Belevenissen van een arbiter: Viva Cuba libre!

Columns , Spelregels en arbitrage 9 november 2019 17:54 Jan van den Ende 2

“Ik ben blij dat iedereen op tijd zijn visum heeft kunnen regelen!” zegt Frans tegen mij op de avond van 13 september, voor het vertrek op zaterdag naar Cuba. Plotseling verstijf ik, mijn ademhaling stokt en benauwd klinkt het uit mijn mond: “Maar Frans, ik dacht dat jij ze voor ons allemaal besteld had, ik heb nog geen visum!” Je ziet Frans schrikken en het is even angstvallig stil. Een groot probleem komt aan de oppervlakte drijven. Op de normale manieren is niet meer op tijd aan een visum te komen. En zonder visum kom je Cuba niet in. Sterker nog, je komt al niet het KLM-vliegtuig in. Wat nu?

Een half jaar eerder laat Frans Vreugdenhil, alstroemeriakweker en schaakfanaat uit het Westland, het weten: “We gaan weer!” Dit betekent dat hij als grote sponsor en organisator weer een toernooi gaat houden in Cuba.

In 2012 deed hij dat voor de eerste keer met Hollanders erbij: het Alstroemeria Open 2012 in Camajuani. Het lukte toen niet er een Fide-toernooi van te maken maar nu in 2019, zeven jaar later, is dat anders. Door het succes van toen is er bij de Cubaanse schaakbond vertrouwen ontstaan zodat het toernooi nu door hen bij de Fide geregistreerd is. Dit keer is de schaakzaal in Santa Clara het strijdtoneel voor naar verwachting zo’n 30 spelers. Buiten Frans en mijzelf zijn ook Robert Ris, Tom Bottema en Andre Duijvesteijn weer van de partij. Nieuwkomers zijn Harmen Jonkman en Manuel Bosboom, wat het totale reisgezelschap dit keer op zeven personen brengt.

Weer naar Cuba dus, dat grote tropische eiland in het Caribisch gebied. Nog steeds een communistisch bolwerk met een heel aparte cultuur die met niets in de rest van de wereld te vergelijken is. Geweldig om mee te maken! En dat dreigt nu mis te lopen door het ontbreken van een visum. Ik heb ergens gelezen dat bij de balie van TUI op Schiphol ze zo te verkrijgen zijn. Daar moeten we dan maar op hopen. En inderdaad, als we de balie die zaterdagmorgen vinden, is het zo gepiept. Het klinkt als ‘simpel opgelost’ maar zo voelde dat niet. De schrik en de twijfel of het wel gaat lukken bracht zoveel stress met zich mee dat de nacht door mij en ook door Frans vrij slapeloos is doorgebracht. Een moeizaam en vermoeiend begin!

Op het vliegveld van Havana worden we opgewacht door de Cubaanse vriend van Frans, Abelardo, die met een huurauto klaar staat om een deel van ons gezelschap naar het 320 km verderop gelegen Remedios te brengen. Maar wie denkt daar snel aan te kunnen beginnen, komt bedrogen uit. “Wir müssen zuerst benzin finden!” is zijn laconieke opmerking als we zijn ingestapt. Nee, dat Duits klopt echt. Abelardo heeft een tijd in Duitsland doorgebracht en dit is de beste manier om met elkaar te communiceren. Eerst ergens tanken dus, maar dat is verre van eenvoudig. Thuis had ik er al iets van gelezen: een dreigende energiecrisis op Cuba! Door maatregelen van de Amerikaanse president Trump tegen Venezuela kunnen er daar vandaan nauwelijks of niet olietankers Cuba bereiken. En dat is nou net het land waar Cuba zijn olie van afneemt. Niet alleen het zoeken naar benzine vergt veel tijd. Ook het vinden van werkende pinautomaten voor geld om die benzine te betalen, neemt aardig wat tijd in beslag. Tussendoor zijn we ook naarstig op zoek naar winkeltjes die blikjes bier verkopen om onze dorst wat te lessen want we moeten met deze Cubaanse temperaturen wel om ons vochtgehalte denken! Ook dit kost een hoop moeite want door vervoersproblemen vanwege de benzineschaarste is bier op veel plekken uitverkocht. Viva Cuba libre!

Over dat gerstenat gesproken: de volgende dag bezoeken we met enkelen een plaatsje aan de kust en willen bij een kraampje met een klein terras een versnapering halen. Onderweg naar de toonbank lachen links en rechts op de tafeltjes de frisse glazen bier ons toe. Maar wat krijgen we te horen als we die ook willen hebben? “No cerveza!” Wat is dit nu? Waarom krijgen wij dat niet? Die volle glazen zijn echt niet door de mensen zelf meegenomen van huis! Het blijkt dat zij waarschijnlijk vanwege de hygiëne geen tapbier aan buitenlanders durven te verkopen. In Cuba worden dan ook overwegend flesjes of blikjes geserveerd en verkocht. Op zich geen probleem natuurlijk. Maat wat voor merken kom je eigenlijk tegen? Op veel plaatsen wordt alleen maar buitenlands bier verkocht en dan voornamelijk uit Nederland! Wat zijn we tegen gekomen: Heineken, Bavaria en speciaal in Holland voor het buitenland gebrouwen bier Holandia en Windmill. Maar wat moeten we daar mee? Daar zijn we toch niet helemaal voor naar Cuba gekomen? We willen Cubaans bier! De bekendste zijn Bucanero en Cristal. We willen de cultuur proeven!

Terug naar onze reis naar Remedios, de woonplaats van Abelardo en Cubaanse thuisbasis van Frans. Vanaf opstaan uit bed tot aankomst in Remedios is inmiddels 23 uur verstreken. De dag maken we vol op het bekendste terras aldaar bij bar El Louvre. Daar zien we dat de tijd ook op Cuba niet stil staat. De kerkklok op het plein stond in 2012 altijd op kwart voor vier. Nu kunnen we elke minuut van iedere dag er getuige van zijn dat het inmiddels kwart voor twaalf is op Cuba! Viva Cuba libre! Frans heeft eerst met Abelardo wat gegeten in zijn casa particular (zie het als een bed & breakfest) en nadert nu het terras. We zien onmiddellijk aan hem dat er iets niet in de haak is. Zijn gezicht is grauw en zijn blik star en zijn eerste woorden zijn: “ik heb een nare mededeling, het toernooi gaat niet door!” Verbijsterd horen wij dit aan. Ongeloof valt ons ten deel. Dit kan niet waar zijn! Verslagen vertelt Frans dat Abelardo net deze mededeling gedaan heeft. Vanwege de eerder genoemde problemen met de olie zijn al vanaf 13 september alle sportactiviteiten opgeschort en alle universiteiten gesloten om energie te sparen tot zeker het einde van de maand. Maar we hebben toch geen stroom nodig om overdag te schaken? Niks mee te maken! Alle schaakzalen op Cuba moeten ’s ochtends om elf uur op slot! Het is een grote dreun maar lang zitten we niet bij de pakken neer. We zoeken die avond en de volgende dag naar een alternatief en dat wordt gevonden. We blijven dan maar in Remedios en gaan in de casa van Frans en mij een tienkamp houden met de naam Alstroemeria Round Robin 2019.

Nu is dat in Holland zo georganiseerd. We bellen een paar mensen, snorren een paar borden en klokken op en spelen maar. Zo niet in Cuba. Eerst heeft de eigenaar van de casa toestemming moeten vragen aan de Communistische Partij om de tienkamp in zijn casa te laten spelen. Daarna rijden we dinsdag en woensdag stad en land af om alle benodigde ingrediënten bij elkaar te krijgen. Borden en stukken zijn al gauw voorhanden maar de klokken en bijbehorende batterijen bij elkaar krijgen is al een hele klus. We moeten die op verschillende adressen zien te verzamelen. We moeten ook twee sterke Cubanen ronselen en contact zien te krijgen met een Mexicaan en een Costa Ricaan die aan het Fide-toernooi mee zouden doen maar toch alsnog naar Cuba komen. Dit alles betekent bezoeken brengen en telefoonnummers te pakken zien te krijgen en weer beltegoed kopen om die nummers te kunnen bellen! Nee, we zitten niet in het Westen, in Cuba moet je geen haast hebben en dat heeft ook wel wat. Minder burn outs onder de bevolking bijvoorbeeld…

Na deze uitgebreide voorbereiding kunnen we, zoals gepland, op donderdag aan het toernooi beginnen. Minder dan een uur na de start komt ook de laatste speler – jawel, een Cubaan! – zich melden en is, wat betreft mensen en materiaal, alles compleet. Het is een leuk sterk deelnemersveld met twee GM’s, twee IM’s en twee FM’s. De speelomstandigheden zijn niet helemaal ideaal maar het gaat net. We spelen op verschillende tafeltjes, op verschillende stoelen en met vijf verschillende klokken! Drie borden staan buiten onder het overdekt terras van het binnenplaatsje en twee borden staan binnen, aan weerszijden van het terras in aangrenzende kamers. Halverwege het toernooi doen de weergoden nog een aanval op de tienkamp. Die zaterdag doen hoosbuien het terras twee keer onderlopen. Dat is dweilen geblazen! Als arbiter moet je ook van alle markten thuis zijn! De aanvang van de eerste ronde van die dag moet door de stortbuien een half uur uitgesteld worden en ’s middags moet er één bord naar de hal binnen verplaatst worden. Gelukkig is de volgende dag een rustdag en kunnen we van de consternatie bijkomen op het strand van Santa Maria en daar hebben we gretig gebruik van gemaakt! Na de laatste ronde op dinsdagmorgen volgt uiteraard de prijsuitreiking en die avond zitten we voor de laatste keer op het terras van El Louvre en wat blijkt daar? Voor de eerste keer sinds onze aanwezigheid is er het smaakvolle Bucanero verkrijgbaar! Ook voor mij is er dus deze dag een prijsje!

De laatste dagen brengen we met een paar man door in Havana. Nog even relaxen voordat we weer huiswaarts keren. Een terrasje pakken langs de Malecón, de beroemde boulevard. Frans die zijn lievelingsrestaurant bezoekt en Manuel en ik die ’s avonds een wandeling maken door Havana buiten het toeristengebied. Andre vindt het allemaal net even te relaxed en besluit er een beetje spanning in te brengen. Als hij een keer als laatste uit zijn appartement vertrekt dat hij samen met Manuel deelt – ook een casa particular – en de deur dichtgooit, beseft hij dat de sleutel nog binnen op de salontafel ligt. Hij heeft zich buitengesloten en een reservesleutel is niet direct voorhanden en ook niet op de wat langere termijn. Dit is een serieus probleem! Wat kunnen we verzinnen? Ik heb al een paar keer gezien dat de overbuurman op de bovenste etage met een lang touw een emmer omhoog haalde vanaf de straat met wat spullen erin die voor hem gebracht werden. Dat scheelt een hoop trappen lopen want liften zijn er alleen in hotels in Cuba. Maar als je met een touw iets omhoog haalt kan je er ook iets mee laten zakken! De casa van Frans en mij ligt vlak boven die van Andre en Manuel. Er zit nergens glas in de gevel en alle luiken staan open. Dat moet toch te doen zijn? Manuel meldt zich als vrijwilliger na het aanleveren van een sterk touw door de man van onze casa. Ze binden het touw stevig om zijn lichaam en als een volleerd reddingswerker laat hij zich langs de gevel zakken naar zijn balkon onder ons. In een vloek en een zucht komt hij via de trap weer naar boven, triomfantelijk zwaaiend met de sleutel. Even later, terug beneden, staat Andre naar zijn gesloten voordeur te kijken. “Inbrekers komen toch soms met een pas binnen?” zegt hij achteloos. Hij pakt zijn creditcard en als een doorgewinterde crimineel duwt hij dat ding tussen de deur en de deurpost en binnen twee seconden springt de deur open! Je zou zweren dat hij dat vaker gedaan heeft! Toch aardig van hem dat hij Manuel eerst zijn heldenrol heeft laten vervullen.

De dagen op Cuba zijn omgevlogen. Het was bijzonder jammer dat het Fide-toernooi geen doorgang kon vinden, maar wij hebben er toch het beste van gemaakt met een sterke tienkamp. Op schaaksite.nl heeft Tom Bottema in deel 1, 2 en 3 verslag gedaan van het toernooi met een korte epiloog er achter aan. Foto’s van dit tweede avontuur op Cuba zijn hier op de site van Schaakmat Westland te vinden. Ze zijn niet alleen van het schaaktoernooi maar laten ook nog andere onderwerpen zien: Heeft Frans de liefde op Cuba gevonden? Hoe ziet een Cubaanse werkplaats eruit? En natuurlijk het avontuur van Manuel! Het weerzien met de Cubaanse cultuur was weer een genot om mee te maken. In een alternatieve reisgids staat een mooie uitspraak wat naar mijn mening een juist beeld schetst van dit grote eiland in Midden-Amerika: Het is een waanzinnig gaaf shitland! Viva Cuba libre!