Problemen oplossen door zetten te elimineren
Een van de lastigste onderdelen van het schaakspel is calculeren. Daarbij draait het er niet alleen om dat u de zetten in uw geestesoog ziet, maar ook de juiste zetten kiest. Voor eindspelen is er een handige methode. In het eindspel zijn de mogelijkheden over het algemeen beperkter dan in het middenspel. Uiteraard is het belangrijk om eerst een idee te vormen over wat er in een stelling aan de hand is. Bekijk de kenmerken van de stelling en bepaal of een van beide partijen in het voordeel is. Zo ja? Waarom?
Soms liggen de antwoorden als het ware voor het oprapen, maar er zijn ook stellingen waarin het niet meteen duidelijk is welke kandidaatzetten u tot uw beschikking heeft. Is dat het geval? Zoek dan eerst naar zetten die niet werken. U hoeft daaraan geen aandacht meer te besteden. Daarmee is snel duidelijk op welke zetten u uw aandacht moet richten.
Pionnenrace
De eerste stelling is een studie van Jan Timman uit The Art of the Endgame. Wit is aan zet. Het is niet zo moeilijk om te bedenken dat zwart in het voordeel is. De zwarte koning heeft een dominante positie ten opzichte van zijn witte collega. Erger: zwart kan zonder enige moeite de f-pion veroveren. Wit vecht dus om lijfsbehoud. Wat moet hij doen?
Wij passen de methode van eliminatie toe. Daarbij verwerpen wij dus de zetten die niet werken meteen en kijken naar zetten die mogelijk een oplossing bieden. In deze stelling hebben koningszetten geen zin. Het is eenvoudig in te zien dat zwart de witte f-pion ophaalt. Daarna is wit kansloos omdat het veel te lang duurt om de zwarte a-pion te veroveren en de witte a-pion te laten promoveren. Resteren twee zetten met de a-pion. U voelt vast wel aan dat 1. a3 te langzaam is. Dus zit er niets anders op dan 1. a4! te spelen. Maar hoe gaat het dan verder?
Zwart speelt 1… a5 Nu staat wit voor een nieuw dilemma. Hij moet één van zijn pionnen opgeven. Maar welke? U vindt de complete oplossing hier…
Slimme koning
Het tweede diagram is een studie van Gurgenidze. De zwarte pion is al gevaarlijk dicht tot zijn promotieveld genaderd. Een probleem is dat de witte koning zijn eigen pion in de weg staat. Wit knokt voor remise. Wit heeft zeven koningszetten. Aan u de eer om te beoordelen welke koningszet misschien redding biedt.
Uiteraard bent u er nadat u de juiste koningszet hebt gevonden nog lang niet. Er zijn nog andere kuilen waarin wit kan vallen. Ik stel voor dat u de methode van de eliminatie blijft toepassen totdat u wit in veilige remisehaven hebt geloodst. U vindt hier de complete analyse…
Hopeloos paard?
Onderstaande stelling vond ik in ‘The Grandmaster Mindset’ van Alojzije Jankovic. Op het eerste gezicht heeft wit een onoplosbaar probleem. Het paard kan geen kant op. Bovendien dreigt zwart 1… Kf8 waarmee hij het paard ophaalt. Kan wit zich nog redden?
U vindt hier de complete analyse…
Opgeven in een remisestelling
De vorige stellingen waren gefabriceerd. Maar ook in de praktijk kunt u baat hebben bij de methode van de eliminatie. Ivan Sokolov liet onderstaande stelling op Facebook zien. Hij schreef er bij “Sterke grootmeesters geven soms op in een stelling die remise is. De remise was voor het grijpen. Hoe?” Inderdaad goede vraag zoals wij van een uitstekende trainer ook verwachten. Het is helemaal niet zo eenvoudig. Maar één voordeel hebben wij alvast ten opzichte van GM Potkin: wij weten dat er ‘iets’ in zit. Zullen wij de methode van eliminatie weer toepassen op deze stelling?
Ivan Sokolov (foto Harry Gielen)
Daar gaan we:
- 1. Txc7 Txh6 is hopeloos de h-pion wandelt op zijn dooie gemak naar het promotieveld.
- Op h7 nemen is al even deprimerend. Zwart pakt gewoon terug en dan gaat de witte toren in retraite op h1 (1. Txh7 Txh7 2. Tc1 h2 3. Th1 en het is helemaal uit.
- Op een willekeurige koningszet van wit vervolgt de h-pion vrolijk zijn weg richting promotie. Dat werkt dus ook niet.
- Idem dito op en pionzet.
- Ook 1. a5 is totaal geen probleem. Zwart negeert deze zet gewoon en weer gaat de h-pion aan de wandel.
Dus hopeloos? Nee! Zoals Ivan al aangaf: er is redding. Eigenlijk zijn er nog maar weinig mogelijkheden over. Hint: wat kan wit met de toren op c6 doen?
U vindt hier de complete analyse. Saillant detail: zelfs de computer slaat volledig op hol en blijft ‘denken’ dat zwart gewonnen staat.
PS. De analyse klopt niet helemaal. Er is kennelijk voor zwart toch een weg naar winst. Zie de reacties op dit artikel.
Leuke studies! Het voorbeeld van Sokolov en röntgendekking met Th8 is wel top in die variant! 🙂 Niet eenvoudig!
Inderdaad, niet eenvoudig. Maar het lukte me toch om de oplossing op eigen kracht te vinden. Of ik het in een partij zou hebben gevonden? Ik denk het niet. Dan is er vast niemand die zegt ‘effe goed kijken, want je kan remise maken’. Ik vrees dat ik niet beters had gevonden dan de toren op h1 parkeren en dan lijdzaam mijn lot ondergaan.
Interessant eindspel.
Ik speel 1.Tcg6 Kb7 2.Tc6 Tcd7 3.Td6 Kc8(!). Nu is 4.Tc6+ de enige. 4… Kd8 5 Tcd6 (5 Tcg6 helpt niet meer vanwege 5… h2 6.Tg8+ Kc7 7.Th8 Txh6 8.Txh6 Td1+) 5… Ke8 (de koning probeert het veilige veld h8 te bereiken) 6.Tc6 Kf8 7.Tc8+ Kg7 8.Txh7+ Kxh7 9.Tc3 (die heeft wit gelukkig genoeg hier nog) 9… Td1+ 10 Kc2 Th1 en wit moet die remise nog maar even bewijzen. Ik heb mijn twijfels. Maar inderdaad een beetje vroeg opgegeven door Kramnik.
In plaats van 6… Kf8 zal 6… Txh6 7 Txh6 Td3 wel winnend zijn. (Adly)
Zo te zien is dat inderdaad nog duidelijker. 6… Txh6 7 Txh6 Td3 8 Kc2 Tg3 9 Th7 Kf8 10 Txa7 Kg8 11 Ta8+ Kh7 en uit. Wit kan dus geen pionnen roven, maar anders gaat de zwarte koning naar g2.
Overigens was het natuurlijk Potkin die te vroeg opgaf, niet Kramnik…
Beste Arno en Frits,
Fijn dat jullie zo scherp zijn! De variant met 6…Txh6 7 Txh6 Td3 lijkt inderdaad te winnen. In de andere variant met Kf8 zie ik niet hoe zwart verder komt. Ik heb hier wat varianten toegevoegd. Zie deze analyse…
Klopt. Mijn variantje was vooral bedoeld om te laten zien dat ‘remise’ een beetje snelle conclusie was – maar inderdaad, na jouw a4-a5 kan wit ofwel schaakjes op de c-lijn blijven geven, of (als zwart h2 speelt) schaak van achteren. Arno’s oplossing daarentegen lijkt inderdaad winnend (al weet je het nooit met toreneindspelen).