Eerste partij eindigt na marathonzitting in remise

In Londen is vandaag de eerste partij gespeeld tussen uitdager Fabiano Caruana en wereldkampioen Magnus Carlsen. Na de persconferentie van gisteren, mochten we stellen dat het publiek hier reikhalzend naar had uitgekeken.

En datzelfde publiek kreeg meteen waar voor zijn geld. Klokslag 15 uur Engelse tijd, dus 16:00 uur in Nederland, werden de klokken in werking gesteld. En wat volgde mocht er wezen. Een marathonzitting van maar liefst 115 zetten, waarin de wereldkampioen ergens gewonnen moet hebben gestaan, maar waarin hij er toch niet in slaagde de vis op het droge te trekken en na uiteindelijk bovengenoemd aantal zetten in remise moest berusten. Maar wat is er veel gebeurd in deze partij! Daarover dadelijk meer.

Over ‘waar voor je geld’ gesproken. In Londen moesten toeschouwers, die naar binnen wilden gaan, een behoorlijk bedrag neertellen om naar twee zwijgende schakers te mogen kijken. En ook schaakliefhebbers, die graag op het internet de twee heren in beeld zou willen zien, kwamen eveneens bedrogen uit. Want op de officiële toernooisite, worldchess.com, is ook hier de toegang goed afgegrendeld, of je moet de nodige Engelse ponden op tafel leggen.

Normale stervelingen kunnen commentator Judit Polgár dus niet aan het werk zien of horen. Maar om nou te zeggen dat we tegenwoordig niet verwend worden via het internet, is ook weer overdreven. Ik ben deze middag eens eventjes op zoek gegaan naar diverse bronnen waar de WK-tweekamp op een of andere manier voor het voetlicht werd gebracht. Die heb ik hieronder voor u geïnventariseerd, wie weet dat u bij één van deze mogelijkheden de komende dagen ook het nodige plezier kunt beleven.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

met GM Hansen en Hambleton

 

 

 

 

 

Hoe verliep deze eerste partij? Carlsen zorgde voor de eerste verrassing door op 1.e4 antwoordde met 1…c5, het Siciliaans dus. Dat is een opening die hem niet erg op het lijf is geschreven en je zou zelfs verwachten dat hij tegen ‘rekenvirtuoos’ Caruana juist níet voor het Siciliaans zou moeten kiezen. Want kan Caruana daarin niet zijn speciale kwaliteiten benutten? Maar de Amerikaan zorgde op zet drie al voor de tweede verrassing. Geen open Siciliaan met 3.d4 maar de Rossolimo-variant met 3.Lb5. Een variant waarin het manoeuvreren centraal staat. En is dat nu niet Carlsen sterkste punt? Waarom koos Caruana dan voor dit systeem? Waarschijnlijk rook hij onraad, had de Noor misschien de Svesnikov voorbereid? Dat dacht men tenminste in de verschillende commentaarsessies. En ook dat Caruana daar nu nog even geen zin in had.

Dat had hem wel eens duur te staan kunnen komen. Want in dit middenspel bleek Carlsen superieur ten opzichte van zijn opponent. Hij wist exact hoe hij zijn pionnen moest neerzetten en ook hoe zijn stukken ontplooid dienden te worden. En bij Caruana leek het tegenovergestelde bewaarheid te worden. Want zijn stukken verdwaalden ergens op het bord, hij had nauwelijks aanknopingspunten en moest zelfs grote verzwakkingen toelaten. Langzaam maar zeker kwam de wereldkampioen goed te staan en op een gegeven moment leek het slechts een kwestie van tijd. Maar gek genoeg haperde de machine van zwart. Een opzichtig kwaliteitsoffer, waar Carlsen normaal gesproken zijn hand niet voor om zou draaien, werd door hem niet gespeeld. En ook even later mist hij nog een kans op een vol punt. Toen bleek dat Caruana ook uit het goede hout gesneden was. Hij gaf zijn tegenstander niet nogmaals de gelegenheid om zomaar de stelling binnen te zeilen. Hij wikkelde af naar een eindspel van ieder een toren en een licht stuk. Zwart had ondertussen wel een pion buitgemaakt, maar omdat de afwikkeling naar een toreneindspel met louter pionnen op één vleugel niet vermeden kon worden, zagen we die stelling al op zet 55 op het bord staan. Carlsen moet beseft hebben dat hij een overwinning had laten schieten, dus hij was niet genegen om dit zomaar remise te geven. Sterker nog: dat doet hij sowieso nooit. Ook gezien het feit dat Caruana zeeën van tijd had gebruikt, wilde hij hem nog flink aan de tand voelen. Maar de uitdager gaf geen krimp meer. Hij deed alles goed, anticipeerde op de juiste momenten, veranderde van opstelling als de noodzaak er was en veranderde zelfs iets aan de pionnenstructuur, toen dat nodig was.
Omdat ik voornamelijk keek naar de livestream van Chess24, kon ik op een gegeven moment mijn lach niet inhouden. Naast grootmeester Peter Svidler zat IM Sopiko Guramishvili (de vrouw van Anish Giri) en ondertussen was er een venstertje geopend waarin grootmeester Alexander Grischuk zichtbaar was vanuit zijn eigen woonkamer. Waar er lange tijd een geanimeerde discussie gaande was, leek Grischuk het op een gegeven moment wel te geloven. Hij zat er als een zoutzak bij, zei nauwelijks nog iets en vroeg zich stiekem af, hoe lang deze zit nog zou duren…

ANALYSE EERSTE PARTIJ

Caruana, Fabiano – Carlsen, Magnus
1. e4

1…c5
De eerste verrassing! Carlsen speelt veel verschillende dingen, maar het Siciliaans laat hij tegen collega wereldtoppers meestal links liggen. Je zou denken dat deze opening tegen een rekenaar als Caruana juist niet de meest handige is. Maar Carlsen toont geen vrees. Zijn voornaamste antwoord op 1. e4 is heel vaak 1…e5
2. Pf3 Pc6
Waarschijnlijk rook Caruana onraad en hij koos hij voor:
3. Lb5
De Rossolimo-variant. Die staat als redelijk onschuldig voor zwart bekend. De grote vraag is natuurlijk wat de wereldkampioen heeft voorbereid op de Open Siciliaan met 3. d4 cxd4 4. Pxd4 De gedachte bij veel commentatoren is dat Carlsen vermoedelijk de Svesnikov, die ontstaat na 4…Pf6 5. Pc3 e5 6. Pdb5 d6 7. Lg5 a6 8. Pa3 b5 heeft klaarliggen.
3…g6 4. Lxc6 dxc6 5. d3 Lg7 6. h3 Pf6 7. Pc3 Pd7 8. Le3 e5
9. O-O
Op dit moment is 9. Dd2 verreweg het meest gespeeld en daar zal Carlsen en zijn team ongetwijfeld van te voren naar gekeken hebben.
9…b6
10. Ph2
Caruana gaat voor het direct omspelen van het paard naar h2. Er zijn maar twee partijen die eerder zo gespeeld werden, maar niet door grootheden in het schaak. Toch zal de in Nederland bekende Tom Bottema aangenaam verrast zijn geweest dat Caruana nu in zijn voetsporen treedt. Want in een partij Bottema-Brown, Haarlem 2011, kwam exact deze stelling ook op het bord. Bottema is bekend van de persdienst bij het Tata Steel. Veel meer gespeeld wordt 10. Dd2
10…Pf8
Een bekend type zet. Het paard gaat via f8 naar e6 om dan naar d4 te springen.
11. f4
Vanaf hier is de theorie achter de rug, maar vermoedelijk waren de spelers al eerder op zichzelf aangewezen.
11…exf4 12. Txf4
Hij beoogt een verdubbeling op de f-lijn. Je zou verwachten dat hij terugneemt met de loper (12. Lxf4), maar de Amerikaan heeft een ander idee.
12…Le6
Maar als het paard naar e6 moet, zet je daar dan toch geen loper neer? Wat is Carlsen dan van plan?
13. Tf2 h6 14. Dd2
14…g5!?
Aha, nu komt de aap uit de mouw! Het paard wil naar g6. Maar zwart heeft wel wat velden, vooral witte velden, weggeven. Hoe kan hij zich dat zomaar permitteren? Het belangrijkste idee is volgens mij dat zwart – door de pionnen op zwart te zetten – de witte loper op e3 drastisch inperkt. De zwakte van de witte velden deert hem niet zo erg omdat hij een witveldige loper heeft en daarbij is zijn zwartveldige loper bepaald niet slecht.
15. Taf1 Dd6
Zwart maakt zich op voor de lange rokade.
16. Pg4 O-O-O 17. Pf6
Wit lijkt nu toch wel iets bereikt te hebben. Maar het witte paard doet op dit veld hoegenaamd niets.
17…Pd7!
Zwart ziet af van zijn oorspronkelijke plan om het paard naar g6 te ontwikkelen. Als wit ruilt op d7, zit hij met twee lichte stukken die niets doen. De loper op e3 is ‘dood’ gemaakt door de zwarte pionnenstructuur en het paard op c3 zal een lange tocht moeten maken om op goede velden te komen.
18. Ph5
Dus besluit hij het paard maar op het bord te laten, maar op h5 staat het ook erg ongelukkig.
18…Le5
Deze stelling toont ook een beetje het verschil tussen beide spelers. Bij zwart staan de stukken redelijk harmonieus, bij wit hebben de stukken eigenlijk geen toekomst. Zoals één van de commentatoren al zei: ‘in partijen van Carlsen lijkt het net alsof zijn stukken vrijwel automatisch naar de goede velden dwarrelen’.
19. g4
Dat moet al bijna omdat het paard in de problemen zou kunnen komen. Maar dit is natuurlijk wel een enorme verzwakking van de koningsstelling.
19…f6 20. b3 Lf7 21. Pd1
21…Pf8?!
Dit is hoogst opmerkelijk. Carlsen laat toch ineens dat slechte paard zomaar een pion van hem nemen. In aanmerking lijkt ook 21…De6 te komen omdat er nu …Lxh5 dreigt maar dan zou wit zijn paard op een beter veld krijgen: 22. Pg7 De7 23. Pf5 waarna wit het ergste achter de rug heeft.
22. Pxf6 Pe6
Maar hij heeft nu toch eindelijk zijn paard op het eerder beoogde veld gekregen. Nadat wit g2-g4 heeft gespeeld, wil zwart op veld f4 spelen. Toch mogen we stellen dat hij een gedeelte van zijn voordeel heeft ingeleverd.
23. Ph5 Lxh5 24. gxh5
24…Pf4
Je zou ook kunnen denken aan een andere ruil: die van de zwartveldige lopers met 24…Lf4 Dan zou er een sterk paard op f4 kunnen komen. Maar ook hier zal wit het redelijk eenvoudig gelijk kunnen houden na bijvoorbeeld een zet als 25. De2
25. Lxf4 gxf4 26. Tg2
Caruana gaat solide verder en laat zich niet provoceren. Misschien hoopte Carlsen dat zijn tegenstander een kwaliteit zou offeren met 26. Txf4 zodat er een stelling met ongelijk materiaal ontstaat. Zijn winst kansen nemen dan toe, omdat op de lange duur de toren wel eens belangrijker zou kunnen worden dan het paard.
26…Thg8 27. De2
27. Tf3 lijkt iets veiliger.
27…Txg2+
Het is misschien verleidelijk om hier 27…Tg3? te spelen, maar dat zou een enorme blunder zijn. 28. Txg3! fxg3 29. Pe3 en pion g3 is ten dode opgeschreven. Dan zou wit teveel materiaal winnen.
28. Dxg2 De6 29. Pf2
Dameruil met 29. Dg4?? zit er nog even niet in: 29…Tg8 en zwart wint.
29…Tg8 30. Pg4 De8
Zo wint Carlsen zijn pion weer terug. Belangrijker is dat hij dan zijn eigen h-pion kan laten oprukken.
31. Df3 Dxh5 32. Kf2 Lc7
33. Ke2
De koning snelt naar veiliger oorden, maar de engine begon ineens uit te slaan. Wat is er aan de hand? Want laten we wel zijn, e4-e5 op dit moment ziet er hoogst merkwaardig uit, terwijl deze zet zeer normaal is. Merkwaardig genoeg gaven de meeste engines nu de zet 33. e5 aan, hoewel zwart ook dan duidelijk beter zou staan.
33…Dg5!
Dat is de reden! Er dreigt …h6-h5 en zwart dringt binnen via de g-lijn.
34. Ph2
Na een zet als 34. Kd1 stapelen de problemen bij wit zich op na 34…h5 35. Ph2 De5! De witte koning dreigt aan twee kanten bestookt te worden. De zwarte toren kan binnendringen via g3 en de dame via a1 of b2.
34…h5 35. Tf2
Zo houdt Caruana het allemaal krampachtig bij elkaar, maar hij moet hier voor zijn (schaak)leven gevreesd hebben.
35…Dg1?!
Dat is wat eenzijdig. De dame heeft hier niet zoveel te zoeken. 35…De5 is nu minder goed vanwege 36. Tg2 hoewel zwart ook nu na 36…Txg2+ 37. Dxg2 Db2 alle kansen aan zijn zijde heeft. Met 35…Dg7! had Carlsen echter hoogstwaarschijnlijk de partij naar zich toe kunnen trekken. De dame dreigt via a1, b2 of c3 binnen te dringen en tegelijkertijd kan ook de toren wat gaan doen via de g-lijn. Maar wat essentieel is, is dat wit op geen enkele wijze actief kan worden.
36. Pf1 h4?!
Dat is niet typisch voor Carlsen. Hij geeft veld g4 ‘gratis’ weg. Maar misschien zag hij niet direct hoe hij anders iets zou kunnen bereiken en omdat pion h5 hangt, schoof hij de pion maar voren. Zelfs nu zou 36…Dg7! hem goede winstkansen hebben bezorgd.
37. Kd2?!
Maar ook Caruana heeft het even niet. Dat had ook te maken met het gebrek aan tijd. Ook nu had wit zich met 37. e5! Lxe5 38. Dxc6+ kunnen redden.
37…Kb7
Eindelijk haalt hij e4-e5 uit de stelling.
38. c3?
Dit mag eigenlijk nooit want wit tast zijn eigen pionnenstructuur te veel aan. Het belangrijkst is dat hij zijn onderste twee rijen dusdanig verzwakt dat zwart nu met een combinatie de partij naar zich toe kan trekken.
38…Le5?!
Misschien omdat het de eerste partij was, maar onder andere omstandigheden had de wereldkampioen vast wel 38…Tg3! gevonden. Na 39. Pxg3 hxg3 40. Te2 Le5 41. Kc2 Da1 (zie analysediagram)
is er geen redden meer aan. Afgezien van de gevaarlijke vrijpionnen, werken zijn stukken op volle kracht, terwijl die van wit als passieve toeschouwers moeten toekijken hoe zwart het gaat uitmaken. Voor een speler van het kaliber Carlsen moet dit toch niet zo heel moeilijk zijn om het te vinden. Maar de druk van deze kampioensmatch blijkt hem toch ook parten te spelen.
39. Kc2 Dg7
Hij kruipt terug, maar pion c3 is natuurlijk aanlokkelijk om die te veroveren.
Nu is het niet winnend: 39…Tg3?! 40. Pxg3 hxg3 41. Td2 Da1 42. d4 en wit redt zich ternauwernood uit dit wespennest. Vermoedelijk had hij het ook positioneel kunnen aanpakken. Want wit maakt zich op om met Td2 de actie d3-d4 te kunnen spelen en dan heeft hij het ergste achter de rug. 39…b5.
40. Ph2
Begrijpelijkerwijs wil wit het paard naar g4 spelen zodat in elk geval de g-lijn niet meer van zwart is.
40. Dh5!? Lxc3 41. Txf4 zou een gelijke stelling hebben opgeleverd.
40…Lxc3 41. Dxf4 Ld4 42. Df7+
Het is Caruana gelukt om de dames te ruilen en daarmee heeft zwart een groot deel van winstkansen moeten inleveren.
42…Ka6 43. Dxg7 Txg7 44. Te2 Tg3 45. Pg4 Txh3
Zwart heeft inmiddels een pluspion, maar zijn winstkansen zijn danig geslonken.
46. e5 Tf3 47. e6 Tf8 48. e7 Te8 49. Ph6 h3 50. Pf5 Lf6
In deze stelling heeft zwart maar één winstplan. Pion e7 opruimen, maar dan kan hij niet voorkomen dat hij zijn mooie vrijpion op h3 moet inleveren.
51. a3!
Dat heeft Caruana uitstekend uitgerekend. Want na de afwikkeling die naar een toreneindspel ontstaat, dreigt zwart soms binnen te dringen met een toren over de tweede rij. Als dan de witte koning dan naar beneden moet (om pion a2 te redden), staat hij afgesneden en is hij fors in de problemen.
51…b5 52. b4!
En de tweede bedoeling van a3. Door een pion op b4 te posteren, houdt wit de zwarte pionnenstructuur goed in bedwang.
52…cxb4 53. axb4 Lxe7 54. Pxe7 h2 55. Txh2 Txe7
Het toreneindspel is eindelijk ontstaan. Carlsen zou Carlsen niet zijn als hij dit niet eindeloos gaat doorspelen. Dit ‘melken’ zoals dat genoemd wordt, heeft hem in de loop van de jaren veel succes gebracht. Hij slaagt er bijna altijd in de tegenstander problemen te bezorgen en dan weet hij de meest saaie stellingen nog te winnen. Caruana is ongetwijfeld psychologisch voorbereid op deze drang van de wereldkampioen. En zet zich schrap en houdt het knap binnen de remisemarge. Ondanks verwoede pogingen, komt zwart geen centimeter verder.
56. Th6 Kb6 57. Kc3 Td7 58. Tg6 Kc7 59. Th6 Td6 60. Th8 Tg6 61. Ta8 Kb7 62. Th8 Tg5 63. Th7+ Kb6 64. Th6 Tg1 65. Kc2 Tf1 66. Tg6 Th1 67. Tf6 Th8 68. Kc3 Ta8 69. d4
Er is iets veranderd aan de stelling. Zwart stond klaar voor …a7-a5, hoewel hij dan nog altijd niet een gewonnen eindspel zou krijgen. Het is bekend dat een stelling met witte pion op d4, zwarte pionnen op b5 en c6 niet te winnen valt, mits er nauwkeurig verdedigd wordt. En dat kan in de praktijk natuurlijk nog wel tegenvallen. Met de tekstzet dreigt wit natuurlijk d4-d5 en nu moet zwart daar rekening mee houden. Carlsen speelt nu een hele tijd rond, zonder dat hij iets bereikt.
69…Td8 70. Th6 Td7 71. Tg6 Kc7 72. Tg5 Td6 73. Tg8 Th6 74. Ta8 Th3+ 75. Kc2 Ta3 76. Kb2 Ta4 77. Kc3 a6 78. Th8 Ta3+ 79. Kb2 Tg3 80. Kc2 Tg5 81. Th6 Td5 82. Kc3 Td6 83. Th8 Tg6 84. Kc2 Kb7 85. Kc3 Tg3+ 86. Kc2 Tg1 87. Th5 Tg2+ 88. Kc3 Tg3+ 89. Kc2 Tg4 90. Kc3 Kb6 91. Th6 Tg5 92. Tf6 Th5 93. Tg6 Th3+ 94. Kc2 Th5 95. Kc3 Td5 96. Th6 Kc7 97. Th7+ Td7 98. Th5 Td6 99. Th8 Tg6 100. Tf8 Tg3+ 101. Kc2 Ta3 102. Tf7+ Kd6 103. Ta7
Caruana gaat het nu anders verdedigen.
103…Kd5 104. Kb2 Td3
105. Txa6
Pion a6 wordt geruild tegen die van d4.
105…Txd4 106. Kb3 Te4 107. Kc3 Tc4+ 108. Kb3 Kd4 109. Tb6 Kd3 110. Ta6
Wit blijft ‘hangen’ aan c6.
110…Tc2 111. Tb6 Tc3+ 112. Kb2 Tc4 113. Kb3 Kd4 114. Ta6 Kd5 115. Ta8
En nu staakte hij eindelijk zijn winstpogingen.
½-½