Schaakhistorie (16) : De vijf grootste NK-stunts

De nummer laatst op rating, Lucas van Foreest, werd zondag kampioen van Nederland. Een grotere stunt is niet denkbaar. De vergelijking dringt zich op met Hein Donner, die in 1950 werd toegelaten tot de hoofdgroep van het Hoogovenstoernooi omdat hij twee keer de reservegroep had gewonnen. Maar, zo zeiden diverse officials bij de openingsceremonie gewoon hardop, de jongeman moest niet teleurgesteld zijn als hij laatste zou worden, want dat was zijn te verwachten plek. Donner won het toernooi.

In de geschiedenis van het Nederlands kampioenschap is er geen stunt die zo groot is als die van Lucas van Foreest. Uiteraard kijk ik dan alleen naar kampioenen. Albert Blees stond in 1989 rondenlang aan kop, maar won niet. Daniel Stellwagen was in 2003 de jongste deelnemer ooit (16) en won zijn eerste vier partijen. Hij werd gedeeld tweede. Als ik de titel van Rini Kuijf in 1989 een stunt zou noemen, zou ik hem beledigen. Hij was er gewoon sterk genoeg voor. Jan Smeets werd in 2010 kampioen voor Giri en Van Wely. Dat was zeker een stunt, maar hij was twee jaar eerder ook al kampioen geweest en stond hoog op de Nederlandse ranglijst. Frans Kuijpers dan, in 1963, anderhalf punt voor Donner die tweede werd. Ja, maar Kuijpers was drie keer jeugdkampioen van Nederland geweest, dus zijn succes kwam niet uit de lucht vallen. Hij verloor wel van Donner, maar die verloor van outsider Sarink en speelde te veel remises. Hieronder mijn top vijf van grootste stunts.

 

Nummer 5: Hein Donner (1954)
Onverwachts kun je het niet noemen, dat de 52-jarige Max Euwe na een hegemonie van 33 jaar zijn titel eens zou kwijtraken. In 1952 had hij al voor het eerst sinds 1924 een partij op het NK verloren en wel van Hans Bouwmeester. Nu verloor hij een partij van Nico Cortlever, door een blunder. Daardoor eindigde Hein Donner, die remise speelde tegen Euwe, een punt voor Cortlever en Euwe. Anderhalf jaar later won Euwe een revanchematch van Donner met 7-3 zonder nederlagen. Zoals in de inleiding staat, had Donner al eens het Hoogovenstoernooi gewonnen. Maar omdat hij de geschiedenis in ging als de man die Euwe onttroonde en omdat Euwe zo overtuigend de revanchematch won en dus nog wel degelijk sterker was, geef ik Donner toch de vijfde plaats in deze lijst van NK-stunts. Na de match besloot Euwe niet meer aan het NK deel te nemen. Zijn tijd was voorbij.

 

Nummer 4: Rudy Douven (1988)
Timman en Sosonko speelden niet mee, maar Van der Wiel was in 1988 een wereldtopper en Kuijf, Van der Sterren en misschien al de jonge Piket werden ook sterker geacht dan Rudy Douven.

Maar de Limburger, die in de competitie voor Eindhoven speelde, won het toernooi met 8 uit 11. Fameus was zijn gebrek aan persoonlijke voorbereiding op zijn tegenstanders. Tegen Jeroen van den Berg zei hij achteraf voor het bondsblad: “Ik heb me steeds goed op mijn tegenstander ingesteld en gedacht: ‘ach, allemaal flauwekul, ik trap hem er gewoon af’. Mijn voorbereiding was dus meer mentaal dan openingstechnisch.”

In 1979 was Douven jeugdkampioen van Nederland en werd hij gedeeld derde op het wereldjeugdkampioenschap, na nota bene de medaillewinnaars Seirawan en Nikolic te hebben verslagen. Dus Douven was beslist geen favoriet voor het NK, maar stond wel bekend als een groot talent.

 

Nummer 3: Jorden van Foreest (2016)
Als zeventienjarige debutant won Jorden van Foreest het NK met een uitstekende score. Hij verloor van Reinderman, speelde remise tegen Van Wely en versloeg l’Ami, Van den Doel, Bok, Werle en Ernst. Zijn debuut en zijn leeftijd zijn de redenen dat ik de stunt van Jorden van Foreest zo hoog inschaal, naast het feit dat hij Van Wely voorbleef. Toch kwam ook zijn succes, net als dat van de nummers 5 en 4, niet volkomen uit de lucht vallen. In 2013 was hij Europees kampioen tot en met veertien jaar en twee jaar later werd hij grootmeester, op zestienjarige leeftijd. Hij had toen ook al een behoorlijk aantal grote toernooien gewonnen. Misschien was Jorden wel het grootste Nederlandse talent sinds Jan Timman, al werd dat van meer jongens (voor hem) gezegd. De vraag was dus eigenlijk niet of, maar wanneer hij op NK-niveau zou doorbreken. Het antwoord in 2016 was: nu.

 

Nummer 2: Gert Ligterink (1979)
Ja, Gert Ligterink was al een Nederlandse topspeler. In 1969 werd hij jeugdkampioen van Nederland en in 1975 won hijj het Open kampioenschap van Nederland. Maar het NK van 1979 was bijzonder sterk bezet. Timman, Donner, Ree en Sosonko, je kunt ze met recht de grote vier van de jaren zeventig noemen, ze waren er alle vier bij. Ligterink versloeg de eerste drie en verloor van Sosonko. Met 10 uit 13 bleef hij een vol punt voor op Ree en Timman. Boven een of twee van de vier eindigen, daar was Ligterink wel een keer toe in staat. Boven alle vier eindigen was onwerkelijk.
Net als Douven in 1988 bereidde Ligterink zich niet persoonlijk op zijn tegenstanders voor. Daar had hij ook niet veel tijd voor, hij was aan het verhuizen. Als voorbereiding bestudeerde hij het fameuze toernooiboek Zürich 1953 van David Bronstein. Creativiteit en liefde voor het schaakspel bleken een betere voorbereiding dan het uitdokteren van openingen.

 

Nummer 1: Lucas van Foreest
De derde Groninger in de top drie, al is Lucas van Foreest geboren in Hengelo. Alles aan zijn zege is verrassend. Hij was de speler met de laagste rating. Hij is pas achttien. Hij verloor al in de tweede ronde van zijn trainer Tiviakov. Als je van tevoren Van Foreest als winnaar had getipt, had iedereen daar automatisch die andere voornaam aan gekoppeld. En stond hij eigenlijk bekend als toernooiwinnaar? Nou ja, gedeeld winnaar van het Nederlandse jeugdkampioenschap in 2017, waarna hij de barrage verloor van Robby Kevlishvili. Ook in 2017 gedeeld winnaar van Batavia. In 2018 gedeeld winnaar van het Open kampioenschap van Nederland in Dieren, samen met l’Ami en Van den Doel. Dat was een groot resultaat, maar hadden we het daardoor kunnen zien aankomen? Nee, dat Lucas van Foreest zondag kampioen van Nederland werd, zag niemand aankomen. Hij heeft geschiedenis geschreven.

 

Eerdere afleveringen van Schaakhistorie:
1. Fritz $$$ op het NK (2000)
2. Titelgekte (1963)
3: Roy Dieks kon zijn belofte niet inlossen
4: Het WK-jeugd in Den Haag (1961)
5: De snelle entree van Genna Sosonko (1972-73)
6: De eeuwige breuk met Lodewijk Prins
7: Zonetoernooi Nijmegen: sport en politiek (1960)
8. Bert Enklaar dacht altijd na over de zin van alles
9. De vroege jaren van Schaakbulletin (1968 en verder)
10. VAS en de Europacup van 1956
11. Polgar-manie in Nederland (1989-1992)
12. Prof.dr. M. Euwe: “Kunnen computers denken?” (1964)
13. Vijf keer Loek van Wely in Leeuwarden (2001-2005)
14. De onverwoestbare Zhaoqin Peng (1997 tot heden)
15. Bijzondere winnaars bij HSG Open (2006 tot heden)