Carlsen verzuimt kans waar te nemen: twaalfde remise en dus een tiebreak!

Wat iedereen verwacht had, is vandaag inderdaad gebeurd: ook de twaalfde partij tussen uitdager Fabiano Caruana en wereldkampioen Magnus Carlsen in hun tweekamp om de wereldtitel is in remise geëindigd.

Daarmee is de eindstand van 6-6 tot stand gekomen, met twaalf remises en dat fenomeen kennen we eigenlijk nog niet. De vorige WK-match tussen Carlsen en Karjakin eindigde ook in 6-6, maar toen vielen er nog twee beslissingen. Daarover waren veel commentatoren het wel eens: als kijkspel was die voorlaatste tweekamp niet bepaald een lust voor het oog. En na deze twaalf remises beginnen deze geluiden ook steeds harder door te klinken. Niettemin kunnen we wel stellen dat we een aantal levendige partijen hebben gezien. Vooral in de eerste partij, waarin Carlsen al meteen het voordeel met zwart naar zich toe trok, was indrukwekkend om te zien. En eigenlijk moest ook de dramatische constatering gemaakt worden dat de wereldkampioen er niet in geslaagd was om deze huizenhoog gewonnen stelling te winnen. Gezegd moet worden dat Caruana, na dat moeizame begin, langzaam beter ging spelen. En uiteraard kwam ook hij een paar keer erg dicht in de buurt van een overwinning. We herinneren ons het problematische eindspel nog en ook hoe hij nog meer kansen op een vol punt voorbij liet gaan. Maar gezegd moet worden dat Carlsen zich in verschillende netelige situaties van zijn beste kant liet zien. Hij bleef hardnekkig verdedigen, deed vaak steeds de enige zet en als de tegenstander verzuimde optimaal verder te gaan, gaf de Noor geen krimp.

Wat mij als aandachtig toeschouwer enorm heeft verbaasd, is dat Carlsen in voordelige stellingen er niet uit wist te halen wat er wellicht in zat. En daar heeft hij er een aantal van gehad. Hij is juist wereldkampioen geworden door in de opening te opteren voor gelijke stellingen, dan te gaan zitten om vervolgens de tegenstander helemaal zoek te spelen. Juist het uitbuiten van kleine voordeeltjes, het omzetten van ogenschijnlijk minuscule plusjes in zeer kansrijke posities, was zijn handelsmerk.

Vooraf kon je overal lezen dat Carlsen de intuïtieve schaker is, Caruana de rekenaar. Als de Amerikaan zijn tegenstander in een stelling zou kunnen ‘duwen’ waarin hij zijn rekenkracht en imaginair vermogen zou kunnen tonen, zou hij een groot gevaar kunnen zijn voor de man die juist naar overzichtelijke stellingen streeft waarin hij kleine voordeeltjes kan vergaren. Maar ook Carlsen kan geweldig rekenen. Ook op dat terrein staat hij zijn mannetje. Zou hij toch onwillekeurig teveel door zijn secondantenteam of stiekem door de algemene opinie zo gewaarschuwd zijn dat hij zich hoe dan ook niet wilde laten meesleuren in een zompig moeras waar Caruana als een vis in het water zou zijn? Was zijn mind-set zodanig dat hij ten koste van alles een ingewikkeld steekspel moest vermijden? Alleen dat kan misschien verklaren waarom hij toch meer dan een handjevol mogelijkheden onbenut liet om meer dan een half puntje te behalen. In de partij van vandaag was dat opnieuw het geval. De opening, de Svesnikov-variant van het Siciliaans, bracht wit nauwelijks iets. Sterker nog: na ongeveer twintig zetten heeft wit eigenlijk geen plan en zwart wel!

Carlsen speelt, zoals we het van hem kennen, de stukken naar mooie velden. Als zwart kort heeft gerokeerd en de koningsstelling min of meer ontoegankelijk terrein is geworden voor Caruana, maar omgekeerd Carlsen de vijandelijke witte koning, die zich op b1 heeft verschanst, kan gaan bestoken, worden de commentatoren opgewonden. Zou de match dan toch vandaag eindigen met een overwinning? Zwart brengt de artillerie in stelling. Hij hoeft alleen nog maar de stelling te openen met …b7-b5. Maar die zet komt niet op het bord! Carlsen schuift de zaak dicht met …a6-a5. De heren Svidler, Giri en Grischuk kunnen hun ogen niet geloven. Was hij toch bang voor verwikkelingen? Was de Noor onzeker over zijn eigen rekenkunsten? Of had hij zich er van te voren mee verzoend dat remise een uitstekend resultaat zou zijn? Allemaal vragen waar ik het antwoord niet op weet. Maar wat ik wel weet, is dat Carlsen alle belangrijke tiebreaks, die hij in zijn schaakleven heeft moeten spelen, gewonnen heeft. Allemaal dus!

Dat zelfvertrouwen heeft hij wel. Natuurlijk zal hij er nu echt voor gaan zitten en misschien dat we nu eindelijk vuurwerk gaan zien.

Twaalf remises is een magere oogst. Maar er was wel strijd en dat is ook wat waard. Aan scorebordjournalistiek doet Schaaksite niet. We hebben de partijen grondig besproken en we hebben veel mooie dingen gezien. En die tiebreak zal hoe dan ook een beslissing opleveren. Morgen mag u de tv uitzetten en de livestream van het schaken aan. Waarschijnlijk komt er meer vuurwerk op het schaakbord dan morgen in het voetbalstadion te Athene bij AEK – Ajax!

ANALYSE TWAALFDE PARTIJ

Caruana, Fabiano – Carlsen, Magnus
1. e4 c5
Het is Siciliaans wat de klok slaat in deze tweekamp. Dat is in elk geval wel wat leuker dan de afgekloven Italiaanse stellingen en de Berlijnse Muur die we ook veel zien de laatste jaren.
2. Pf3

2…Pc6
Ik had deze week een interessant gesprek met een groot openingstheoreticus. Die liet zich ontvallen dat de Svesnikov (zoals we die dadelijk gaan zien in deze partij) ook op een andere manier tot stand kan komen. En wel op een voor zwart gunstigere manier. Na 2…e6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 kan zwart bijvoorbeeld 5…Pc6 spelen. Wil wit dan ingaan op een Svesnikov met 6. Pdb5 d6 (zie analysediagram)
dan wordt hij min of meer gedwongen om na 7. Lf4 e5 het systeem met Lg5 te spelen. Hij kan dus NIET de variant met Pc3-d5 spelen, zoals Caruana steeds doet! 8. Lg5.
3. d4
En Caruana laat zich helemaal van zijn goede kant zien, door opnieuw in te gaan op het Open Siciliaans in te gaan. De Rossolimo met 3. Lb5 laat hij nu maar links liggen.
3…cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 e5
Wederom de Svesnikov, de opening die Carlsen na een lange break omarmd heeft.
6. Pdb5 d6
7. Pd5
En uiteraard laat Caruana zich weer in op de variant die hem tot dusver het nodige gebracht heeft. Het is nu aan de tegenstander en zijn begeleidingsteam om te zien wat ze voor weerwoord bedacht hebben op deze aanpak. Wit heeft in deze stelling de keuze uit de tekstzet én uit 7.Lg5. Een belangrijk systeem, dat uiteraard enorm goed is uitgezocht, is met 7. Lg5 Maar daar zien de hedendaagse topspelers op dit moment niet zoveel meer in.
7…Pxd5 8. exd5 Pe7
Een andere aanpak dus. Geen 8…Pb8 dus ditmaal.
9. c4
9…Pg6
Een zeer belangrijke variant is met 9…Pf5 10. Ld3 Le7 11. O-O We gaan dan jaren terug, want we zien dat hier onder andere Tal-Sahl, 1988 en Hjartarson-Kortschnoi, 1988 mee gespeeld zijn.
10. Da4
Nu komt ook 10. Ld3 in aanmerking zoals op het bord kwam in de partij Zhang-Du, 2003.
10…Ld7 11. Db4 Lf5
Actief spel van de zwartspeler. Een interessant idee is ook 11…Db8 zoals door de naamgever van deze variant ooit gespeeld werd: Tronekovs-Svesnikov, 2006.
12. h4
Caruana begeeft zich nog altijd in de voetsporen van een ex-wereldkampioen. Want Kramnik speelde zo tegen Roganovic, tijdens de Olympiade in Baku, in oktober van dit jaar. Carlsen deed daar niet mee, Caruana wel. Zou Carlsen inderdaad op de hoogte zijn geweest van deze partij? Het lijkt heel waarschijnlijk en misschien heeft zijn secondantenteam ook het volgende nieuwtje voorbereid:
12…h5!?
Zwart is niet genegen om de opmars h4-h5 toe te laten. Het nadeel kan zijn dat de korte rokade later een probleem zou kunnen worden aangezien hij zich hiermee een pionverzwakking permitteert. In bovengenoemde partij volgde 12…a6 13. h5 Pf4 14. Pc3 Le7 15. Le3 en later kwam wit tot winst.
13. Da4 Ld7 14. Db4 Lf5
Hiermee laat Carlsen zien dat hij het geen bezwaar vindt dat deze partij in remise eindigt. “Laat die tiebreaks maar komen”, zal hij gedacht hebben.
15. Le3
Dit is het ideale veld voor de dameloper. Wit hoopt te kunnen profiteren van een verzwakt veld b6, zoals ook in de partij het geval is. Een ‘stoorzet’ is 15. Lg5 maar de vraag is wat wit er precies aan heeft. Want na 15…Db8 (analoog aan Svesnikov) is het de vraag wat wit hiermee opschiet. Zowel het paard van b5 als de loper van g5 zal verdreven worden.
15…a6 16. Pc3 Dc7
Carlsen ligt duidelijk niet wakker van dat zwakke veld b6.
17. g3
Deze zet dient ervoor om hoe dan ook mogelijkheden met …Pg6-f4 uit de stelling te halen. Een zet als 17. Lb6 heeft weinig om het lijf na 17…Dd7 maar misschien viel er toch een plusje te behalen voor wit met bijvoorbeeld [Ter overweging is ook 17…Dc8 om veld d7 beschikbaar te houden voor het paard. Als zwart met …Lf8-e7, …Pg6-f8-d7 kan spelen, zal de loper van b6 onverrichterzake moeten terugkeren. Zo makkelijk is het natuurlijk allemaal niet.] 18. g3 gevolgd door f3, zoals Caruan ook later in de partij op het bord brengt. Zwart ontbreekt het voorlopig aan tegenspel.
17…Le7 18. f3
En met deze pionzet probeert wit grip op het centrum te krijgen. Hij creëert een steunpunt op e4 voor zijn paard en ontneemt de zwarte witveldige loper veld g4.
18…Pf8
Dit viel te verwachten. Het paard doet nu niets meer op g6 en het wordt omgespeeld via veld d7 van waaruit veld c5 lonkt.
19. Pe4
Vooralsnog een mooi veld, maar echt stabiel staat het paard hier niet. Zwart zal straks zijn loper terugtrekken om de opmars …f7-f5 voor te bereiden. De vraag is natuurlijk hoe zwart reageert op 19. Lb6 Ik vermoed dat Carlsen 19…Db8 van plan was om na 20. Pe4 te kunnen antwoorden met 20…Pd7 waarna Lb6 zich maar het beste kan terugtrekken.
19…Pd7 20. Ld3 O-O
De wereldkampioen is geen dogmaticus. Persoonlijk leek mij 20…Lg6 de juiste zet omdat wit het loperpaar zou kunnen bemachtigen vanwege de dreiging Pe4-f6+.
21. Th2
Dit moet hij al een tijd geleden van plan zijn geweest. Met het opschuiven van de f- en de g-pion, is de tweede rij open gekomen en kan wit zijn toren daarover inzetten. Niettemin is het op dit moment onduidelijk wat het witte plan is. Zijn belangrijkste idee is om de koning met 0-0-0 op te bergen op de damevleugel. Maar dan hangt …b7-b5 in de lucht. Daarom wil hij eerst de mogelijkheid Th2-c2 in de stelling hebben om zo lang te kunnen rokeren. Het witte loperpaar heeft niets te betekenen na 21. Pf6+ Pxf6 22. Lxf5 vanwege 22…b5! ‘Stelling openen als je twee lopers hebt’, luidt het adagium. Maar in dit geval doet zwart goede zaken omdat de witte koning heel kwetsbaar is geworden. Korte rokade is niet aan de orde, in het centrum blijven ook niet en na deze actie valt 0-0-0 min of meer ook af. Kortom: andere factoren bepalen hier het strijdbeeld. Vermoedelijk vond Caruana 21. O-O-O te link vanwege 21…b5.
21…Tac8
Interessant is ook 21…Lg6 22. O-O-O Tac8 23. Kb1 f5 met een stellingstype dat we dadelijk ook zullen te zien krijgen.
22. O-O-O Lg6
Zo bereidt hij de lang verwachte opstoot …f7-f5 voor.
23. Tc2 f5
24. Pf2?!
Deze zet werd door de commentatoren Svidler, Grischuk en Giri weggehoond. Vooral de laatste was niet mild in zijn commentaar: “Where is the knight going? It’s going nowhere, accept to g5 via h3 to g5… met gelach! De enige juiste zet is 24. Pg5 waarna de heren toppers op Chess24 voornamelijk keken naar 24…Lxg5 25. hxg5 en nu zijn er meerdere aantrekkelijke zetten, maar [25. Lxg5?! werd ook geanalyseerd maar de conclusie was al snel dat zwart na 25…Pc5 26. f4 b5! een geweldig gevaarlijke aanval op de damevleugel zou kunnen opzetten.] 25…e4 lijkt de aangewezen weg om iets te bewerkstelligen.
24…Pc5
Het begint al precair voor wit te worden. Carlsen neemt het initiatief over en wit moet nu alle zeilen bijzetten om niet in het nadeel te geraken.
25. f4
Caruana ziet de ernst van de situatie in en schakelt over naar de ‘keepmodus’. Hij moet hoe dan ook proberen niet verder in het nadeel te geraken, maar juist door deze zet werkt hij zich vermoedelijk enorm in de nesten. Strikt genomen had wit het beste afstand kunnen nemen van zijn mooie loper met 25. Lxc5 hoewel er geen twijfel mogelijk is over wie er beter staat na 25…Dxc5 26. Dxc5 Txc5 Dit is een stelling waarin zwart absoluut niets te vrezen heeft en er lekker voor kan gaan zitten om dit voordeel uit te bouwen in het resterende eindspel. Een klusje waar Carlsen over het algemeen wel raad mee weet.
25…a5?!
Verbazingwekkend hoe weinig de wereldkampioen zijn kansen waarneemt in deze tweekamp. Opnieuw kan hij groot voordeel verkrijgen met een vrij voor de hand liggende voortzetting, maar zijn ‘mindset’ (om geen risico te nemen) weerhoudt hem ervan scherpe varianten te kiezen. Mogelijk is 25…exf4 26. Lxf4 en wederom de thematische 26…b5! 27. Dd2 [Essentieel is ook dat 27. cxb5?? onmiddellijk verliest vanwege 27…Pxd3+ 28. Txd3 Dxc2#] Giri en Svidler keken onmiddellijk naar 25…b5! en na een zet als 26. Lf1 kregen zijn bijval van Grischuk die hier 26…a5!? suggereerde. Wit moet dan verder gaan met 27. Dd2 maar ook nu is wit na [Vooral niet 27. Dxb5 vanwege de elegante damevangst met 27…Le8 die Grischuk in petto had.] 27…exf4 28. Lxf4 b4 in een uiterst netelige situatie terecht gekomen.
26. Dd2 e4
Hij maakt er een ‘starre structuur’ van die optisch iets beter is voor zwart, maar in de praktijk geen voordeel oplevert.
27. Le2 Le8 28. Kb1 Lf6 29. Te1 a4 30. Db4
30…g6
Hij sluit de keten en verzoent zich in feite met het halve punt. Als hij achter had gestaan in deze match, zou hij dan zetten als 30…a3!? hebben gespeeld? We zullen het nooit weten, want het is niet gebeurd.
31. Td1 Ta8
Caruana kan moeilijk weigeren. Hij heeft niets te vertellen in deze stelling en mag allang blij zijn dat zijn tegenstander zo graag de tiebreak ingaat dat hij het allemaal wel gelooft. Het enige plan voor wit is om het paard naar g5 te brengen! Laten we het daar maar niet meer over hebben…
½ – ½