De zettenteller
De gedragingen van de speler en de arbiter
Taganrog is de stad van de beroemde korte verhalen schrijver Anton Tsjechov. In die stad wordt een Schaakmemorial gehouden ten nagedachtenis van Vladimir Dvorkovich. Het bijzondere is tijdens dat memorial in twee partijen de klokken ‘merkwaardige dingen’ doen. Tsjechov had daar vast een verhaal over kunnen schrijven.
Overzicht van aantekeningen
- Vladimir Dvorkovich
- De zettenteller
- Het wettelijke kader
- Pushkov – Severina
- Ivaschenko – Esipenko
- Jan van den Ende
- De opvatting van de hoofdarbiter Krjukov
- De gedragingen
Het toernooi ‘Vladimir Dvorkovich Memorial’ is vernoemd naar Vladimir Dvorkovich (1937- 2005). Hij was een internationaal arbiter, van 1982 tot 1984 secretaris van het bestuur van de Sovjet Schaakbond, voorzitter van de commissie van arbiters van de Russische Schaakbond, statisticus, journalist, voorts een lid van het team van Garry Kasparov tijdens diens partijen om het Wereldkampioenschap tegen Anatoly Karpov, en verder ontwikkelde hij een nieuw systeem voor ratingen berekeningen die de Professional Chess Association (PCA, die bestond tussen 1993 en 1996) gebruikte. Auteur van ‘Het organiseren van een schaakwedstrijd’ (1983) en ‘Vladas Mikėnas’ (1985) (Mikėnas was een grootmeester uit Litouwen, tevens hoofdarbiter op het Wereldkampioenschap Kasparov – Karpov 1985). Tot slot was Dvorkovich de vader van Arkady Dvorkovich, tegenwoordig een vooraanstaand medewerker van de president van de Russische Federatie, Vladimir Poetin, en is Arkady Dvorkovich tevens voorzitter van de Raad van toezicht van de Russische Schaakbond.
Het is uit p.r. oogpunt dan ook wel handig een toernooi naar Vladimir Dvorkovich te noemen. Het heet ‘memorial’ omdat 75 jaar geleden Dvorkovich werd geboren. Wat daar ook van zij, het is wel sombere term. Het was vrolijker geweest het toernooi te noemen: Vladimir Dvorkovich Festival, -festijn of desnoods –toernooi.
De Russische Schaakbond is de organisator van het memorial. Het wordt gehouden van 14 tot 23 januari 2013 in Taganrog, Rostov Oblast. De geboorteplaats van de schrijver Anton Tsjechov. Aan het toernooi doen 68 schakers mee, onder wie negentien grootmeesters, zeven internationaal meesters, vijf FIDE-meesters en vijf WFM, WIM of WCM. Er worden negen ronden Zwitsers gespeeld, met een prijzengeld van € 30.000, waarvan € 7.500 voor de winnaar.
Bij tussentijdse tijdscontrole moeten de bedenktijden worden bijgesteld. Wanneer bijvoorbeeld 40 zetten zijn gedaan, moet extra bedenktijd worden toegevoegd. Bij mechanische klokken deed de wedstrijdleider dat, of deden de spelers het zelf. De partij werd dus even stilgezet.
Bij digitale klokken hoeft dat niet meer. De klokken kunnen zo worden ingesteld dat na veertig zetten automatisch extra bedenktijd wordt toegevoegd. Er zit een zgn. zettenteller in de klok. Dit systeem is reuze handig. Het scheelt vooral wedstrijdleiders veel werk. De partij gaat gewoon verder.
De keerzijde van dit gemak is, dat er soms ongeregeldheden voordoen. Denk aan:
– het tweemaal in beweging brengen van de klok: zo komt de extra bedenktijd eerder
– spelers doen snel zetten achter elkaar, zonder dat de klok van de tegenstander in beweging wordt gebracht: zo komt de extra bedenktijd later.
De bedenktijden zijn veelal geregeld in de toernooi-, of competitiereglementen. Zie voor het KNSB-competitiereglement, het eerste lid van artikel 23, dat luidt:
23.1. De speeltijd bedraagt voor elk der spelers 40 zetten in de eerste 2 uur en daarna 1 uur extra bedenktijd (met behoud van gespaarde tijd) voor de rest van de partij.
Artikel 6.10a van de FIDE-regels luidt:
6.10 a Elke aanduiding van de klokken wordt als beslissend beschouwd, tenzij er sprake is van een kennelijk gebrek. Een schaakklok met een kennelijk gebrek moet worden vervangen. De arbiter moet de klok vervangen en met uiterste zorgvuldigheid bepalen welke tijden er op de vervangende schaakklok moeten worden aangebracht.
b Als tijdens de partij geconstateerd wordt dat de instelling van een of beide klokken incorrect was, dan moet een van de spelers of de arbiter beide klokken onmiddellijk stilzetten. De arbiter moet de correcte instelling invoeren en de kloktijden en de zettenteller aanpassen. Hij moet met uiterste zorgvuldigheid de juiste instellingen bepalen.
Het Voorwoord op de FIDE-regels, in mijn vertaling:
Een te precies geformuleerde regel kan de wedstrijdleider zijn beoordelingsruimte ontnemen, waardoor hij wordt tegengehouden het probleem op te lossen
– gebaseerd op redelijkheid en billijkheid,
– op logisch redeneren en
– en om rekening te houden met de bijzondere omstandigheden van het geval.
Wit: Nikolai Pushkov (2374)
Zwart: Maria Severina (2232)
Vladimir Dvorkovich Memorial
Taganrog, 17 januari 2013
Derde ronde
Bedenktijd: 1,5 uur voor 40 zetten en daarna 30 minuten extra bedenktijd voor de rest van de partij, p.p.p.p.
1. Pf3 Pf6 2. c4 b6 3. d4 e6 4. g3 Lb7 5. Lg2 Le7 6. 0-0 0-0 7. Pc3 Pe4 8. Ld2 Lf6 9. Dc2 Pxd2 10. Dxd2 d6 11. Tfd1 g6 12. Tac1 Pd7 13. Pe1 Lxg2 14. Kxg2 e5 15. Pd5 Lg7 16. dxe5 Pxe5 17. Pf3 Pxf3 18. exf3 Te8 19. Te1 Dd7 20. b3 Te6 21. Te4 Tae8 22. Tce1 c6 23. Pf4 Lh6 24. T1e3 Txe4 25. Txe4 Lxf4 26. Txf4 Te6 27. Td4 De7 28. h4 h5 29. Dd3 Kf8 30. b4 Dc7 31. a3 Ke7 32. g4 Dd7 33. g5 Te5
Op dat moment wordt 30 minuten extra bedenktijd toegevoegd aan die van beide spelers.
34. Tf4 d5 35. cxd5 cxd5 36. Dc3 Tf5 37. Td4 Kd8 38. Td3 Dc8 39. Dd4 De6 40. Te3 1-0
Wit roept de tussenkomst in van de arbiter. Hij zegt dat de arbiter 30 minuten in mindering moet brengen op de bedenktijden van de klok, nu deze tijden ten onrechte op de 33ste zet zijn toegevoegd. Door zo te handelen kan worden vastgesteld dat de vlag is gevallen voordat de 40ste zet van zwart is gedaan. Zwart heeft dus de partij verloren wegens tijdsoverschrijding.
Uit het interview met Chess-News met Maria Severina, 22 januari 2013:
Chess-News: Onlangs was je ongelukkig genoeg betrokken bij een incident dat gebeurde op het Dvorkovich Memorial (Severina verloor haar partij tegen Pushkov in de derde ronde wegens tijdsoverschrijding). Kun je vertellen wat er is gebeurd?
– M. Severina: ‘Ja, prima. Ik denk dat de spelers niet de dupe mogen worden als de klokken tijdens de wedstrijd niet op de juiste wijze zijn ingesteld. Ik begrijp ook mijn tegenstander wel omdat ik mij bewust ben van mijn eigen situatie: ik denk dat niemand iets in dit geval kwalijk moet worden genomen.’
Chess-News: Hoe denk je had de situatie moeten worden opgelost?
– M.Severina: ‘Ik denk dat als mijn tegenstander niet blij was met het feit dat we na 33 zetten 30 minuten extra bedenktijd kregen, hij onmiddellijk de tussenkomst van de arbiter had moeten inroepen. Maar hij wachtte tot er 40 zetten waren gedaan, liet mijn vlag ‘vallen’ en wendde zich toen tot de arbiter. Ik denk dat hij zich niet behoorlijk heeft gedragen. De arbiter handelde juist. Ik had beroep moeten aantekenen tegen die beslissing, maar op dat moment was ik te boos om dat te doen.’
Wit: Vadim Ivaschenko (2275)
Zwart: Andrey Esipenko (2140)
Vladimir Dvorkovich Memorial
Taganrog, 21 januari 2013
Zevende ronde
Bedenktijd: 1,5 uur voor 40 zetten en daarna 30 minuten extra bedenktijd voor de rest van de partij, p.p.p.p.
1. c4 Pf6 2. Pc3 g6 3. d3 Lg7 4. Lg5 d6 5. e4 h6 6. Le3 e5 7. h3 c6 8. Pf3 Pbd7 9. Le2 De7 10. Dd2 Pc5 11. Td1 a5 12. 0-0 g5 13. a3 0-0 14. b4 Pe6 15. Dc2 g4 16. hxg4 Pxg4 17. Lb6 Pf4 18. d4 Kh8 19. dxe5 Pxe5 20. c5 Pxe2+ 21. Pxe2 Pxf3+ 22. gxf3 Lh3 23. Tfe1 Dg5+ 24. Pg3 Le5 25. f4 Lxf4 26. Dc3+ Le5 27. De3 Dxe3 28. Txe3 Lg4 29. Tdd3 axb4 30. axb4 Ta1+ 31. Kg2 dxc5 32. Lxc5 Tg8 33. Le7 Kh7 34. Ta3 Tb1 35. Tab3 Tc1 36. Ted3 h5 37. Ta3 f6 38. Ta7 h4 39. Txb7 Tg7 0-1
De toekijkende arbiter grijpt eigenmachtig in en verklaart de partij verloren voor wit. Hij brengt namelijk dertig minuten in mindering op de kloktijden. Zo constateert hij dat de vlag is gevallen voordat de 40ste zet is gedaan.
Chess-News, 21 januari 2013: ‘De partij tussen Ivaschenko – Esipenko in de zevende ronde eindigde op dezelfde manier als Pushkov – Severina in de derde ronde. De extra bedenktijd werd te vroeg toegevoegd, namelijk na 39ste zet. Ivaschenko begon na te denken, maar de jonge wedstrijdleider Trifonov stond naast het bord en noteerde het verlies voor wit. Ivaschenko kon zich niet verenigen met de beslissing van de wedstrijdleider en wendde zich tot de hoofdarbiter Mikhail Krjukov. Die legde rustig uit aan Ivaschenko wat er aan de hand was: er is niets mis met de klok, er zijn 39 zetten gedaan en de vlag is gevallen.’
Ook Jan van den Ende heeft een soortgelijke ervaring gehad. Zie zijn verslag belevenissen van een arbiter, klokken (II).
schaaksite.nl/belevenissen-van-een-arbiter-klokken-ii
Hij beschrijft het voorval op het Univé Schaaktoernooi van 2010 in de partij tussen Friso Nijboer en Willy Hendriks.
‘Willy had bij zijn voltooiing van zijn 39e zet de extra tijd voor de tweede periode er bij gekregen. Friso voerde zijn 40e zet uit en drukte zijn klok in. Beide spelers zagen dat het niet goed zat. Willy keek Friso vragend aan: ‘Eis je de winst op als mijn klok naar de 29 minuten springt?’
‘Ja, natuurlijk!’ antwoordde Friso lichtelijk geïrriteerd door het naderende oponthoud. Het probleem was nu dat Willy niet wist hoeveel tijd hij nog had voor zijn 40e zet omdat de seconden niet meer aangegeven werden! Met die 30 minuten extra tijd erbij gaf zijn klok 31 minuten aan. Maar wanneer springt de display naar de 29 minuten? Dan moest zijn 40e zet gedaan zijn! Bovendien had hij 30 seconden te veel omdat zijn klok een keer teveel was ingedrukt. Willy eiste dat hij kon zien hoeveel seconden hij nog had voor zijn 40e zet. En terecht! Hoe losten wij dit op? Wij hebben er een tweede klok bij gezet die de seconden aangaf die hij nog over had om zijn 40e zet te voltooien. Het enigszins bizarre gevolg was dat Willy voor deze ene keer twee klokken in moest drukken.’
7. De opvatting van de hoofdarbiter Krjukov
Uit het interview met Chess-News met de hoofdarbiter, Mikhail Vitalyevich Krjukov, 21 januari 2013:
Chess-News: Mikhail Vitalyevich, het lijkt erop dat het incident van vandaag niet het enige was dat plaatsvond tijdens het Dvorkovich Memorial. Een indentiek voorval overkwam Maria Severina in de derde ronde.
– M. Krjukov: ‘Dat is waar. Bij het voorval van vandaag kregen de arbiters de gelegenheid te zien hoe de schaker tweemaal de klok in beweging zette. Ik weet niet hoe dat gebeurde, maar het gebeurde. Daarom werd al na de 39ste zet 30 minuten increment toegevoegd.
Er bestaat maar een oplossing voor. Het is niet zo eenvoudig om te beslissen dat een speler de partij heeft verloren wegens het overschrijden van de bedenktijd voor de 40ste zet. Ik denk dat we de tussentijdse tijdscontrole moeten handhaven, maar dat we moeten veranderen de manier waarop we de klokken instellen. Nu doen we 1,5+30”/per zet voor precies 40 zetten en daarna 30 minuten extra bedenktijd toevoegen voor de rest van de partij. Ik stel voor dat we het anders moeten doen: we moeten de klok na 40 zetten installeren op 00. Zodat 30 minuten moeten worden toegevoegd na die tijdscontrole.’
Chess-News: Bedoel je dat in dit geval iemand het aantal zetten moet controleren om vast te stellen of er 30 minuten kunnen worden toegevoegd?
– M. Krjukov: ‘Ja, dat bedoel ik. Het is hetzelfde systeem dat gold toen we nog mechanische klokken hadden. Ik moet zeggen dat dit de zesde keer is dat ik dit meemaak. Eens heb ik een andere beslissing genomen, maar dat was omdat de klok een gebrek vertoonde … Natuurlijk heeft mijn oplossing ook zo zijn bezwaren. Ook wat de psychologische kant van de zaak betreft is het moeilijker voor de speler: zijn er nu wel of niet 30 minuten toegevoegd? Ik denk dat beide systemen van tijdscontroles wel kunnen worden toegepast. Ik benadruk nogmaals dat bij beide incidenten we hebben vastgesteld dat er niets mis was met de klokken.’
De beslissingen op het Vladimir Dvorkovich Memorial zijn onbevredigend. In beide gevallen gaat het om personen (een schaker en en arbiter) die zien dat de klok een bedenktijd aangeeft die niet correct is, niet overeenkomt met het aantal gedane zetten. In plaats van te handelen zwijgen zij. Ze treden pas op als het te laat is met als gevolg een tegenstander als slachtoffer. De speler profiteert willens en wetens van een fout waarvan het onbekend is wie die heeft gemaakt. Dat hoort niet zo, dit heeft niets meer te maken met sport, of met sportiviteit. Van de speler en de arbiter mocht worden verwacht dat zij in het voorkomend geval zouden handelen. Iets wat de regels voorschrijven, dan wel kan worden afgeleid uit het systeem van de regels.
In het eerste geval ziet een speler dat op de 33ste zet er 30 minuten worden toegevoegd. Hij zet niet de klokken stil. Hij zwijgt, en gniffelt dat hij zijn tegenstander lekker op de 40ste zet gaat pakken. In het tweede geval ziet de arbiter dat er eerder dan op de 40ste zet bedenktijd is toegevoegd. En ook hij wacht, en slaat genadeloos toe.
De redenering naar een oplossing is als volgt.
Het uitgangspunt is dat op grond van het reglement de extra bedenktijd pas kan worden toegekend nadat het aantal benodigde zetten is gedaan. Het is namelijk verboden eerder dan de 40ste zet extra bedenktijd toe te voegen, zelfs automatisch toe te voegen. Op het moment waarop de extra bedenktijd wordt toegekend ontstaat een hoeveelheid bedenktijd die niet overeenkomt met het aantal gedane zetten. Er is op dat moment sprake van incorrecte instelling.
In zo’n geval moet op grond van artikel 6.10 onder b degene die dit ontdekt actief handelen. Hij is na ontdekking dwingend rechtelijk verplicht de klokken stil te zetten. Het voorval moet zo spoedig mogelijk worden gecorrigeerd.
En, mocht men al twijfelen over deze lezing, dan biedt het Voorwoord uitkomst. Het is ongewenst iemand te belonen die opzettelijk profiteert van een foute instelling van een klok. Echter, wat de betrokken speler doet is zwijgen. Hij profiteert van de verkeerde instelling. En slaat toe op de 40ste zet: ‘Tegenstander, je hebt de norm niet gehaald. Ha ha. Ik heb lekker gewonnen.’ Het honoreren van deze houding voelt niet goed aan.
Beslissingen zoals die in Taganrog lokken overigens gemakkelijk fraude uit. Op een internationaal forum denkt iemand dat wellicht de betrokken spelers of iemand anders aan de klokken hebben gezeten, om te zien of die werkt. Voordat de partij begon had in het eerste geval de zettenteller al zeven zetten geteld, en in het tweede geval enkele zetten. Van zoiets mag iemand geen slachtoffer worden.
Die zogenaamde zettenteller is een gedrocht en moet zo snel mogelijk worden verboden, voor zover dat niet reeds het geval is. Zelf heb ik ook verschillende keren meegemaakt dat het systeem gewoon niet werkt. De naam "zettenteller" klopt al niet, want er worden geen zetten geteld; er wordt slechts geteld hoe vaak de klok is ingedrukt en een kind kan begrijpen dat dat niet het zelfde hoeft te zijn als het aantal gespeelde zetten.
Ik vind dat ook een gedrocht, naast dat we niet precies weten hoe de klok stond als die uit valt. Ik hoop dat er snel een tijd komt dat we helemaal de klok niet meer in hoeven drukken, dan zijn we ook van die kadansdiscussie af
Deze discussie is me nu pas onder ogen gekomen. Bovenbeschreven problemen en klachten komen me bekend voor. De onbetrouwbaarheid van de zettenteller ligt zo voor de hand dat ik niet begrijp dat daar nog op wordt vertrouwd. Ik heb geen digitale klok en ik heb me de verschillende gebruiksmogelijkheden (lees : instellingen) nog niet eigen gemaakt. Maar mij is wel eens verteld dat het mogelijk is de bijtelling van de (bijv. 30) minuten voor de tweede periode zo te regelen dat dat pas gebeurt wanneer één van de klokken op 0.00 is gesprongen. Is er op dat moment twijfel of het vereiste aantal zetten is gedaan, dan moeten de klokken worden stilgezet, en volgt eerst controle. Kan iemand bevestigen dat een digitale klok op die manier kan worden ingesteld ?