De Y is van Artur Mayakovich Yusupov
Het Schaakalfabet is een serie, geschreven door de ons helaas vroeg ontvallen Huub van Dongen, in oorsprong geschreven voor het Brabantse jeugdblad Minorpromotie, waarin alle letters van het Alfabet aan beroemde schakers, schaaktermen of andere schaakcuriositeiten worden gekoppeld.
Artur Mayakovich Yusupov is in 1960 geboren in Moskou. Het is een echte Rus met een echte Russische naam en dan zitten liefhebbers van het schaakalfabet meteen met de gebakken peren. Want in Rusland hebben ze een heel ander alfabet. Ze gebruiken daar het Cyrillische schrift. En ze schrijven de achternaam van de held van ons verhaal zo: Юсупов. Hoe je die letters in ons alfabet moet omzetten, daar is geen overeenstemming over. In Nederland schrijven ze meestal “Joesoepov”, maar De Y is van Joesoepov staat een beetje raar boven een stukje. Je ziet ook wel Yussupov, Yossopov, Iusupov, Youssoupov en Youssoupoff. Artur Yusupov zelf, die tegenwoordig in Duitsland woont, schrijft het weer anders. Kijk maar op zijn website: www.jussupow.de. Ik zet hem lekker onder de Y. Al was het alleen maar om te bewijzen dat het alfabet bij ons 27 letters heeft, want de IJ was immers van IJsland.
Yusupov hoort in het alfabet omdat hij één van de allersterkste schakers uit de geschiedenis is die nooit wereldkampioen werd. Althans niet bij de volwassenen. Hij werd wel jeugdwereldkampioen in 1977. En hij haalde ook drie keer de halve finale van het kandidatentoernooi, in 1986, 1989 en 1992, maar steeds net niet de finale, dus een match om het wereldkampioenschap zat er net niet in.
Misschien komt dat wel omdat Yusupov veel te aardig is. En ik kan het weten, want ik heb wel eens met Yusupov gevoetbald.
Hoe dat kwam? Het verhaal begint in 1984. In Nederland werd in die tijd het enige echte profteam Volmac Rotterdam iedere keer landskampioen. Maar niet in 1984. Toen won SV Eindhoven het Nederlands kampioenschap, een ijzersterk jong vriendenteam met als vaste spelers Peter Scheeren, Frans Cuijpers, Frans Kuijpers, Johan van Mil, Gerard Welling, Rudy Douven, Herman Grooten en Peter Egmond, aangevuld met ervaren rotten als René Moonen, Hans Bosscher en Jan Voormans. Een echt sterrenteam, waar Jules Welling bij het 90-jarig bestaan van Eindhoven zelfs een boek over heeft geschreven. In 1985 werd Volmac Rotterdam weer kampioen; Eindhoven werd tweede, maar om de een of andere reden wilde Rotterdam niet mee doen met de Europacup. En Eindhoven wel.
Eindhoven won in de eerste ronde van Boekarest. In de tweede ronde van Barcelona. Beide keren heel nipt. Maar in de kwartfinale werd het menens: thuis tegen CSKA Moskou, een club met louter supergrootmeesters.
Er werd gespeeld in het Holiday Inn Hotel. Moskou was niet met het allersterkste team op komen dagen. Wereldkampioen Karpov hadden ze thuis gelaten. Op het eerste bord zat Yusupov, die net de kwartfinale van de kandidatenmatches van Jan Timman had gewonnen. Maar ze hadden ook Tukmakov, Makarichev, Geller, Vasiukov, Vladimirov en Kharitonov bij zich.
Jammer genoeg werd er maar aan zes borden gespeeld. Ik speelde zelf dat jaar voor het eerst in het eerste team van Eindhoven, maar Scheeren, Cuijpers, Kuijpers, Douven, Welling, Grooten en Van Mil waren veel sterker. De eerste ronde op zaterdag werd het 2-4, de tweede ronde op zondag 1½-4½. Daarmee was Eindhoven uitgeschakeld, maar het feest was nog niet over.
’s Maandags ging het Eindhovense team met de gasten eerst naar het Evoluon, wat toen een natuurkundemuseum was, gesponsord door Philips. Daarna gingen we zaalvoetballen. En ik mocht meedoen. Ik stond tegenover Yusupov, die niet alleen de beste schaker, maar ook de beste voetballer van het hele stel was. Eindhoven won. Volgens Jules Welling in zijn boek werd het 3-0, maar dat betwijfel ik, want ik meen dat Yusupov ook een doelpunt maakte. In elk geval gingen we na de wedstrijd met z’n allen eten, thuis, bij Erik Zeedijk, in een klein huisje, allemaal met het bord op schoot, stamppot. En halve liters bier. De Russen vonden het prachtig.
En weet je wat het mooiste is? Heel af en toe kom ik Artur Yusupov wel eens tegen bij een schaakwedstrijd. Als hij me ziet, komt hij naar me toe, geeft me een hand en zegt: “Weet je het nog, van het voetballen en de stamppot?” Aardig hè!
tiebreak Kwartfinale Kandidatentoernooi, Brussel 1991
Hoe akelig sterk Yusupov kan schaken, blijkt wel uit z’n tiebreak partij tegen supergrootmeester Vasily Ivanchuk uit 1991. Yusupov heeft al twee stukken geofferd voor de aanval, maar het lijkt erop dat hij gauw nog veel meer gaat verliezen. Hij speelde echter een superzet:
1. … Te6-g6!!
2. Db7xa8+ Kh8-h7
Opgave 1 (Stap 1 en 2): Als wit nu 3. Pc6-e7 speelt, dreigt hij mat. Hoe?
Opgave 2 (Stap 4 en 5): Wat doet zwart eigenlijk tegen die matdreiging na 3. Pc6-e7?
3. Da8-g8+!
Wit staat twee stukken en een toren voor. Maar hij moet zich verdedigen tegen de zwarte truc van opgave 2. Dat lukt alleen met dit dameoffer.
3. … Kh7xg8
4. Pc6-e7+ Kg8-h7
5. Pe7xg6 f7xg6
6. Pf5xg7
Wit lijkt zich te redden. Hij heeft materiaal genoeg. Alleen blijkt Yusupov nog een supertruc te hebben.
6. … Pg4-f2!!
Wat krijgen we nou? Hoeven we tegenwoordig niet meer op het materiaal te letten?
Opgave 3 (Stap 3 en 4): Wat speelt zwart wanneer wit het paard redt met bijvoorbeeld 7. Pg7-e6?
7. Ld6xf4 Dh2xf4
8. Pg7-e6 Df4-h2
9. Ta1-b1 Pf2-h3
10. Tb1-b7+ Kh7-g8
11. Tb7-b8+
Beide spelers waren natuurlijk verschrikkelijk in tijdnood, anders had wit wel opgegeven.
11. … Dh2xb8
12. Lg2xh3
Wit staat nog steeds materiaal voor, Zwart heeft echter nog maar één zet nodig.
Opgave 4 (Stap 2 en 3): Hoe wint zwart?
Oplossingen:
Opgave 1: Er dreigt dan 4. Da8-g8 mat.
Opgave 2: Zwart speelt 3. … Dh2-h1+!! 4. Lg2xh1 Pg4-h2+ 5. Kf1-e1 Tg6-g1 mat.
Opgave 3: Op 7. Pg7-e6 volgt 7. … Pf2-h3 met mat op g1 of f2.
Opgave 4: 12. … Db8-g3 met ondekbaar mat op f2.
Het fragment (waarin de oplossingen op de opgaven te vinden zijn) via de viewer:
(De foto’s en illustraties zijn van onbekende bronnen)
A B C D E F G H I J K L M N O P D R S T U V W X IJ Y Z
Voor de overzichtspagina klikt u hier.
Geweldige partij, zeker ook gezien de context waarbinnen hij gespeeld werd!
In het 1e diagram klopt alleen iets niet, want de toren staat nog niet op e6.
De Dame staat ook nog niet op veld b7.
Vraag 4 moet zijn: hoe wint zwart?
Gezien het feit dat het ook nog een rapidpartij was, is het helemaal ongelooflijk wat Yusupov hier gepresteerd heeft. Het diagram is inmiddels aangepast, alsmede vraag 4.