Het offer in de schaakpartij – Deel 4
Deel 4a: De kandidatenmatch tussen Tal en Larssen
Tal en Larsen plaatsen zich door die gedeelde winst in het interzonale toernooi voor de kandidatenmatches van 1965. Ze treffen elkaar in de halve finale daarvan. Het is de eerste keer dat de uitdager van de wereldkampioen niet uit een kandidatentoernooi komt, maar uit die matches over 10, 12 of meer partijen. Ik geef de laatste en beslissende partij uit die match, waarin Tal een paardoffer op de lange termijn brengt. Het fenomeen tiebreak met rapid en blitzpartijen bestond toen nog niet. Er werd gewoon voluit op winst gespeeld. Ik maak weer gebruik van het boek van Shamkovitsj en dat van Cafferty: Tal’s 100 Best Games.
Tal-Larsen Kandidatenmatch 1965 10e partij Siciliaans Scheveningen
1.e4,c5 2.Pf3,Pc6 3.d4,cxd4 4.Pxd4,e6 5.Pc3,d6 6.Le3,Pf6 7.f4,Le7 8.Df3,O-O 9.O-O-O,Dc7 10.Pdb5,Db8 11.g4,a6 12.Pd4,Pxd4 13.Lxd4,b5 Te langzaam. Hier had Larsen e5 moeten spelen, met scherpe verwikkelingen. 14.g5,Pd7 15.Ld3,b4 16.Pd5!! Met dit paardoffer wil Tal de pionnenstructuur van zwart doorbreken en de aanval op de zwarte koning inzetten, maar omdat die al gerokeerd heeft, is dat niet zo eenvoudig. [IM Nikitin schreef een lang artikel, waarin hij wil aantonen dat dit offer niet correct is. GM Shamkovitsj reageerde met een nog langer artikel om aan te tonen dat het wel correct was. Commentaar van Tal: Ik heb dat niet gelezen, maar zou het zo weer doen.]
16…exd5 17.exd5,f5 18.Tde1,Tf7 Als Larsen 18.Ld8 gespeeld had, was 19. Lg7x!, Kg7x 20. Dh5 gevolgd, met aanval op de ‘kale’ koning. 19.h4,Lb7 20.Lxf5,Txf5 21.Txe7,Pe5 22.De4,Df8 23.fxe5,Tf4 24.De3,Tf3 25.De2,Dxe7 26.Dxf3,dxe5 27.Te1,Td8 28.Txe5,Dd6 29.Qf4!, 29.Tf8 Op 29.Lxd5 komt 30.Te8+. 30.De4,b3 31.axb3,Tf1+ 32.Kd2,Db4+ 33.c3,Dd6 34.Lc5 Een elegant loperoffer, waarmee een mataanval wordt ingezet. 34…Dxc5 35.Te8+,Tf8 36.De6+,Kh8 37.Df7! 1-0
Door deze kandidatenmatch tegen Larsen te winnen plaatst Tal zich voor de finale tegen Spasski, waartegen hij echter met 4-7 verliest. Daarna speelt Spasski in 1966 de WK-match tegen Petrosian, die hij dan nog niet kan onttronen. Pas 3 jaar later in 1969 verovert Spasski de wereldtitel. Zoals gebruikelijk in die tijd wint de Sovjet Unie in 1966 de Olympiade in Havana. Aan de eerste twee borden zitten wereldkampioen Petrosian en Spasski. Maar aan het derde bord zit Tal, die een onwaarschijnlijke score heeft van 12 uit 13, met slechts twee remises. Dat zal wel een record zijn.
Deel 4b: De match tussen Tal en Larsen van 1969
In maart 1969 spelen Larsen en Tal, als verliezers van de halve finales van de kandidatenmatches van het jaar daarvoor, in Eersel opnieuw een match over 10 partijen tegen elkaar. De inzet is nu een directe plaatsing voor het interzonale toernooi van 1970. Euwe spreekt het openingswoord uit en Geller, die de secondant is van Tal, geeft het commentaar bij het demonstratiebord. Larsen wint met zwart de eerste partij van die match, de tweede partij is remise. Dan probeert Tal in de derde en vierde partij met offers in de match terug te komen, maar Larsen verdedigt zich goed en wint die beide partijen. Uiteindelijk wint Larsen die match met 5,5 tegen 2,5 van Tal en heeft zijn revanche.
Tal-Larsen Play-off 4e partij Siciliaans Richter Rauzer
1.e4,c5 2.Pf3,d6 3.d4,cxd4 4.Pxd4,Pf6 5.Pc3,Pc6 6.Lg5,e6 7.Dd2,Le7 8.O-O-O, O-O 9.Pb3,a6 10.Lxf6,gxf6 Terugnemen met de loper kost zwart pion d6. 11.Le2,Kh8 12.Lh5,Ld7 13.f4,b5 14.Kb1,Db6 15.f5,Tac8 16.Thf1,a5 17.Pe2,b4 18.Pf4 Eerst 18. fxe6, fxe6 en dan 19.Pf4 lijkt veel beter voor wit. 18…a4 19.Pc1,Pe5! De stelling wordt heel scherp na de volgende zet van Tal. 20.Lxf7 Larsen neemt het loperoffer niet aan vanwege fxe6 en door de vork wint Tal het stuk terug. 20…b3 21.cxb3,axb3 22.Pg6+ Tal brengt een paardoffer, dat Larsen niet kan aannemen met hxg6, want dan is het mat. Ook Kg7 kan tot mat leiden. 22…Pxg6 23.fxg6,Kg7 24.Pxb3,hxg6 25.Lxg6,Kxg6 Zwart heeft nu een stuk voor twee pionnen, maar zijn koning staat onveilig. 26.Tf3,Lc6 27.Df4
Een mooie aanvalszet van Tal was hier De2 geweest, maar Larsen heeft dan Db5. 27…Kf7 28.Pd4,Th8 29.Tb3,Da6 30.Ta3,Db7 31.Tb3,Lxe4+ Zwart staat nu gewonnen. 32.Ka1,Dd533.Df1,Ta8 34.a3,Lxg2 35.Df2,Txh2 36.Tb5,De4 37.Te1,Th1 38.Txh1,Lxh1 39.Pe2,Tc8 40.Pc3,Dd3 41.Th5,Le4 42.De1,Lg6 0-1
Larsen plaatst zich daardoor voor het interzonale toernooi van 1970 in Palma de Mallorca, waar Tal zich niet voor had geplaatst in het kampioenschap van de Sovjet Unie van begin 1969. Als voorbereiding op het interzonale toernooi speelt Larsen een maand daarvoor eerst nog een sterk bezet toernooi in Joegoslavië, waar hij met 10,5 uit 15 ongedeeld eerste wordt. Daar speelt hij o.a. tegen Taimanov die gedeeld derde werd in dat Sovjet kampioenschap. Het wordt een spannende partij met wederzijdse kansen, die door Larsen in zijn boek geanalyseerd wordt.
Taimanov-Larsen Nimzo-Indisch
1.d4,Pf6 2.c4,e6 3.Pc3,Lb4 Larsen speelt het Nimzo-Indisch tegen de kenner Taimanov, die er een dikke pil over schreef. 4.Dc2,c5 5.dxc5,O-O 6.Lf4,Lxc5 7.Pf3,Pc6 8.e3,d5 9.a3,Da5 10.Tc1 Een nieuwe zet, die volgens Larsen niet veel betekent. 10…Le7 11.Le2,dxc4 12.Lxc4,Pd5 Deze zet is te riskant, maar dat besefte Larsen pas later bij de 14e zet. 13.Lxd5,exd5 14.Db3!,g5 Red de d-pion, maar verzwakt de koningsvleugel. 15.Lg3,g4 16.Pd4? Met 16.Pe5, d4 17.exd4.Pd4x en 18.Dc4x had wit voordeel gekregen. 16… Pxd4 17.exd4,Lg5 18.O-O, Lxc1 19.Txc1,Le6 20.h3, Met deze zet komen er heel scherpe verwikkelingen. 20…gxh3! 21.Le5,f6! 22.Pe4 Er staan twee witte stukken in! 22…fxe5 23.Dg3+,Lg4!! Een loperoffer om de dame van de zwarte velden weg te lokken, waar ze te gevaarlijk is. 24.Dxg4+,Kh8 25.Pg5,Dd2 Maar nu valt de zwarte dame de witte stelling binnen en krijgt zwart een winnende aanval. 26.Tc7 [Na 26.Tf1, hxg2 27. Kg2x is 27…Tf6 de snelste weg naar winst.] 26…Dxf2+ 27.Kh2,Dxg2+ 28.Dxg2,hxg2 29.dxe5,Tac8 30.Txb7,Tc2 31.Pf7+,Kg7 32.e6,Kf6 33.e7,g1=D+ 34.Txg1,Tg8+0-1
Het interzonale toernooi van Palma de Mallorca wordt zeer overtuigend gewonnen door Fischer met 18,5 uit 23. Larsen is op enige afstand met 15 uit 23 gedeeld tweede en plaatst zich daarmee voor de kandidatenmatches. Maar hij is wel de enige schaker die Fischer in dat toernooi verslaat. In de halve finale van de kandidatenmatches van 1971 verliest hij echter van Fischer met die vreselijke 0-6, zoals Taimanov in de kwartfinale daarvoor was overkomen. Toch blijft Larsen nog jaren goed spelen in sterk bezette toernooien, waarin hij een paar keer tweede wordt achter wereldkampioen Karpov. Hij wint zelfs nog het interzonale toernooi van Biel in 1976. Maar geleidelijk aan moet hij de titel: The Best of the West afstaan aan Jan Timman, die hem in de jaren ’80 overvleugelt.
Ik heb niet zoveel boeken kunnen vinden, die specifiek over het offer gaan. Het boek van Leonid Shamkovitsj werd in 1974 uit het Russisch vertaald. Daarnaast is er het boek van Rudolf Spielmann The Art of Chess Sacrifice, een vertaling van het Duitse origineel Richtig Opfern uit 1935. Dat bevat echter alleen partijen van Spielmann zelf. Verder is er nog het boek Het Offer in het Schaakspel van Vladimir Vukovic, dat in 1975 in het Nederlands uitgegeven werd. En in 2013 verscheen het boek Sacrifice and Initiative in Chess van Ivan Sokolov. Maar Euwe wijdde geen van zijn 12 Middenspel deeltjes specifiek aan het offer.
Ik heb ook het idee dat schakers als Tal, Larsen en Bronstein avontuurlijker waren en eerder een offer aandurfden dan de grootmeesters, die in deze tijd de wereldtop uitmaken. Het is een bijzonder soort vechtschaak dat ze laten zien en dat ik toch minder aantref bij de huidige wereldtop. Aan de andere kant is het schaken in de afgelopen 60 jaar zo geëvolueerd dat avontuurlijke offers eerder weerlegd zullen worden. Maar de bestudering van offers in het kader van bepaalde stellingskenmerken vormt zeker interessant studiemateriaal.
