree
Nu de Canon van het Nederlandse Schaak is voltooid, beginnen we met een nieuwe geschiedenisserie. Niet de belangrijkste verhalen (die staan in de Canon), maar wel opmerkelijke. Omdat we op dit moment in de sfeer van Wijk aan Zee zijn, beginnen we met verhalen uit het Hoogovenstoernooi. Als eerste het toernooi van 1971, dat we het ‘toernooi van Hans Ree’ mogen noemen. De 26-jarige Ree was al twee keer kampioen van Nederland geweest, had twee keer het Europese jeugdtoernooi in Groningen gewonnen en was in 1967 eerste geworden in een zeskamp in Ter Apel, na wereldtopper Bent Larsen te hebben verslagen. Zou hij zelf een wereldtopper worden? Dat was zeker geen rare vraag, later in 1971 won Ree samen met wereldkampioen Boris Spasski het open kampioenschap van Canada.
Ook in Wijk aan Zee wekte Ree verwachtingen, hij won een knappe partij van Viktor Kortchnoi. Maar bekender dan die partij werd zijn nederlaag in acht zetten tegen Tigran Petrosjan.
Minorpromotie?
Een overwinning op een van de sterkste schakers ter wereld, een nederlaag in acht zetten (tegen ook een van de sterksten) en… een incident dat de gemoederen dagenlang bezighield. Tegenstander was Miguel Najdorf, een sterke Argentijnse grootmeester van Poolse komaf en vooral een levensgenieter en komediant. In de derde ronde speelde Ree met zwart in goede stelling de winnende zet: hij speelde zijn c-pion van c2 naar c1. Najdorf wandelde rond, Ree zocht naar een dame, vond die niet in de buurt van zijn bord (hoewel de dames al van het bord waren), noteerde 45…c2-c1D+ en drukte de klok in. Dat laatste had hij natuurlijk niet moeten doen, hij had eerst de arbiter om een dame moeten vragen. Najdorf greep direct zijn kans: “Wat is dat, wat staat daar? Een pion? Wat moet dat worden? Een loper?”
Arbiter was Constant Orbaan, een bijzonder vriendelijke man die altijd het liefst zag dat spelers hun problemen zelf naar eigen behoeven oplosten. Maar voor Najdorf kon hij niet weglopen. De Argentijn stelde breed gebarend dat Ree door de klok in te drukken zijn keuzerecht had verspeeld en dat hij, Najdorf, nu mocht bepalen door welk stuk de pion zou worden vervangen. Ree op zijn beurt wees op zijn notatiebiljet (waarop een D stond) en zei nogmaals dat er geen dame in de buurt was geweest. Orbaan noteerde de stand van het bord en de klokken en schorste de partij. Diezelfde avond besloten Orbaan, hoofdwedstrijdleider H.J.J. Slavekoorde en toernooidirecteur Piet Zwart dat de partij volgens de regels van afgebroken partijen moest worden verder gespeeld, dat ‘de heer H. Ree’ zijn pion door een gewenst stuk zou moeten vervangen en dat ‘de heer M. Najdorf’ de van hem ontnomen bedenktijd moest terugkrijgen.
Charmante bemiddelaars
Najdorf protesteerde, hij vertelde aan iedereen dat hij niet zou komen opdagen. Bovendien riep hij enkele malen om de enige verstandige Nederlander die hij kende: Euwe. Die was echter op reis. Najdorf kwam inderdaad niet opdagen, toen de partij werd ‘voortgezet’ zat hij in een belendende ruimte te vluggeren en kreeg Ree uiteraard de winst toegewezen. Toen die uitslag vaststond, ging Najdorf alsnog officieel in beroep, wellicht omdat hij opeens toch weer in zijn stelling geloofde. Slavekoorde wees dat beroep toe en besloot dat de partij nog een keer moest worden uitgespeeld. Dat was raar, Najdorf had meteen beroep moeten aantekenen. Nu ging Ree dan ook in beroep en de organisatie kon Ree eigenlijk alleen maar gelijk geven.
Op de zesde dag na de partij maakte Najdorf kenbaar dat hij overwoog Nederland voor altijd te verlaten. Volgens Lex Jongsma, die dit alles in 1998 opschreef in het boek ‘60 jaar Hoogovens Schaaktoernooi’, besloot perschef Hans Bakker toen om twee bijzonder charmante vrouwen naar de hotelkamer van Najdorf te sturen om de kwestie nog eens rustig met hem door te praten. Het ‘gesprek’ had succes, er werd een oplossing bedacht die zowel Najdorf zijn zin gaf (de partij ‘hervatten’) als Ree (overwinning zonder verder spelen). Acht dagen na de oorspronkelijke partij zette Najdorf zich tegenover Ree aan het bord. Ree speelde opnieuw c2-c1, verving de pion door een dame, Najdorf dacht even na en gaf de partij op, onder uitgebreid geklik en geflits van fotografen en een luid applaus. “Ik zal graag terugkomen in Wijk aan Zee”, waren zijn laatste woorden op de slotdag.
Ten opzichte van de eerste versie van het verhaal is het slot (onder het kopje ‘charmante bemiddelaars’) over de protesten aangepast, na een nadere uitleg door Ree zelf.