Sensatie: Karjakin klopt de wereldkampioen!

Wereldkampioenschap 22 november 2016 10:28 Herman Grooten 10

De ban is eindelijk gebroken. De achtste partij in de WK-tweekamp tussen Magnus Carlsen en Sergey Karjakin is door de zwartspeler op sensationele wijze gewonnen. In de slotstelling combineert de uitdager een verre vrijpion op de damevleugel met een koningsaanval aan de andere kant van het bord. De zwarte dame en het paard grijpen beslissend in. In de slotstelling volgt er heel fraai

[FEN "8/6k1/4Q3/2q1n2p/4P2P/p5P1/6BK/8 b - - 0 52"] 

52… a2! om de witte dame weg te lokken zodat zwart na 53. Dxa2 zet zwart een mataanval op touw kan zetten met 53…Pg4+ 54. Kh3 [ 54. Kh1 Dc1+ 55. Lf1 Dxf1#] 54…Dg1. De rest van de analyse krijgt u zo dadelijk van mij.

Gisternacht rond 1.15 floepte bovenstaand diagram op mijn smartphone tevoorschijn toen ik thuis kwam van een bekerwedstrijd in Nijmegen tussen UVS en De Stukkenjagers. Nadat het 2-2 was geworden tussen deze twee rivalen in de eerste klasse B, moest er gevluggerd worden wie er door zou gaan naar de tweede ronde. Het lukte ons team om de benodigde 2½ punten uit deze blitzmatch bij elkaar te sprokkelen.

Terug naar de tweekamp die nu eindelijk ontbrand is. Nadat Karjakin al het sein had gegeven dat er een einde moest komen aan die Spaans/Italiaanse stellingen, koos nu ook Carlsen voor de openingszet met de damepion. Dat had hij in de eerste partij ook al gedaan, maar de Trompovsky leverde hem toen niet zoveel op. Ditmaal ook geen ‘mainstream’ openingsvarianten maar het Collesysteem met 2. Pf3 en 3. e3.

Er ontstond een stelling met een bijna symmetrische pionnenstructuur waarin wit ietsje prettiger stond. Carlsen koos daarin voor een nogal surrealistisch plan met 17. De1!?  Het ontlokte Susan Polgar op Twitter de volgende zin: “All kidding aside, I have absolutely no idea why Qe1 :)”

Even later volgde weer een wat verrassende keuze van de wereldkampioen. Na 23… Txc4 was de volgende stelling ontstaan:

[FEN "3r2k1/4qppp/1p2p1n1/pN6/P1rR2n1/1P2P3/5PPP/4QBK1 w - - 0 24"] 

Hier koos Magnus voor 24. bxc4.

Het werd duidelijk dat hij op oorlogspad was. Geen symmetrie meer in de stelling, liever een ‘lelijke’ pionzet dan een bloedeloze remise. Het grote nadeel is uiteraard dat zijn pionnenstructuur versplinterd werd en dat zijn loper er niet beter op werd. Ook pion a4 wordt een aanvalsdoel. Maar het grote voordeel was dat hij het initiatief in handen kreeg en zijn tegenstander flink onder druk zette. Het gevolg was dat er een tijdnoodduel plaatsvond, waarin beide spelers er allebei bijna onderdoor gingen.

Karjakin zei na afloop dat hij slecht was komen te staan; in elk geval wist hij totaal niet wat er aan de hand was. Maar Carlsen had kennelijk ook niet helemaal een clou want hij offerde eerst één pion en later nog een. Dat tweede pionoffer was niet in de haak. Dat had Karjakin kunnen weerleggen, maar bij gebrek aan tijd greep hij mis en toen had de wereldkampioen een kleine combinatie waarmee hij weer helemaal terug in de partij was. In plaats van te gaan zoeken naar een manier om in elk geval niet te verliezen, bleef Carlsen op zoek gaan naar de koning van de tegenpartij. Met de noodlottige gevolgen zoals hierboven besproken. De Noor was zo gebroken dat hij niet in staat was om in de persconferentie aan te schuiven. We zijn benieuwd hoe het nu verder gaat. Karjakin blijkt uiterst lastig te verslaan en Carlsen zal minimaal nog eenmaal moeten winnen, wil hij een barrage uit het vuur kunnen slepen.

Carlsen, Magnus – Karjakin, Sergey

1. d4

Blijkbaar werkt het aanstekelijk als iemand van 1. e4 overstapt op 1. d4. Carlsen doet het nu ook.

1…Pf6 2. Pf3 2…d5 3. e3

Geen zin in Slavische structuren kennelijk. Hier wordt het aloude Collesysteem van stal gehaald.

3…e6

[FEN "rnbqkb1r/ppp2ppp/4pn2/3p4/3P4/4PN2/PPP2PPP/RNBQKB1R w KQkq - 0 4"] 

3…Lf5 4. c4 c6 5. Pc3 zou weer een overgang naar het Slavisch betekenen.

4. Ld3 c5 5. b3

Dit is het kenmerk van wits opbouw. Hij wil met lopers op b2 en d3 twee lopers gaan richten op de vijandelijke koningsstelling

5…Le7 6. O-O O-O 7. Lb2 7…b6

[FEN "rnbq1rk1/p3bppp/1p2pn2/2pp4/3P4/1P1BPN2/PBP2PPP/RN1Q1RK1 w - - 0 8"] 

8. dxc5

Bijna nooit gespeeld. 8. Pbd2 Lb7 9. Pe5 zijn nog veel partijen mee. [ 9. dxc5 bxc5 is bekend uit een partij Harikrishna-Ghaem Maghami, 2006.]

8…Lxc5

Al een nieuwe zet. 8…bxc5 was nog gespeeld in Gonzalez Rodriguez – Cruz, 2010.

9. Pbd2 Lb7 10. De2 Pbd7 11. c4

Zo wil hij de spanning in het centrum opvoeren. Je kunt hier ook denken aan 11. e4 maar na 11…dxe4 12. Pxe4 Le7 staat zwart klaar om veel stukken af te ruilen.

11…dxc4 Een normale zet zou hier 11…De7 zijn. Waarschijnlijk wilde Carlsen verder gaan met 12. cxd5 Pxd5

12. Pxc4 De7

[FEN "r4rk1/pb1nqppp/1p2pn2/2b5/2N5/1P1BPN2/PB2QPPP/R4RK1 w - - 1 13"] 

13. a3!

Een subtiel zetje. Hij dreigt natuurlijk ruimtevoordeel te krijgen met b3-b4. Dit dwingt daarom

13…a5

1. Hierna is pion b6 en veld b5 enigszins verzwakt.
2. Pd4

Er wordt meteen op dit veld gespeeld. Van een eventuele aanval op de koningsvleugel komt het niet meer…

14…Tfd8 15. Tfd1 Tac8 16. Tac1

Beide partijen hebben hun hele legermacht in het spel gebracht. Het is nu zaak om een goed speelplan te ontwerpen.

16…Pf8

[FEN "2rr1nk1/1b2qppp/1p2pn2/p1b5/2NN4/PP1BP3/1B2QPPP/2RR2K1 w - - 6 17"] 

17. De1!?

Een wat vreemde zet. De bedoeling is om zijn loper van d3 terug te kunnen spelen naar f1. Waarschijnlijk om een toren te kunnen ruilen. Susan Polger twittert hierover: “All kidding aside, I have absolutely no idea why Qe1 :)”

17…Pg6 18. Lf1 Pg4

Karjakin maakt meteen gebruik van het feit dat veld g4 niet bewaakt wordt.

19. Pb5

[FEN "2rr2k1/1b2qppp/1p2p1n1/pNb5/2N3n1/PP2P3/1B3PPP/2RRQBK1 b - - 11 19"] 

19…Lc6

Caruana liet weten in het livecommentaar niet onder de indruk te zetten van deze manoeuvre in combinatie met de volgende zet. Hier gaven de meeste commentatoren 19…Dg5!? om wellicht het initiatief over te nemen. 20. h3 P4e5 21. Pxe5 Pxe5 22. Txd8+ Txd8 zou iets beter zijn voor zwart omdat 23. f4? faalt op 23…Pf3+ 24. Kh1 Pxe1 25. fxg5 Pxg2 26. Lxg2 Lxg2+ 27. Kxg2 Td2+

20. a4 Ld5 21. Ld4

Zo hoopt wit druk te kunnen zetten op pion b6.

21…Lxc4 22. Txc4 Lxd4 23. Tdxd4 Txc4

[FEN "3r2k1/4qppp/1p2p1n1/pN6/P1rR2n1/1P2P3/5PPP/4QBK1 w - - 0 24"] 

Een kritiek moment.

24. bxc4

Een zeer merkwaardige beslissing die algemeen bekritiseerd werd. Karjakins commentaar hierop: “Of course, if he takes with the rook he can never be worse here, but he was playing for (the) win think”. GM Stuart Conquest: “Not a move Zukertort would have played”. 24. Txc4 P6e5 25. Tc7 Df8

24…Pf6 25. Dd2 Tb8

Dit was dus Magnus’ zijn bedoeling. Hij heeft met deze actie de d-lijn in handen genomen en hoewel zijn loper niet zo best is op dit moment lijkt het er wel op dat hij een licht initiatiefje heeft.

26. g3 Pe5

Hij wil graag een paard naar de damevleugel omspelen. Veld c5 lonkt.

27. Lg2 h6 28. f4

[FEN "1r4k1/4qpp1/1p2pn1p/pN2n3/P1PR1P2/4P1P1/3Q2BP/6K1 b - f3 0 28"] 

Hiermee gooit hij zijn eigen koningsstelling een beetje open, maar het is wel duidelijk wie de lakens uitdeelt nu. Karjakin had de indruk dat wit duidelijk beter stond hier.

28…Ped7 29. Pa7!?

Vanaf hier begint Carlsen een beetje te gokken. Het paard komt op een mooi veld op c6 te staan, maar daar staat tegenover dat hij pion a4 in de steek laat.

29…Da3! 30. Pc6 Tf8

[FEN "5rk1/3n1pp1/1pN1pn1p/p7/P1PR1P2/q3P1P1/3Q2BP/6K1 w - - 5 31"] 

Karjakin verklaarde na afloop dat hij totaal niet wist wat hier gaande was. Het was in zijn ogen ook een stelling waarin alles mogelijk was. Zeker gezien het feit dat beide spelers heel kort in hun tijd zaten (allebei ongeveer 2 minuten).

31. h3

Daarom wil wit zijn koning eerst veilig opbergen. Zwart levert twee stukken voor een toren in, maar hij heeft uitstekend gezien dat hij na 31. Txd7 Pxd7 32. Dxd7 Dxe3+ 33. Kf1 Dc1+ 34. Kf2 Dxc4 niet in de problemen is.

31…Pc5

Het is duidelijk dat pion a4 van het bord gaat.

32. Kh2 Pxa4 33. Td8 g6

Een geschikt zetje om de koning een veilig onderkomen te geven op g7.

34. Dd4 Kg7

[FEN "3R1r2/5pk1/1pN1pnpp/p7/n1PQ1P2/q3P1PP/6BK/8 w - - 2 35"] 

35. c5?

Maar wat is dit? De wereldkampioen offert een tweede pion. Wat heeft hij gezien?

35…Txd8! 36. Pxd8 Pxc5 37. Dd6

[FEN "3N4/5pk1/1p1Qpnpp/p1n5/5P2/q3P1PP/6BK/8 b - - 1 37"] 

Hij is alles aan het gokken; de dreiging is natuurlijk wel Dd6-e7. Maar zelfs de ‘superverdediger’ Karjakin slaagt er niet in de juiste parade te vinden.

37…Dd3?

Hij grijpt ook mis en nu slaat Carlsen ineens toe met een aardige combinatie. De tijdnoodfase eist zijn tol voor beide spelers. Met 37…Da4! had hij de dreiging kunnen opvangen. Nu werkt 38. De7? helemaal niet meer vanwege [ Wit had dan moeten gaan rommelen met 38. g4 dat na 38…g5! gedoemd is te mislukken.] 38…Dd7

38. Pxe6+! fxe6

38…Pxe6?? ging natuurlijk niet vanwege 39. Dxd3

39. De7+ 39…Kg8 40. Dxf6

De stelling is alweer in evenwicht. De zwarte koningsstelling is kapot geslagen en deze factor weegt net zo zwaar als de gevaarlijke vrijpionnen die hij heeft aan de andere kant van het bord.

40…a4

[FEN "6k1/8/1p2pQpp/2n5/p4P2/3qP1PP/6BK/8 w - - 0 41"] 

Karjakin dacht even tijdens de partij dat hij zou winnen omdat wit geen schaakjes heeft. Maar na wits volgende zet kwam hij erachter dat dat een illusie was.

41. e4

Zo wint hij ook nog g6 met schaak.

41…Dd7

41…Pxe4? zou zelfs een vreselijke blunder betekenen na 42. Dxg6+ Kf8 43. Lxe4 De2+ 44. Lg2 a3 en nu wint 45. f5! exf5 46. Dd6+ Kg7 47. Dxa3

42. Dxg6+ Dg7 43. De8+ Df8 44. Dc6

De zwarte pionnen zijn nog altijd sterk, maar de witte dame staat heel dominant in zwarts stelling.

44…Dd8 45. f5

Wit moet de stelling hoe dan ook zien te openen.

45…a3 46. fxe6

[FEN "3q2k1/8/1pQ1P2p/2n5/4P3/p5PP/6BK/8 b - - 0 46"] 

46…Kg7

Hij haalt het grapje met Da8+ en dame neemt pion uit de stelling en laat het woord aan wit. Wat moet Carlsen spelen? Op 46…a2 zou wit (goede) winstkansen krijgen met 47. e7 Dxe7 48. Da8+ Kg7 49. Dxa2 Hij staat een pion voor en zijn loper wordt in deze open stelling waarschijnlijk beter dan het paard.

47. e7

Hij geeft zijn voorste vrijpion om een andere van zwart te kunnen veroveren. Mogelijk was ook 47. Db5 om in elk geval die gevaarlijke a-pion onder controle te krijgen. Een mogelijke variant is dan 47…Pxe6 48. Db3 Dd6 49. e5 De7 50. Ld5 Pc7 51. e6 en remise lijkt de meest waarschijnlijke uitslag.

47…Dxe7 48. Dxb6

Zo houdt hij die gevaarlijke rakker ook onder de duim.

48…Pd3

Een mooie zet waarna zwart eigenlijk nooit meer kan verliezen. Het paard komt als een vorst op veld e5 te staan. Gezien het latere verloop in de partij zou je kunnen denken dat wit ergens van zijn pion op e4 afmoet. De loper op g2 doet helemaal niets, vooral niet als er straks een paard op e5 voor zijn neus komt te staan. Dit was volgens mij het moment om van dat ‘schadelijk materiaal’ af te komen. 48…a2? faalt op 49. Db2+

49. Da5 Hier had 49. e5! hem een heleboel problemen kunnen besparen. Na 49…Pxe5 50. Ld5 is de loper behoorlijk actief. Hij houdt van afstand de a-pion tegen en aangezien zwart geen veilige koningsstelling heeft, is elk verliesgevaar voor wit verdwenen. Carlsen zal niet beseft hebben dat hij even later in onoverkomelijke problemen dreigt te geraken.

49…Dc5!

Hier was de uitdager heel tevreden over. Zijn commentaar in de persconferentie: “After this move white is probably lost, I believe”. Dat lijkt een beetje overdreven, maar feit is wel dat zwart opnieuw het beste van het spel heeft gekregen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat wits loper op g2 ineens een erg slecht stuk is geworden.

50. Da6 Pe5

Het is zwart gelukt om de blokkade te bewerkstelligen. Het is een heel lastig te behandelen stelling voor wit, maar vermoedelijk moet hij het wel kunnen houden.

51. De6??

Een verschrikkelijke zet die hem de kop kost. Na deze zet is het ineens gedaan met de witspeler. Als hij schaakjes begint te geven met 51. Db7+ Kf6 [ 51…Kg6 52. Da6+ is het niet duidelijk of zwart risicoloos op winst kan spelen. Laten we eens een winstpoging wagen voor hem: 52…Kf7 53. Db7+ Kf8 54. Da8+ Ke7 55. Db7+ Pd7 56. Da6 Maar het is niet duidelijk hoe zwart überhaupt vorderingen zou kunnen maken.] 52. Da6+ en nu gaf Karjakin 52…Ke7 53. Dxh6 met als idee 53…Dc3 54. Dg7+ Kd6  (zie analysediagram)

[FEN "8/6Q1/3k4/4n3/4P3/p1q3PP/6BK/8 w - - 3 55"] 

waarna de koning naar b2 kan lopen. Dit soort lange koningsroutes zijn zelfs voor de tegenwoordige engines te hoog gegrepen. Ik denk dat Karjakin gelijk heeft dat zwart hier op winst staat, ook gezien het feit dat wit niets heeft aan zijn loper. Een willekeurig voorbeeld: 55. Df8+ Kc7 56. De7+ Kc6 57. De6+ Kb5 58. h4 Kb4 59. Dd6+ Kb3 60. Dd1+ Kb2 61. De2+ Kc1 62. Df1+ Kc2 63. Df2+ Kb1 64. Df1+ Dc1 65. Db5+ Db2 66. Df1+ Kc2 67. De2+ Kc3 68. De3+ Pd3 en de schaakjes zijn op. De zwarte a-pion gaat ongehinderd naar de overkant.

51…h5!

Hiermee creëert zwart veld h6 voor zijn koning zodat hij uit de schaakjes kan lopen. De koning gaat dan naar h6 waarna hij het paard er tussen kan zetten. Tegelijkertijd brengt hij …h5-h4 in de stelling hetgeen in sommige varianten van belang is.

52. h4

[FEN "8/6k1/4Q3/2q1n2p/4P2P/p5P1/6BK/8 b - - 0 52"] 

Zo wil hij …h5-h4 uit de stelling halen, maar dit geeft natuurlijk veld g4 op. Karjakin besluit met een mooi zetje. 52. Da6 Dc3 53. Da7+ Kh6 54. Da6+ Pg6 55. e5 h4 56. gxh4 Dxe5+ 57. Kg1 Dd4+ 58. Kf1 Da1+ 59. Kf2 Db2+ 60. Kg3 a2 61. Le4 De5+ 62. Kf3 Df4+

52…a2!

Een prachtige slotzet hoewel Carlsen daar anders over zal denken. De bedoeling is om de dame weg te lokken uit haar dominante positie op e6. Na 52…a2 53. Dxa2 zet zwart een mataanval op met 53…Pg4+ 54. Kh3 [ 54. Kh1 Dc1+ 55. Lf1 Dxf1#] 54…Dg1  (zie analysediagram)

[FEN "8/6k1/8/7p/4P1nP/6PK/Q5B1/6q1 w - - 3 55"] 

Er dreigt mat op h2 en het mooie is hoe de zwarte dame op de diagonaal g1-a7 de meest cruciale velden onder controle neemt. Wit heeft maar een schaakje met 55. Db2+ omdat zwart hier [ 55. Lf3 Pf2+] 55…Kg6! antwoordt. De witte dame kan geen schaak maar geven. Het wrange voor wit is dat pion e4 hem in meerdere opzichten in de weg staat. Hij kan geen Le4+ en ook geen Dc2+ geven. Hier rijst de vraag of wit zich niet ergens had kunnen ontdoen van deze ‘negatieve’ pion. 56. Lf3 is dan noodzakelijk tegen …Dh2# maar dat kost de dame met 56…Pf2+ 57. Dxf2 Dxf2 Dit eindspel is simpel gewonnen voor zwart.

0-1