De P is van Tigran Vartanovic Petrosian
Het Schaakalfabet is een serie, geschreven door de ons helaas vroeg ontvallen Huub van Dongen, in oorsprong geschreven voor het Brabantse jeugdblad Minorpromotie, waarin alle letters van het Alfabet aan beroemde schakers, schaaktermen of andere schaakcuriositeiten worden gekoppeld.
Geen enkele wereldkampioen is zo vaak met een dier vergeleken als onze held van de letter P: Tigran Vartanovic Petrosian, (Tbilisi 1929 – Moskou 1984). Uiteraard werd hij tijger genoemd, al was het alleen maar om zijn voornaam, en dan werd erbij verteld hoe hij altijd geduldig zijn prooi besloop, wachtend, nog even wachtend, om dan plotseling toe te slaan.
Anderen hebben het over een wurgslang, een boa constrictor. Dat is een enorm vrijwel onkwetsbaar beest dat in moerassen leeft, bijna nooit hoeft te eten, maar als ie een keer trek heeft op z’n gemak een koe doodknijpt en in één hap verorbert. Zelfs krokodillen en kaaimannen heb ik horen vernoemen, ook al om hun onverslaanbaarheid en omdat je hun aanval bijna niet ziet aankomen.
Als je dat zo hoort, zou je denken dat Petrosian wel een heel onaangenaam mens moet zijn geweest. Maar daar is niets van waar. Hij was een heel innemend, erg vriendelijk en goedlachs baasje. Tigran Vartanovic had twinkelende pretoogjes, mooi zwart golvend haar, een flinke neus, maar vooral twee boogvormige, dichtbehaarde wenkbrauwen die onafhankelijk van elkaar konden bewegen en hem een heel expressief gezicht gaven. Toen hij wat ouder werd, dansten de rimpels op zijn voorhoofd vrolijk mee. Meestal zag hij er erg ontspannen uit. Hij ging tijdens een toernooipartij soms ook rustig een hand geven aan iemand in het publiek en dan maakte hij uitbundige gebaren en trok rare gezichten voordat hij terugging naar het bord om te kijken of zijn tegenstander al had gezet. Niemand kwam op het idee dat iemand een supporter zo wel eens iets voor zou kunnen zeggen aan Petrosian. Dat was bij Petrosian niet nodig. Hij zag alles. En bovendien was hij stokdoof en zette hij tijdens de partij zijn gehoorapparaten uit. Die liet hij alleen aan staan als ie voor de lol zat te snelschaken. Want bij het snelschaken moest worden gepraat van Petrosian. Zelf maakte hij dan grappen en grollen en gaf hij commentaar, in allerlei talen door elkaar. En ondertussen speelde hij dan de ene knettergekke truc na de andere.
In zijn gewone partijen speelde hij heel anders. Heel rustig. Er gebeurde bijna niets. En gek genoeg bleken zijn tegenstanders meestal niets te kúnnen doen. Daar speelde Petrosian ook op. Hij probeerde systematisch alle tegenspel van de tegenstander onmogelijk te maken. Vaak offerde hij daar zelfs materiaal voor. Dus niet voor de aanval, maar alleen om de mogelijkheden van de tegenstander te beperken. Wie zo slim was om dan zelf ook maar rustig af te wachten en vooral niets te proberen, had een redelijke kans op remise. Meestal was Petrosian daar zelf ook wel tevreden mee. Maar o wee wie niet oplette. Of wie zelf toch probeerde een aanval op te zetten. Petrosian had aan de kleinste verzwakking genoeg. Dan kon hij urenlang doorduwen en heel langzaam, net als die wurgslang, alle lucht uit de tegenstander persen. En wie even vergat dat er ook in rustige stellingen verrassende combinaties kunnen zitten, werd in één hap de kop afgebeten door die krokodil, of kreeg een paar gevoelige draaien om de oren van de dodelijke klauwen van de enige menseneter onder de katachtigen.
In de tijd van Petrosian werd ongeveer om de drie jaar een Kandidatentoernooi gehouden. Daarin moesten de acht allersterkste schakers van de wereld uitvechten wie de wereldkampioen mocht uitdagen. Door de vele remises die Petrosian altijd speelde, won hij niet veel toernooien. Maar omdat hij ook vrijwel nooit een partij verloor, plaatste hij zich altijd voor het Kandidatentoernooi. En daarin deed hij het prima. In 1953 in Zürich werd hij vijfde. In 1956 in Amsterdam gedeeld derde. In 1959 in Bled alleen derde. Maar drie jaar later op Curaçao won hij: van de 27 partijen maakte hij er 19 remise en de rest won hij.
In maart 1963 begon Petrosian’s match tegen de legendarische wereldkampioen Michaël Botwinnik. Petrosian, die al sinds oktober 1961 geen partij meer had verloren, ging er in de eerste partij af. Maar daarna waren de zenuwen over. In de volgende 21 partijen verloor hij er nog maar eentje. En hij won er vijf. Ruimschoots voldoende voor een lauwerkrans en een ereplaats in het schaakalfabet. Voor Botwinnik betekende de nederlaag zo ongeveer het einde van z’n carrière. De meeste schakers dachten dat Petrosian niet lang wereldkampioen zou blijven, omdat hij zo weinig partijen won. Maar in 1966 sloeg hij de aanval van de nieuwe uitdager Boris Spasski af. En pas in 1969 moest hij het hoofd buigen. Voor diezelfde Spasski.
De rol van Petrosian in de strijd om het wereldkampioenschap was daarmee nog lang niet voorbij. Het Kandidatentoernooi werd voortaan in matchvorm gespeeld. En in 1971 haalde hij weer de finale. Hij had van Hübner gewonnen door zeven remises en één overwinning. En van Korchnoi door négen remises en een overwinning. Petrosian moest tegen Fischer die het heel anders had aangepakt: 6-0 tegen Taimanov en 6-0 tegen Larsen. Fischer won de eerste partij. Petrosian de tweede. Toen kwam Petrosian er lekker in: drie remises. Maar ja: hij zat wel tegenover Fischer en die was in bloedvorm. Petrosian verloor de laatste vier partijen.
De meeste spelers die door Fischer in die tijd werden verpletterd, kwamen nooit meer terug op hun oude niveau. Petrosian had er niet zo veel moeite mee. In 1974 haalde hij de halve finale. In 1977 de kwartfinale en in 1980 weer. Hij verloor steeds heel nipt van Victor Korchnoi, de enige schaker die altijd ruzie met hem probeerde te zoeken en daar kon Petrosian niet zo goed tegen. Op een gegeven moment zaten ze gewoon naar elkaar te schoppen. De toernooiorganisatie heeft toen een schot onder de tafel moeten zetten om ze uit elkaar te houden.
Iedereen dacht dat Petrosian het in 1983 nog wel een keer zou proberen. Maar hij voelde zich niet zo lekker en bleek ongeneeslijk ziek. Hij stierf in augustus 1984, vijfenvijftig jaar jong. Hij heeft nog niet eens tijd gehad om een mooi boek over zijn beste partijen te schrijven. Hij had heel wat te vertellen gehad, want zijn partijen zijn moeilijk te begrijpen. Voor de Minorpromovendi kiezen we daarom een wat eenvoudiger Petrosian-potje. Eentje dat we zelf ook kunnen snappen.
Tigran Petrosian – Ludek Pachman, Bled, 1961.
1. Pg1–f3 c7-c5
2. g2-g3 Pb8-c6
3. Lf1–g2 g7-g6
4. 0–0 Lf8-g7
5. d2-d3
Petrosian hield er van de partijen erg rustig op te zetten. De opening die hij nu speelt heet Konings-Indisch in de voorhand. Konings-Indisch is een verdediging die je normaal gesproken met zwart kiest. Petrosian speelt die opzet met wit; ‘in de voorhand’ noemen we dat.
5. … e7-e6
6. e2-e4 Pg8-e7
7. Tf1–e1 0–0
8. e4-e5
Dit mag je wel een echt Petrosian-zetje noemen. Na 8.Pb1–d2 d7-d5 ontstaan veel gebruikelijkere stellingen met wederzijdse kansen. Maar: “Het is nooit een slecht idee om de tegenstander al in het begin van de partij met nieuwe problemen te confronteren”, zegt Petrosian. Zwart moet nu kiezen of hij om pion e5 heen wil proberen te spelen, of de angel meteen uit de stelling wil verwijderen. Dat laatste lijkt het veiligst, maar in werkelijkheid is het een belangrijke concessie.
8. … d7-d6
9. e5xd6 Dd8xd6
10. Pb1–d2 Dd6-c7
Volgens Petrosian stond de dame slecht op d6. Zwart dreigde steeds lastig gevallen te worden door Pc4 of Pe4. Nu ziet wit echter een andere manier om via tempowinst z’n invloed in het centrum te vergroten.
11. Pd2-b3! Pc6-d4?
Beter is 11. …b7-b6 al ziet 12.Lc1–f4 er wel fijn uit voor wit.
12. Lc1–f4 Dc7-b6
13. Pf3-e5 Pd4xb3
14. Pe5-c4!
Volgens Petrosian is de partij na deze tussenzet eigenlijk al uit. Veel minder goed was 14. a2xb3 Pe7-d5 15. Pe5-c4 Db6-c6 en zwart kan zich goed verdedigen. Door de tussenzet kan de dame niet naar c6!
Opgave 1 (Stap 2): Wie staat er voor na 14…Pb3xa1 15.Pc4xb6 a7xb6 16.Dd1xa1?
14. … Db6-b5
Na 14. … Db6-d8 15. a2xb3 is wegens de dreiging Ld6 pion c5 ten dode opgeschreven.
15. a2xb3
Opgave 2 (Stap 2): Wat is er tegen 15. … Lc8-d7 om de loper naar c6 te brengen?
15…a7-a5
16.Lf4-d6 Lg7-f6
Even slecht is 16. … Tf8-e8 17. Ld6-c7 met allerlei dreigingen. Bijvoorbeeld 17. … Pe7-f5 18. Pc4-b6 Ta8-a7 19. c2-c4 Db5-a6 20. Pb6xc8 Te8xc8 21. Ta1xa5 en wint.
17.Dd1–f3 Kg8-g7
18.Te1–e4
Opgave 3 (stap 5 en hoger):
Petrosian klaagt in zijn commentaar op deze partij dat hij hier wat langer had moeten nadenken. Hij had namelijk een veel betere zet. Welke?
19. … Tf8-d8
19. Df3xf6+!! Kg7xf6
20. Ld6-e5+
Opgave 4 (voor Stap 3): Na 20…Kf6-f5 (zie analysediagram) gaat het op allerlei manieren snel mat. We zoeken een mat in drie.
20. … Kf6-g5
Opgave 5 (Stap 4 en hoger): Wit deed nu nog één zet en toen gaf zwart op. Zwart loopt dan ook in de kortste keren mat. Wat speelde Petrosian?
Oplossingen:
Opgave 1:
Als je dat wilt weten, kun je het beste de stukken op het bord tellen. Beslist niet ernaast. Want wie weet heeft je buurman er wel iets bijgezet! Wit heeft een dame, een toren, twee lopers en zeven pionnen en dat is 9 + 5 + 3 + 3 + 7 = 27 punten. Zwart heeft twee torens, twee lopers, een paard en zeven pionnen: 5 + 5 + 3 + 3 + 3 + 7 = 26 punten. Dat scheelt niet veel. Maar voor een Petrosian is het genoeg!
Opgave 2:
Na 15. … Lc8-d7 16. Ta1-a5! Db5-b4 17. c2-c3 is zwart z’n dame kwijt. Insluiten materiaal dus!
Opgave 3:
Als je de partij tot het eind naspeelt, snap je het. Het kon meteen!!
Opgave 4:
21. Te4-f4+ Kf5-g5 22. Le5-f6+ Kg5-h5 of h6 23.Tf4-h4 mat.
Opgave 5:
Die moest Petrosian al een paar zetten eerder zien aankomen: 21.Le5-g7!! De terugweg van de zwarte koning wordt afgesloten en wit geeft binnen enkele zetten mat. Controleer dat zelf maar.
Het fragment via de viewer:
(De foto’s en illustratie zijn van onbekende bronnen)
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Voor de overzichtspagina klikt u hier.
