OVER EEN OUDE BRIEF EN JONGE SCHAKERS, OF:
OVER EEN OUDE BRIEF EN JONGE SCHAKERS, OF:
DE LINK TUSSEN EEN OUDE BRIEF, DE DUBIEUZE KEUZE VOOR DE BELGISCHE DEELNEMER AAN HET WERELDKAMPIOENSCHAP JEUGDSCHAKEN IN 1961 IN DEN HAAG, BERNARD DE BRUYCKER, COEN ZUIDEMA EN BORIS SPASSKY
Door Loes Mooijman
Kort geleden vond ik in een lang dicht gebleven doos, nog afkomstig uit mijn ouderlijk huis, een oude brief. Deze was geschreven door Hendrik Baelen, die op verzoek van schaakclub DD van mijn vader en broer in juli 1961 bij ons logeerde. Hij was de leider van Belgische jeugdschakers die een internationaal teamtoernooi hadden in Den Haag. Een maand later zou hij terug komen om aanwezig te zijn bij het Wereldkampioenschap Jeugdschaken dat ook in Den Haag werd gehouden. In de brief schreef hij echter dat hij er toch maar vanaf zag, omdat hij vermoedde een ‘jeugdlijder’ te worden, gezien de prestaties het jaar daarvóór van een zekere ‘Wostyn’, een voor ons onbekende naam. Hij benadrukte zijn hachelijke taak met de memorabele woorden: ‘Bij het vorig landentoernooi liep ik al rond als een martelaar, omdat de jongens zo slecht speelden.’ Het glas was duidelijk half leeg voor deze teleurgestelde coach. De jongens zullen echt hun best hebben gedaan, maar de anderen waren gewoon beter, kan je als buitenstaander constateren.
Het lijkt mij niet voor de hand liggen dat een jeugdleider zijn pupil in de steek laat, louter omdat hij zich voor een verwachte zwakke prestatie gaat schamen. Hier moet meer achter zitten, dacht ik, en ik ben e.e.a. gaan uitzoeken. En ja, er is een kans dat er heel iets anders speelde, waar Hendrik moeite mee had. Ik lees op de website www.belgianchesshistory.be/players onder de uitslagen van het kampioenschap 1961 een notitie waarin staat dat het opmerkelijk was dat de Belgische Schaakbond niet de jeugdkampioen van dat jaar, Bernard de Bruycker, maar Rik Wostyn, de winnaar in 1960, had geselecteerd. (In 1959 deelden zij de eerste plaats.) De rechtvaardigheid gebiedt dat de landskampioen naar het WK gaat, tenzij omstandigheden dit belemmeren. Dit laatste was echter niet het geval (www.everybodywiki.com/Bernard de Bruycker). Hendrik zou het wel eens geheel niet eens hebben kunnen zijn met de keuze van het bestuur van de schaakbond en uit protest hebben geweigerd mee te gaan. Wellicht heeft hij dit niet rechtstreeks gezegd en de op dat moment zwakke gezondheid van zijn echtgenote als argument voor zijn afzegging hebben aangewend. In de brief naar ons gezin refereerde hij namelijk aan haar conditie in een andere alinea, die niet over schaken gaat.
Echter, gezien de directe wijze waarop hij zijn teleurstelling (lees: verontwaardiging) uit in de brief over het bezwaar dat mijn vader had om mij als 14-jarige in mijn eentje met de trein de grens over te laten gaan (Hendrik had mij uitgenodigd, omdat zijn kleindochter ook 14 was), sluit voor mij niet uit dat hij het bestuur heeft laten weten het oneens te zijn met de beslissing om niet De Bruycker maar Wostyn België te laten vertegenwoordigen. Kijkend naar de uitslag van de wedstrijd kan ik niet nalaten te denken dat het niet begeleiden van de jongeman tot een waarschijnlijk onbedoelde selffulfilling prophecy heeft geleid. Ik citeer: ‘Nu zal Wostyn weer laatste of voorlaatste zijn’. Voor ik de uitslag onthul, vertel ik nog graag iets opmerkelijks:
Toevallig was er, zo lees ik op www.schaaksite.nl om economische redenen aanvankelijk geen begeleider voor de Nederlandse deelnemer Coen Zuidema. De pers had zich daar negatief over uitgelaten, omdat diverse schakers wel begeleiders hadden meegenomen. Vervolgens werd de schaakmeester Hans Bouwmeester benaderd, maar die had het verzoek afgewezen, omdat hij zelf tevoren had aangeboden deze taak op zich te nemen, wat toen werd weggewuifd. Vervolgens werd grootmeester Max Euwe ingeschakeld om Bouwmeester over te halen het toch te doen. Gezien de leeftijd van de spelers, de grote druk en spanning waar zij mee te maken krijgen, is een coach van groot belang. Het lijkt er op dat Rik Wostyn die door het Belgische bestuur was voorgetrokken, werd afgewezen door Hendrik Baelen. Wellicht zag deze in dat er een blokkade was die een goede relatie in de weg zou staan en maakte hij liever plaats voor een begeleider zonder ballast, wat in het belang van de jongen was. Hoe dan ook, Zuidema werd 4e, Wostyn 27ste; een Luxemburger redde hem van de afgang om laatste te zijn. De prestatie van Wostyn zou wel eens geleden kunnen hebben onder de commotie die zijn uitverkiezing teweeg had gebracht in Belgische schaakkringen en de extra druk hierdoor om goed te presteren. Zuidema en zijn coach waren in elk geval een prima team: ze zijn hun leven lang goede vrienden gebleven.
Een aantal jaren eerder, in 1955, bij het Wereldkampioenschap Jeugdschaken in Antwerpen, werd Hendrik Baelen, die het toernooi had georganiseerd, min of meer de onofficiële begeleider van de toen nog arme Rus Boris Spassky, die een jas en een schaakbord van hem kreeg. Daaruit is ook een levenslange vriendschap voortgekomen. Bovendien is er een band ontstaan tussen Spassky en de door Hendrik Baelen in 1956 opgerichte schaakclub in zijn in de buurt van Antwerpen gelegen woonplaats Schilde (uit: www.schaakclub-schilde.be). De voorzitter van Schaakkring Boris Spassky, de naam die Hendrik gaf aan de schaakclub, is zijn kleinzoon, Lucas Jacobs. Een waar ‘familiebedrijf’ dus.
Links: Hendrik Baelen in zijn rol van jeugdleider bij de KBSB. Hier in St. Lievens College, Antwerpen, vóór 1962. Fotograaf Anonymus. Archief Loes Mooijman. Midden: In 2016 bestond de SBSS 60 jaar. Rechts: Spassky vierde in 2006 het 50-jarig jubileum mee met een simultaanwedstrijd tegen de leden van de schaakclub die zijn naam draagt. (Geplaatst met toestemming SBSS)
We mogen ervan uit gaan dat Bernard de Bruycker zeer teleurgesteld was niet te zijn uitgezonden in 1961. Enige voldoening zou hij nu kunnen halen uit het feit dat hij in 2018 een plaats heeft gekregen in een onofficiële Top 30 van grootste schakers van België en dat Rik Wostyn, die toch ook een mooie schaakloopbaan heeft gehad, slechts wordt genoemd in een rijtje zonder nummering onder deze Top 30 (zie: Schaken-Brabo: De grootste schaakbelg). In deze persoonlijke blog wordt hij ‘een levende legende’ genoemd en is, gezien zijn schaakuitslagen, vooral gekozen om zijn andere verdiensten voor de schaakwereld. De eerlijkheid gebiedt te vermelden dat op de FIDE Rating List Wostyn hoger staat dan De Bruycker: respectievelijk 2250 en 2182 (ratings.fide.com).
Bovenstaand verhaal laat weer eens zien dat onrechtvaardig genomen beslissingen leiden tot tweespalt en dat sport verbroedert. Dat laatste gold ook voor de families Baelen en Mooijman. In 1962 heb ik dan toch als 15-jarige in m’n eentje de trein naar Antwerpen genomen en heb gelogeerd bij Hendrik Baelen en zijn echtgenote en ging kleindochter Arlette mee naar Den Haag; diezelfde zomer was Hendrik nogmaals voor een schaaktoernooi bij ons. Het jaar daarop verbleef ik bij het gezin Jacobs-Baelen, mijn ouders bij het echtpaar Baelen en ging Arlette weer mee naar Den Haag.
Hollanders, en ik zeg niet Nederlanders, omdat het hier voornamelijk de westerlingen betreft, worden door Belgen gezien als erg direct; zij zien het soms als onbeleefd. Zij zijn indirect, maar Hendrik Baelen toonde aan dat de uitzondering de regel bevestigt. Deze Belg was, net als zijn kleindochter Arlette en achterkleindochter, de van zowel Belgische als Nederlandse media bekende, lieftallige Evi Hanssen, zo direct als wij thuis. Wellicht dat het daarom gelijk klikte tussen ons. Wij vonden hem zeer innemend.
Met zijn grote schaakhart won hij de vriendschap van vele schakers, waaronder een 18-jarige Rus die in 1955 junior wereldkampioen schaken werd in Antwerpen, vlak daarna grootmeester werd en in 1969 senior wereldkampioen werd in Moscow. Weliswaar moest Boris Spassky in Reykjavik in 1972 de titel overdragen aan Bobby Fischer (op het moment dat ik dit schrijf is het precies 50 jaar geleden dat de beslissende partij zou beginnen), maar hij is een legende geworden, omdat deze vanwege de Koude Oorlog extra spannende confrontatie de erenaam heeft gekregen van Match of the Century (waar vele boeken en zelfs een film aan gewijd zijn). Wat een geweldige compensatie voor de coach van het Belgische jeugdteam. Het was uiteindelijk een Rus die de ultieme droom van de Belg Hendrik Baelen deed uitkomen.
Vanwege de huidige barre strijd tussen Rusland en Oekraïne zijn de banden tussen Rusland en het Westen verbroken, ook op het kunstzinnige, culturele en sportieve vlak. Ik hoop dat de kleine schaakclub uit België die op vriendschappelijke gronden de naam kreeg van een groot Russisch schaker, deze naam met ere kan blijven dragen
Noordwijk, 31 augustus 2022
(Inzetfoto’s: Hendrik Baelen in 1963 door Loes Mooijman, de jonge Boris Spassky van Startpage Afbeeldingen. Schaakstukken: idem)
***
Deze column draag ik op aan Arlette, Rita en Luc Jacobs ter herinnering aan hun bompa.
Tevens is dit een hommage aan mijn broer Theo voor 20 jaar schaakcolumns. In ‘Schaakpleegvader’ (2-11-2019) geeft ook hij een grappig citaat van onze Belgische logé (www.svpromotie.nl of www.schaaksite.nl).
