Iedere klas één schaakspel

We weten allemaal dat er grote problemen in schakend Nederland zijn: teruglopende ledenaantallen, een vergrijzend ledenbestand, een stevig tekort aan vrijwilligers, zelfs een onderbond die op omvallen staat en problemen met de financiering van de schaakbond, dat zijn waarschijnlijk wel de problemen die het meest genoemd worden. De schaakbond probeert dit mede op te lossen door meer aanwas vanuit de jeugd te creëren, zodat de continuïteit van de schaaksport gewaarborgd blijft. Recente initiatieven zoals de SpeelZ-doos en het schaaktoernooi voor 6 tot 9-jarigen dienen als voorbeeld. Deze lossen echter niet de problemen, mede ontstaan door de verminderde aangroei van nieuwe jeugdleden de laatste tien jaar, op. In deze open brief zal ik uiteenzetten waarom deze oplossingen naar waarschijnlijkheid weinig effectief zullen zijn en welke oplossingen een verbetering zouden moeten opleveren.

De afgelopen tien jaar is er een ware kaalslag geweest op vele jeugdafdelingen van schaakverenigingen. Waar vroeger in de jaren ‘90 en begin deze eeuw er volop grote en gezonde jeugdafdelingen waren, bevinden we ons nu in een situatie waar jeugdafdelingen van schaakvereniging nog bestaan uit enkele jeugdschakers, vaak alleen nog maar begeleid door een handjevol vrijwilligers. Grote jeugdclubs van weleer zijn afgegleden tot een staat waar het aantal schakende kinderen bij de vereniging op twee handen te tellen zijn. Ikzelf heb dit ook meegemaakt, toen ik begon met schaken op mijn 9e bestond de jeugdafdeling van de plaatselijke schaakclub wel uit meer dan 60 schakende kinderen. Daarna liep het ledenaantal steeds verder terug. Toen ik op mijn 15e stopte met schaken daar bestond deze nog maar uit een groep van 15 á 20 jeugdleden en tegenwoordig lopen er nog maar tien kinderen rond. Dit is geen geval apart, ook verenigingen in naburige gemeenten hebben een flinke achteruitgang van het aantal jeugdleden gekend en in de kleinere dorpen zijn de plaatselijke schaakverenigingen zelfs gestopt met aanbieden van jeugdschaaklessen en hebben ze geen jeugdafdeling meer. Door dit verval organiseren (jeugd)verenigingen logischerwijs ook minder evenementen wat als vervolg nog minder spelplezier bij de nog schakende jeugdleden oplevert. De schaakbond heeft deze problematiek te laat herkend.

De schaakbond probeert nu echter met verschillende acties gericht op de aanwas van jeugd de schade die hierdoor is ontstaan te minimaliseren. Het SpeelZ-project werd opgezet. De schaakbond levert hiermee een product af voor de scholen om met het schaken aan de slag te gaan, daarnaast is het nu voor scholieren mogelijk om door middel van het scholierenlidmaatschap persoonlijk lid via de schaakbond te worden. De schaakbond gaat echter totaal voorbij aan de redenen van de desinteresse van de tegenwoordige jeugd. Waarom zou een negenjarige scholier ervoor kiezen om überhaupt lid te worden van de bond via het scholierenlidmaatschap als hij er niks voor terugkrijgt? Los nog daarvan dat de bond de plaatselijke vereniging passeert, heeft de bond hier naar mijn mening niet goed over nagedacht.

Deze desinteresse voor het schaken heeft verschillende oorzaken die de bond niet goed heeft gesignaleerd. – Wat ergens ook logisch is, het bestuur van de schaakbond bestaat immers bijvoorbeeld uit allemaal grijze, vaak erg sterk schakende, mannen die in principe weinig contact hebben met jonge jeugd – Het is waar dat het schaken door de jaren heen steeds meer heeft moeten concurreren met steeds meer andere hobby’s en activiteiten, maar dat is maar een deel van het probleem. Het werkelijke probleem ligt veel fundamenteler en dieper.

Schaken heeft een immens imagoprobleem onder kinderen, tieners en adolescenten. Schaken wordt gezien als een denksport voor “nerds”, het is “sukkelig” om te schaken. Kinderen geven vaak als reden dat ze niet slim genoeg zijn om te schaken wanneer er gevraagd wordt waarom ze niet schaken, ze denken dat schaken alleen voor echte “Wizzkids” weggelegd is. Ook is schaken voor “opa’s”. Door dit soort opvattingen lopen jeugdschakers op met name de middelbare school niet echt te koop met het feit dat ze schaken vanwege het slechte imago. En ook op latere leeftijd speelt dit een rol. Wanneer schakers uitgaan in de stad zullen ze niet snel toegeven dat ze schaken, immers vrouwen lopen er eenmaal niet zo snel mee weg… De bond heeft dit probleem naar mijn mening onvoldoende erkend. Hieronder staan naar mijn mening goede oplossingen die in plaats van SpeelZ-pakketten, die gewoon niet aanslaan, had moeten plaatsvinden…

Iedere klas één schaakspel

De beste promotie van het schaken is… het schaakspel zelf. In elke klas op elke basisschool in Nederland moet er een schaakbord met schaakstukken aanwezig zijn. Dit is namelijk lang niet het geval! Wanneer er een schaakbord in de klas aanwezig is, zullen kinderen vanzelf wel een keertje in de pauze de doos met stukken erbij pakken. Schaken moet in een klaslokaal als een spel worden gezien en niet als een sport. Doordat kinderen gaan schaken in de pauze – bijvoorbeeld omdat het buiten regent – zullen vanzelf andere kinderen gaan meekijken. Vriendjes zullen andere vriendjes de spelregels vanzelf leren, daar is geen schaakleraar voor nodig!

Het probleem met SpeelZ – waarvan eigenlijk ook gezegd kan worden dat er de ingang naar het klaslokaal mee wordt gevonden – is dat het schaakspel eigenlijk als sport en veel te serieus benadert. Er is vaak een schaaktrainer nodig. Meedoen aan SpeelZ betekent veel geregel, veel mankracht, veel (les)tijd en veel geld. Het is niet voor niets dat slecht 0,2% van de scholen gebruikmaakt van SpeelZ. Door echter in elke klas minstens een schaakspel te krijgen wordt elke klas bereikt en creëer je daarnaast een interesse voor het schaakspel. Het is dan aan de verenigingen om die interesse verder te voeden!

Aan deze actie hangt een aardig kostenplaatje, maar door een goede sponsor te zoeken (IEDERE klas wordt met deze actie bereikt!) en door het schaalvoordeel waarmee het materiaal wordt gekocht, moet het financiële aspect niet onoverbrugbaar zijn.

Maak schaken weer “cool”

Een tweede stap om weer een groeiend aantal jeugdleden te verwerven is het aanpakken van het imagoprobleem. Er moet een marketingstrategie worden gevonden om het schaken onder de jeugd weer “cool” te maken. Het schaken moet zijn suffige imago afschudden. Een erg praktisch idee is door bijvoorbeeld met een supermarkt een actie op te zetten dat kinderen voor bijvoorbeeld € 25,- aan boodschappen een gratis schaakstuk mee naar huis kunnen nemen en zodoende een heel schaakspel bij elkaar kunnen sparen. Ga met derde partijen aan de slag om door middel van doelgerichte acties het schaken weer een fris imago te geven want ook hier heeft de bond volledig de plank misgeslagen.

Creëer helden

Schaakhelden zijn erg belangrijk in het verwerven van nieuwe jeugdleden. Want waar we vroeger Max Euwe en Jan Timman hadden, hebben we nu geen boegbeeld van de schaaksport meer. Jeugdleden hebben geen idee wie Anish Giri moet voorstellen, laat staan niet-schakers, wie de kampioen van de wereld is en wat er in Wijk aan Zee allemaal gebeurt. Door helden te creëren ontstaat er voor de jeugd een ideaalbeeld, “dat wil ik ook!”

Een belangrijk deel van de uitvoering hiervan ligt in het aansturen van de media. Een goed voorbeeld van wat televisie met een sport kan doen is de dartsport: mede door de televisie en door Raymond van Barneveld is de dartsport uitgegroeid tot een volwaardige sport in Nederland. De bond moet prioriteit geven aan media-aandacht voor bijvoorbeeld Tata Steel Chess (Toch een van de grootste schaaktoernooien van de wereld!), waar in de media weinig tot geen notie van genomen wordt. Zorg dat de successen van Lisa Schut en Anish Giri in het jeugdjournaal komen en laat de NOS verslag doen van het wereldkampioenschap. Wanneer de media schaken weer aan de man brengt, zal dat zeker wat doen aan de publiciteit.

Er zijn natuurlijk eindeloos andere en misschien wel betere ideeën die zouden helpen het imago van het schaken te verbeteren, als de schaakbond maar bezig is met het vinden van een antwoord op het imagoprobleem dat het schaken heeft. Wanneer men echter de andere kant op kijkt, zal dit ertoe leiden dat het schaken een donkere toekomst tegemoet gaat…