Schaakmind: De paradox van resultaatgerichtheid
De paradox: “Je speelt om te winnen. Daar is geen twijfel over. Maar als winnen je eerste en enige doel is, dan maak je een goede kans om te verliezen.”
Opmerkelijk, maar voor velen van ons herkenbaar! Maar hoe kan dat? En, als dit waar is, hoe moet het dan wel? Ik doe een poging die vragen te beantwoorden:
Het is veel sporters eigen: bezig zijn met winnen of met niet-verliezen en/of met ratings en ranglijsten, kortom met resultaat. Het lijkt vanzelfsprekend, daar doe je het toch voor! Dat is ook iets wat in onze maatschappij bekrachtigd wordt. Kijk maar naar de economie waarin resultaat gemeten in geld de maatstaf is voor de keuzes die wij maken! Levert het geen winst op, dan doen we het niet!
In Bhutan meten ze het Bruto Nationaal Geluk! Dat is nog eens wat anders dan het Bruto Nationaal Product. En wij denken dan dat ze daar een beetje gek zijn. Maar….er schuilt een diepere wijsheid in het meten van geluk. Het zet namelijk het spirituele welzijn van mensen naast (en niet boven) de onmiskenbare materiële behoeften. Deze mindset leidt er toe dat in Bhutan afwegingen worden gemaakt waardoor duurzaamheid vanzelfsprekend is, en niet consumentisme.
Terug naar het schaakbord. Eenzijdige oriëntatie op het resultaat leidt tot een soort bewustzijnsvernauwing. Het leidt er toe dat je bevooroordeeld naar zetten gaat kijken. Je emoties beïnvloeden je zetkeuze. “Als ik die doe neem ik wel veel risico, dan zou ik wel eens kunnen verliezen. Ik speel toch maar op safe…” En dan uit angst kiezen voor een mindere zet.
Het overkomt de beste spelers. Kijk maar eens naar dit partijfragment van Paul van der Sterren tegen Philipp Schlosser, München 1989.
Paul liet deze stelling zien tijdens de workshop die wij samen gaven bij Caïssa Amsterdam op 8 maart jl.. Schlosser speelde 22…..Txc4. Paul had 23. bxc4! gepland. Dat geeft uitstekende winstkansen. Maar nadat zwart de zet heeft uitgevoerd gaat er iets mis. Paul vertelde: “Hoewel ik het allemaal had uitgerekend werd ik opeens toch bang dat het opgeven van mijn pionnenstructuur na bxc4 en de gedekte vrijpion van zwart op b4 me ooit noodlottig zou kunnen worden.” Ingegeven door zijn gedachte over ‘niet-verliezen’ speelde hij 23. Txc4 waarna hij nog steeds beter staat, maar waarna de stelling langzaam uit zijn handen glipte en het uiteindelijk remise werd. (Voor het vervolg van de partij zie pag. 233 van Paul zijn boek ‘Zwart op Wit’).
Wat is dan de beste weg naar een goed resultaat? Wat ons buitengewoon zou helpen achter het schaakbord, is als we zoveel mogelijk objectief zouden kunnen kijken naar de partij. (Voor)oordeelloos waarnemen noem ik dat. Dat betekent dat je aandacht alleen maar uitgaat naar zaken die in het hier en nu relevant zijn, zoals waarnemen wat je intuïtie zegt, doorrekenen van varianten en luisteren naar je creatieve ingevingen. En, last but not least, dat je aandacht hebt voor wat je fysiek nodig hebt: eten bijvoorbeeld, of een wandelingetje!
Nu is oordeelloos waarnemen geen kleinigheid. Maar gelukkig is er een praktische manier om het enigzins te benaderen. De truc is om je aandacht te verleggen: Neem jezelf voor om bij de volgende partij niet alleen op het resultaat te focussen, maar focus ook op genieten –daarom schaak je toch!- en op leren. (Ik noem dit hulpmiddel de Focus-driehoek.)
Of, voor degenen onder ons die wel een experiment aandurven: ga eens een partij alleen maar genieten! Moet je kijken wat voor ander perspectief dit geeft! Maar, toegegeven, je resultaten zullen op basis van alleen genieten wel niet optimaal zijn. Dus uiteindelijk gaat het om een goede balans tussen resultaat, genieten en leren.
En dan zul je met terugwerkende kracht gaan begrijpen dat ze het in Bhutan nog niet zo slecht hebben begrepen.
Anne-Marie Benschop is (mental) coach (www.your-self.nl) en voormalig Nederlands dameskampioene.
Op 15 april geeft zij samen met Karel van Delft een training Schaakmind (open inschrijving) voor kinderen van 10-15 jaar. Zie de aankondiging op deze site onder Techniek: Opleiding en training of www.your-self.nl.
