Rijke Groningse schaakgeschiedenis

Het is vijftig jaar geleden dat in Groningen het eerste internationale schaaktoernooi in de kerstvakantie werd gehouden. Althans, dat denken ze in Groningen en op hun toernooisite staat dat we nu het 51e toernooi spelen. Dan heb ik een verrassing: het is 51 jaar geleden en we spelen nu het 52e toernooi.

Evengoed voldoende aanleiding terug te kijken op de rijke geschiedenis van deze schaakstad, waarin ook de eregasten Anatoli Karpov en Jan Timman een rol spelen. Dat doe ik door enkele hoofdstukken uit de Canon nog eens op een rijtje te zetten.

Het eerste toernooi was in 1963, dan is het in 2013 toch het 51e toernooi? Nee, want in 1963 werd gespeeld van 2 tot 11 januari. Later vingen de toernooien voor de jaarwisseling aan. Het toernooi van 1987 werd uiteraard (correct) het 25e toernooi genoemd, maar werd gespeeld rond de jaarwisseling 1986/87. Dan moet je het toernooi van 1963 voor de telling eigenlijk 1962/63 noemen en dan is 2013/14 dus het 52e toernooi.

Groningen in de oudheid

Groningen heeft een geschiedenis op Europees, maar ook wereldniveau. Dat begon in 1935 met de match Euwe-Aljechin. Van de dertig partijen werden er veertien in Amsterdam gespeeld, maar verder was het een rondtrekkend circus dat ook Groningen een keer aandeed. Ook van de revanchematch in 1937 werd een partij in die stad gespeeld. Het AVRO-toernooi in 1938, dat bedoeld was als WK-kandidatentoernooi, telde veertien ronden die in maar liefst tien steden werden gespeeld, waaronder gek genoeg niet Hilversum. Ook hiervoor was Groningen eenmaal gastheer.

Nationaal was de stad al veel eerder een belangrijk strijdtoneel. De bondswedstrijden (1873-1908), die later ‘onofficiële kampioenschappen van Nederland’ werden genoemd, vonden tweemaal in Groningen plaats. In 1893 won Arnold van Foreest, in 1900 werd de toernooizege gedeeld door G. Oskam en A. van Rhijn. De officiële Nederlandse kampioenschappen (sinds 1909) vonden nooit in Groningen plaats.

Jubileum van groot belang

Die ronden in 1935, ’37 en ’38 zullen schaakliefhebbers wereldwijd zich niet herinneren. Anders is dat met het toernooi Groningen 1946. Het was een jubileumtoernooi dat schaakclub Staunton organiseerde voor het 75-jarig bestaan, maar het belang ervan was groot. In de link naar de Canon (die ik nog regelmatig actualiseer) kunt u het verhaal over dit toernooi lezen, waaruit ik het volgende citeer:

“De schrijvers van het toernooiboek stellen dat de grote vraag niet was wie kandidaat-opvolger van Aljechin zou zijn, maar hoe in de duistere oorlogsjaren de vorderingen van de sterkste schakers in de diverse landen waren geweest. Hoe was iedereen uit de oorlog gekomen? Groningen 1946 was een herschikking van de wereldtop, die in het AVRO-toernooi van 1938 voor het laatst bijeen was geweest, toen met slechts acht spelers.”

In de Sovjet-Unie waren nieuwe reuzen opgestaan, van wie Smyslov de sterkste bleek. De kracht van Botwinnik was voor de oorlog al bekend. Hij won het toernooi, Euwe behaalde met een tweede plaats een van zijn beste toernooiresultaten. De tweede plaats was indrukwekkender dan de meeste van zijn toernooizeges in zwakkere toernooien.

Groningen heeft de langste geschiedenis van toernooiboeken. Al sinds 1973 wordt er ieder jaar eentje uitgebracht. Hier die van de Europese jeugdkampioenschappen in 1979 (John van der Wiel) en 1987 (Vassili Ivantsjoek)

Europese jeugdtop

Groningen ligt ver van de Randstad, wat in de jaren zestig werd beschouwd als een belemmering voor de ontwikkeling van noordelijke jeugdschakers. Dat was de aanleiding om in 1963 een jeugdtoernooi te organiseren met kampioenen van Nederland, België, Luxemburg, West-Duitsland en Engeland, aangevuld met vijf noordelijke talenten. Het toernooi groeide uit tot het belangrijkste jeugdtoernooi van Europa. In de link kunt u lezen dat Karpov het toernooi in 1967/68 won, voor o.a. Timman (vierde) en Groninger Ligterink (zesde). Dat was de eerste ontmoeting tussen Timman en Karpov en mede de aanleiding om dit jaar een nostalgische match tussen de twee te organiseren.

John van der Wiel won het toernooi in 1978/79. Hij verdiende daarmee de titel Europees jeugdkampioen, wat in de jaren zestig nog niet het geval was. Overigens kreeg hij ook de titel internationaal meester, waar Europese jeugdkampioenen tegenwoordig om zouden lachen.

Wereldkampioenschappen

Naast het jeugdtoernooi werden tal van andere toernooien gespeeld, die belangrijker werden toen het Europees jeugdkampioenschap in 1988 naar Arnhem verhuisde en later uit Nederland verdween. Groningen kreeg een groot open toernooi, waarbij dankbaar gebruik werd gemaakt van de contacten die toernooidirecteur Johan Zwanepol in heel Europa had opgebouwd.

In 1993 werd naast het open toernooi zelfs een WK-kwalificatietoernooi georganiseerd van de alternatieve schaakbond PCA. Het werd gewonnen door Adams en Anand, voor o.a. Kamsky, Kramnik en Tiviakov.

In 1997 werd een nog belangrijker evenement gehouden: het eerste FIDE-WK volgens knock-outsysteem. Eigenlijk een kandidatentoernooi, want de finale Karpov-Anand werd een paar dagen later in Lausanne gespeeld. Daar was veel kritiek op, Anand had een maand lang in Groningen zitten schaken terwijl Karpov hem in Zwitserland rustig zat op te wachten. Karpov won.

Loek van Wely werd Neerlands held in het toernooi door de kwartfinale te halen. Wat hij met zijn prijzengeld ging doen kunt u weer in de link lezen.

Wat niets met de Groninger geschiedenis, maar wel met het huidige toernooi te maken heeft, is de WK-match Karpov-Timman in 1993. Daar wordt dezer dagen uiteraard ook op teruggeblikt.

Een jonge Karpov (cover van het boek ‘Karpov’s collected games’ uit 1975) en een jonge Timman (tekening Dik Bruynesteyn uit 1969, met toestemming van de fansite)

Hoop voor de toekomst

Een hoogtepunt in de Groninger schaakgeschiedenis was ook de landstitel van schaakclub Groningen in het seizoen 2006-07. Kramnik, Ivantsjoek en enkele andere wereldtoppers speelden een enkel partijtje mee, Tiviakov, Naiditsch, Sokolov, Werle, Visser en Brandenburg waren de belangrijkste vaste krachten.

Een icoon voor het Groningse schaakleven is Gert Ligterink, die in 1979 Nederlands kampioen werd voor de sterksten van dat moment: Timman, Donner, Sosonko en Ree. Gronings hoop voor de toekomst is Jorden van Foreest. Hij werd dit jaar Europees jeugdkampioen tot veertien jaar. Jorden bracht de Europese titel, weliswaar in een jongere categorie, terug naar de stad waar hij was ontstaan.