Meervoudige offers

In de romantische schaaktijd kwamen er in een partij vaak meerdere offers en tegenoffers voor. Ook in de moderne toernooipraktijk zijn er partijen, waarin meerdere offers voorkomen en daar wil ik een paar voorbeelden van geven. In de tijd dat er nog geduelleerd werd door adellijke heren, leefde wel de opvatting dat het oneervol was om een offer niet aan te nemen. Het Koningsgambiet was in die tijd dan ook een favoriete opening en het gambiet werd meestal aangenomen. Zelf vond ik het twaalfde deeltje van Euwe’s Theorie der Schaakopeningen met het Koningsgambiet het meest fascinerende van de hele reeks.

In 1851 speelden Anderssen en Kieseritsky in London 15 partijen tegen elkaar, waarvan de laatste als de Onsterfelijke Partij bekend bleef. Het is inderdaad het Koningsgambiet dat gespeeld wordt. De zwarte dame gaat samen met de koningsloper op dubbele torenroof uit, maar raakt daardoor ver verwijderd van haar koning. Wit offert dan ook nog zijn dame en met zijn laatste drie lichte stukken zet hij de zwarte koning mat. Een overbekende partij, die ik met enig commentaar van Steinitz toch toevoeg. Overigens bleek Kieseritsky, die de verliezer was van deze partij, toch net iets beter dan Anderssen. Het werd uiteindelijk 7-6 voor hem bij twee remises.

Ik ga nu verder met een partij van GM Evgeni Vasiukov uit het kampioenschap van Moskou uit 1960, dat hij won. Hij speelde in Nederland in 1969 in het IBM toernooi, waar hij met 9,5 uit 15 derde werd achter winnaar Portisch. Op de foto zie je Vasiukov in de RAI, die in een hyperscherpe Siciliaan remise speelt tegen Leonid Stein, drie keer Sovjet kampioen in de jaren ‘60. Vasiukov speelde ook in het Hoogovens-toernooi van 1973, waar hij met 9 uit 15 eveneens derde werd achter winnaar Tal. Het was dus een sterke Sovjet grootmeester, die echter nooit het Sovjet kampioenschap won. Ik maak gebruik van het boek van Koblenz’ Lehrbuch der Schachtaktik.

Vasiukov-Lebedev Philidor-verdediging

Vasiukov-Lebedev Philidor-verdediging

1.e4,e5 2.Pf3,d6 3.d4,Pd7 4.Lc4,h6 Om Lg5 tegen te gaan, maar het is wel een fout. 5.dxe5,dxe5 6.Lf7x [Het eerste stukoffer!] 6…Kf7x 7.Pe5x,Kf6 8.Pc3
[Het tweede stukoffer, dat een nieuwtje is van Vasiukov.] 8…Ke5x 9.Dh5+ [Er is nog een andere zet mogelijk en dat is 9.Dd5+. Volgens de engine van de site, ook een veel betere zet, dan Dh5+. Het is opmerkelijk dat de engine verschillende keren de stelling anders beoordeelt dan Koblenz in zijn boek! ] 9…g5 10. Lg5x,hxg5 [Het kan niet op: dit is het derde stukoffer!] [Na 10…Dg5x had Vasiukov 11.f4+Kf4x 12.0-0+,Ke5 13.Tf5+,Df5x 14.Df5,Kd6 15.Td1+,Ke7 16.Pd5+,Kd8 17.Pb6!!,cb6x 18.Df8+,Kc7 19.Dg7x en 20.Dh8x]

In de partij gaat het verder met 11. f4+,Ke6 12. f5+,Ke7 13.Pd5+,Kd6 De jacht op de koning gaat door. 14.Dh8x,Pgf6 15.0-0-0,Kc6 16.The1,b6 17. Pb4+,Lb4x [Zwart zag Kb7 niet zitten vanwege e5, maar de engine kiest daar wel voor.] 18.Dd8+,Lb7 Het lijkt er op dat zwart zijn problemen heeft opgelost, maar dan komt deze zet. 19.Td7x!!,Pd7x [Zwart laat wit zijn dame behouden, want hij denkt voldoende materiaal als compensatie te hebben. Als zwart 19…Td8x had gespeeld, dan had Vasiukov een winnende variant klaar liggen. 20. Td8x,Le1x 21. e5, Pg4 22. e6, Lb4 23. Td4! Met dubbele aanval. 23…Le7, 24. Tg4x,Kd5 25. h4,Ke5 26. hxg5 Kf5x 27. g6!!]

De partij gaat verder met: 20.Dg5x, Le1x 21.De3 [Aan het eind van al deze stukoffers blijft een stelling over die zwart lijkt te kunnen houden. Maar zwarts koning staat onveilig en zijn stukken werken niet goed samen. Als de pionnen op de koningsvleugel gaan lopen, trekt zwart aan het kortste eind.] 21… Lh4
[Koblenz zegt dat 21…La5 22.Dd4, met de dubbele dreiging 23.Dd5 mat en 23.b4 met winst van de loper, gemakkelijk wint. De engine ziet dat heel anders!] 22.Dh6+,Lf6 23.e5,Tf8 24.ef6x,Tf6x 25.Df4,Lc8 26.g4,Pc5 27.b4,Pb7 28. Dc4+,Kd7 29.Dd4+!,Td6 30.Pg7+,Kc6 31.f6,Pd8 32.f7,Pf7x 33.Df7x en zwart gaf volgens Koblenz op. De site gaat nog even een aantal zetten door.

In deze partij volgen de drie stukoffers elkaar op, maar het is het ook mogelijk drie stukken tegelijk te offeren. De tegenstander heeft dan de keuze welk van de drie offers hij aanneemt. Ik laat de partij zien uit de Olympiade in Varna (Bulgarije) tussen ex-wereldkampioen Tal en de Duitse GM Hecht. Omdat Tal in het kandidatentoernooi op Curaçao mede door ziekte slecht presteerde, speelde hij in Varna als tweede reserve voor de Sovjet Unie mee. In het tweede gedeelte van het toernooi werd hij vaak ingezet en raakte hij als vanouds goed op dreef. Ook hier maak ik gebruik van het boek van Koblenz Lehrbuch der Schachtaktik.

Former world chess champion Mikhail Tal

Tal-Hecht 1962 Dame-indisch

1.d4,Pf6 2.c4,e6 3.Pf3,b6 4.Pc3,Lb4 5.Lg5,Lb7 6.e3,h6 7.Lh4,Lxc3+ 8.bxc3,d6 9.Pd2,e5 10.f3,De7 11.e4,Pbd7 12.Ld3,Pf8 Zwart wil de druk van zich afschudden, maar rekent niet op de volgende zet van wit, die het veld d5 verzwakt. 13.c5,dxc5 14.dxe5,Dxe5 15.Da4+,c6 16.O-O,Pg6 17.Pc4,De6 18.e5!,b5 [Wit laat toe dat er drie stukken tegelijk instaan.] 19.exf6,bxa4 20.fxg7,Tg8 21.Lf5! [Opnieuw staan er drie stukken in.] 21…Pxh4 [ 21… Dc4x faalt vanwe-ge 22.Tae1+,De6 23.Te6x,fe6x 24. Lg6x+, Kd7 25.Td1+, gevolgd door Lf6.]

De partij gaat verder met 22.Lxe6,La6 23.Pd6+,Ke7 24.Lc4 De overgebleven twee stukken, die instonden, hebben zich gered. 24…Txg7 25.g3,Kxd6 26.Lxa6,Pf5 27.Tab1,f6 28.Tfd1+,Ke7 29.Te1+,Kd6 De aanvalsstorm is voor-bij; wit heeft een pion minder, maar zwart staat slechter door zijn versplinterde pionnenstructuur. 30.Kf2,c4 31.g4,Pe7 32.Tb7,Tag8 33.Lxc4,Pd5 34.Lxd5,cxd5 35.Tb4,Tc8 36.Txa4,Txc3 37.Ta6+,Kc5 38.Txf6,h5 39.h3,hxg4 40.hxg4,Th7 41.g5,Th5 De rest is een kwestie van techniek. 42.Tf5,Tc2+ 43.Kg3,Kc4 44.Tee5,d4 45.g6,Th1 46.Tc5+,Kd3 47.Txc2,Kxc2 48.Kf4,Tg1 49.Tg5 1-0

In deze partijen zoeken Vasiukov en Tal duidelijk het avontuur op. Mogelijk laat een moderne engine zien dat het allemaal niet zo had hoeven gaan, als de tegen-stander het beter gespeeld had. Maar voor de schaakliefhebber zijn zulke offer-partijen natuurlijk wel om van te genieten. In het boek van Shamkovitsj Het Of-fer in de Schaakpartij wordt niet zoveel aandacht gegeven aan gambieten, die zeker in de 19e eeuw veel gespeeld werden. Kieseritsky heeft zijn naam gegeven aan een hoofdvariant van het Koningsgambiet. Maar die was al langer bekend en kreeg van de oude Italiaanse schakers de naam: Gambitto Grande.

In de moderne toernooipraktijk wordt het Koningsgambiet weinig gespeeld, hoewel Carlsen daar onlangs in een rapidpartij wel mee verraste. Tal speelde één keer met wit het Koningsgambiet en dat was in het Capablanca Memorial toernooi van 1963 tegen Trifunovic. De reden daarvoor was dat Trifunovic, als de remisekoning van die tijd, al een hele reeks partijen remise had gespeeld en Tal hem met het Koningsgambiet wilde verslaan. Maar het liep anders: Tal verloor die partij in 26 zetten. Vasiukov kreeg één keer met het Koningsgambiet te maken en dat was met zwart in dat vermelde Hoogovenstoernooi van 1973 tegen Planinc. Die partij won hij in 40 zetten.