Krantenrubrieken weekends 30 maart & 6 april 2024
Wekelijks publiceren we de schaakrubrieken van Dimitri Reinderman voor HDC Media, Henk Prins voor het Reformatorisch Dagblad, Nick Maatman voor Dagblad van het Noorden / Leeuwarder Courant en Hans Ree in de Groene Amsterdammer.
Dimitri Reinderman | Henk Prins | Nick Maatman | Hans Ree
30 maart: Kennemer Combinatie kampioen ondanks blunder teamleider
Met nog een ronde te spelen in de meesterklasse heeft Kennemer Combinatie zich al verzekerd van de landstitel. Terwijl concurrent LSG niet verder kwam dan 5-5 tegen Zuid-Limburg, rekenden de Haarlemmers gemakkelijk af met HMC: het werd in Den Bosch maar liefst 1½ – 8½. Toch was het spannender dan de uitslag deed vermoeden, zo vertelde teamleider Hicham Boulahfa in de podcast De Schaakpod (die hij samen met Lennart Ootes en Tex de Wit presenteert). Bijna was de wedstrijd door zijn schuld verloren gegaan. Wat was er gebeurd?
De meeste wedstrijden in de KNSB-competitie beginnen om 13:00 uur, maar er zijn een paar clubs die een uur eerder beginnen, waaronder HMC. Dat staat in de competitiegids en de teamleider van HMC had het ook nog gemaild aan Boulahfa. Echter: de mail was in de spambox beland en zo werd van het normale begintijdstip uitgegaan. Gelukkig was een speler van het team vroeg (net op tijd) aangekomen en hij lichtte via de groepsapp zijn teamgenoten in, die met de trein onderweg waren. Het zat relatief mee: geen vertraging en door een taxi te nemen op het station werd nog wat tijd gewonnen op het reisschema. Zodoende bleef de schade beperkt tot zo’n 40 minuten tijdsachterstand op de klok. Het bleek de ploeg daus niet te deren, al was het wel lullig voor de Belg Daniël Dardha, die mede door tijdnood als enige verloor terwijl hij bij winst in de top 100 van de wereld was gekomen.
Wat is de kracht van KC? Vooral veel grootmeesters verzamelen. Tegen HMC waren er vijf opgesteld, inclusief debutant Bobby Cheng, een Australiër die voor zijn werk in Amsterdam gaan wonen en volgend seizoen vast teamlid wordt. Maar daarnaast trekken ze ook sterke jonge spelers aan. Zo won Khoi Pham (het vriendje van Eline Roebers) op het laatste bord in een voor hem typische rommelpartij. Als hij de laatste ronde ook wint kan hij de IM-titel aanvragen.
Jose Margarido – Khoi Pham
1.c4 Pf6 2.g3 g6 3.b3 Lg7 4.Lb2 0–0 5.Lg2 d6 6.Pf3 e5 7.d3 Te8 8.0–0 c6 9.b4 a5 10.b5 cxb5 11.cxb5 Pbd7 12.Pc3 d5 13.e3 b6 14.Tc1 Lb7 15.Pa4
Wit staat iets beter en breidt langzaam zijn voordeel uit.
15…Tc8 16.Txc8 Dxc8 17.Db3 Da8 18.h3 d4 19.e4 Lh6 20.h4! Dd8 21.La3 Pf8 22.Lh3 P6d7 23.Pg5?
Sterk was 23.Lc1! om het enige actieve zwarte stuk af te ruilen.
23…Lxg5 24.hxg5 Pe6 25.f4? exf4 26.gxf4?
Wit had op e6 moeten ruilen om de volgende combinatie te voorkomen.
26…Pxf4! 27.Txf4 Dxg5+ 28.Tg4 De3+ 29.Kh2 Pe5 30.Tg3 De2+ 31.Lg2 Pg4+ 32.Txg4 Dxg4 33.Pxb6 Dh4+ 34.Kg1 De1+ 35.Kh2 Te5!
Zwart heeft dame en toren in de aanval, wit alleen een loper in de verdediging. Zwart wint dus.
36.Dc2 De3 37.Lh3 Tg5 38.Lg2 Th5+ Wit gaf op.
Partij in viewer:
6 april: Jonge spelers domineren in Alkmaars kampioenschap
Op zondag 24 maart zat ik na in België gespeeld te hebben samen met o.a. mijn voormalige pupillen Liam Vrolijk en Khoi Pham in een McDonalds langs de snelweg ergens in Brabant. Ik had ze allebei gefeliciteerd, maar ze begrepen dat eerst niet: ze waren alweer vergeten dat ze een dag eerder Nederlands clubkampioen waren geworden met Kennemer Combinatie. We hadden het vervolgens over de weekend erna: ze gingen met de paasdagen meedoen aan het Alkmaars kampioenschap. Liam (21 jaar, Rotterdammer) had een Airbnb geboekt, terwijl Khoi (18 jaar, Amsterdammer) van plan was heen en weer te rijden. Hij heeft inmiddels zijn rijbewijs en zijn ouders gebruiken de auto toch vrijwel nooit. De deelname werd voor beiden een succes: ze deelden namelijk de eerste plaats met 5 uit 6! Maar hoewel ik ze beiden de overwinning gun, had ik het ook niet erg gevonden als Liam de laatste ronde niet gewonnen had. Na de vijfde ronde stond namelijk verrassend een andere jonge speler met 4.5 punten ongedeeld bovenaan: Robin Duson (21 jaar, Horinees). De laatste ronde Liam met zwart op remise houden bleek een te lastige horde, maar toch een sterke prestatie van haar.
Robin studeert econometrie in Amsterdam, maar schaken is echt haar grote passie. In de zomer van 2022 maakte ze een flinke ratingsprong vooruit en sindsdien hoort ze tot de damestop van Nederland. Met een derde plaats op het NK vrouwen van 2023 bevestigde ze dat. Ook heeft ze al verschillende IM’s verslagen. In Alkmaar versloeg ze de sterkste speler uit de organiserende stad. Lahaye (40 jaar) is nog geen IM, maar was in 2022 wel Open Nederlands kampioen, dus weer een mooie scalp.
Robin Duson – Rick Lahaye
1.d4 c5 2.d5 Pf6 3.c4 e5 4.Pc3 d6 5.e4 Le7 6.h3 h5 7.Pf3 h4 8.Le3 Ph5 9.Dd2 g6 10.Tg1 Pa6 11.g4 hxg3 12.fxg3 Ld7 13.0–0–0 Da5 14.Kb1 Tb8 15.a3 Pc7
Zwart koos voor een wat dubieuze opening (de Benoniwall), waarschijnlijk om theorie te vermijden, maar helaas voor hem speelde wit de opening erg sterk. Het volgende schijnoffer is wel bewust toegelaten.
16.Pxe5!? Lf6 17.Pxd7 Kxd7 18.g4 Lxc3 19.Dxc3 Dxc3 20.bxc3 Pf6 21.Lg2 Pxe4!? 22.Lxe4?
Zo kan zwart terugkomen in de partij. Na 22.Tdf1! staat wit gewonnen wegens 22…Thf8 23.Lxe4 Tbe8 24.Lh6
22…Tbe8 23.Tgf1 Txe4 24.Txf7+ Kc8 25.Lf4 Td8?
Na 25…Txc4! 26.Lxd6 Pb5 is het onduidelijk.
26.h4! Txc4 27.Kb2 Pb5 28.Td3 Th8 29.Th3
Zo is de zwarte activiteit geneutraliseerd.
29…g5 30.Lxg5 Txg4 31.Te3 Tg2+ 32.Kb3 Tg1 33.a4 Pc7 34.c4 Tb1+ 35.Kc2 Tb4 36.Kc3 Kb8 37.Tee7 Pa6 38.h5
De torens op de zevende rij samen met de vrije h-pion beslissen de partij.
38…Txa4 39.h6 Ta3+ 40.Kb2 Th3 41.h7 Pb4 42.Lf6 Pd3+ 43.Kc2 Pb4+ 44.Kd2 Th2+ 45.Ke3 Pc2+ 46.Kf3 Pe1+ 47.Kg3 Tg2+ 48.Kh3 Zwart gaf op.
Partij in viewer:
29 maart:
In de serie over de rokade was tweezet 1024 op te lossen. De tweezet heeft een verleiding en dat is de zet 1. Te2? Wit dreigt niets, dus is zwart in tempodwang. Op 1. … Pxf4 is 2. Lxf4 mat. Na 1. … c2 en 1. … Lc2 is 2. Te3 mat. Als zwart 1. … La2 speelt zet wit met 2. Td1 mat. Zwart heeft echter geen mat na een willekeurige zet van zijn paard, behalve uiteraard 1. … Pxf4 waarop 2. Lxf4 mat is. De oplossing is het torenoffer 1. Tc2! Weer dreigt wit niets en is zwart in tempodwang. Nu komt er op 1. … Pxf4 2. Txc3 mat, en dat komt ook na andere zetten van dit zwarte paard. Op 1. … La2 komt nu geen 2. Td1, maar 2. 0-0-0 mat, de witte koning moet veld c2 dekken. Na 1. … Lxc2 is 2. Lf1 mat. We zien dus in dit eenvoudige probleem drie nieuwe matzetten komen na 1. … Pxf4, 1… La2 en 1. … Lc2.
De verrassing is natuurlijk de lange rokade. Een mooie slotvariant is 1. … Kxc2 2. Dxb1 mat.
Ook tweezet, zie diagram 1, is een mooi voorbeeld hoe het thema van de rokade voor gewijzigde penningen kan zorgen. De verleiding is 1. Td1? Wit dreigt met 2. Txd6 mat. Na 1. … Pf2 wordt het witte paard op c3 ontpend en zet wit mat met 2. Pd5, Zwart weerlegt deze verleiding met 1. … Dxd8! De sleutelzet is 1. 0-0-0! Daar is hij weer. Nu komt er na 1. … Pf2 2. Dxe3 mat, dan kon in de verleiding niet omdat toen de dame gepend stond als het paard uit de lijn h1-e1 gaat. 1. … Dxd8 pareert de dreiging, maar ontpend nu het paard op c3 en dus 2. Pd5 mat. Deze variant is nog leuk: 1. … d5 waarop 2. Dg6 mat is. Hier dus een mat- en een paradeverandering gecombineerd met de rokade.
Ter afsluiting van de rokade-serie een partijstand 1026 om op te lossen. Zwart speelde 1. … Lb4. Deze lijkt een vergissing, maar is een sterke zet. Kunt u analyseren waarom 1. … Lb4 de winnende zet is voor zwart?
5 april:
Driezet 1025 van F. Healey is een probleem dat in 1861 een eerste prijs behaalde. Dit probleem brengt een stukje geschiedenis met zich mee. Aanvankelijk, en dan spreek ik over begin 19e eeuw, stelde het schaakprobleem nog niet veel voor. Vaak gaf wit een aantal keren schaak en dreef daarbij de zwarte koning in een matnet. Het vinden van de oplossing was ook niet moeilijk, want als wit geen schaak zou geven dan zou zwart het initiatief onmiddellijk kunnen overnemen en wellicht zelfs wit mat kunnen zetten. Na 1850 kwam daar verandering in. Een bekend probleem is dan ook de driezet van Healey. Deze driezet heeft een uiterst verrassende sleutelzet namelijk 1. Th1! Wat moet die toren op h1? Helemaal niets is het correcte antwoord. Maar het punt is dat die toren de weg voor de dame moet vrij maken en dat dat alleen maar op h1 kan. Zwart mag natuurlijk niet met het paard spelen, want dan volgt onmiddellijk mat door 2. Dd6. Na een willekeurige zet van de zwarte loper zet wit voort met 2. Db1 en dan dreigt er 3. Db4. Zwart kan dit verhinderen door de loper weer terug te zetten naar b5 om daarmee b6 ongedekt te maken. Maar daarmee is b6 geblokkeerd en dan volgt er 3. Dg1 mat. Vandaar dat die toren de weg naar g1 moest vrij maken. In de probleemwereld heet dit thema Bristolruiming en dat is inderdaad genoemd naar het plaats waar dit probleemtoernooi werd gehouden. Driezetten zijn ook vaak logische problemen. Met redeneren kan men vaak de oplossing vinden. Dit probleem is een goed voorbeeld van een logisch probleem.
De driezet van V. Timonin is ook een voorbeeld van een Bristol. Het thema is hier niet direct te zien bij de sleutelzet, maar het vrij maken van de dame door een toren komt een aantal keren voor op de tweede en derde zet van wit. Oplossing is 1. Tb6! Wit dreigt 2, Txb5+ Pxb5 3. Lc4 mat. De dreiging werkt inderdaad na 1. … c5. Als zwart 1. … axb6 speelt is het vervolg 2, Ta3 , de Bristol maakt ruimte voor de dame, en 3. Db3 mat. Na 1. … c6 komt 2, Tc3, dreigt 3. Tc5 mat, en na 2. … Kxd4 komt de Bristol 3. Dd3 mat. De zwarte pion van c7 heeft nog een vierde zet 1, ,,, cxd6. Dan volgt 2, Te3, dreigt 3. Txd6 mat, en na 2. … De6 komt de Bristol 3. Df3 mat. Na 2. … dxe5 is 3. Txe5 mat en op 2. … Pc6 is 3. Txb5 mat. Drie Bristols na zetten van de pion c7. Het vertonen van een zwarte pion die vier zetmogelijkheden heeft op de zevenlijn heet in de probleemwereld een Pickaninny. Een mooie combinatie van genoemd thema met de Bristol.
30 maart: Kunstmatige intelligentie
Als een buitenaardse populatie de aarde infiltreert, en ons uitdaagt voor een schaakpartij, wie sturen we dan? Velen zullen vermoedelijk kiezen voor de Noorse schaker Magnus Carlsen, die al meer dan een decennium het mondiale schaken domineert. Toch heeft Carlsen’s belangrijkste secondant, de Deense grootmeester Peter Heine Nielsen, een andere voorkeur. Toen hij de vraag voorgelegd kreeg antwoordde hij met overtuiging: ‘AlphaZero!’.
AlphaZero is een schaakprogramma gebaseerd op kunstmatige intelligentie, dat ontwikkeld is door het Brits-Amerikaanse bedrijf DeepMind. Wat AlphaZero uniek maakt is dat het afgesteld werd zonder menselijke ingevingen. AlphaZero leerde alleen de spelregels, en leerde vervolgens de schaakprincipes door miljoenen partijen tegen zichzelf te spelen. Met overwinningen in het schaken en Go, heeft DeepMind zich op de kaart gezet. Inmiddels heeft het bedrijf de focus verlegd, door zich onder andere te richten op de toepassingen van kunstmatige intelligentie in de medische wetenschap.
Kunstmatige intelligentie heeft nog veel meer toepassingen. Zo wordt momenteel gewerkt aan ‘TacticsAI’ – een kunstmatige assistent in het voetbal. Binnen de conservatieve voetbalwereld wil nog niet iedereen van deze ontwikkelingen weten. De prominente Engelse voetbalclub Liverpool is echter overstag. De club laat zich adviseren door TacticsAI om de positionering en looplijnen bij hoekschoppen te bepalen. Dit blijkt niet zonder succes. Analisten hebben intern vastgesteld dat dit advies in liefst 90% van de gevallen een verbetering opleverde.
Buiten de wonderschone partijen die AlphaZero afleverde, heeft kunstmatige intelligentie nog niet gezorgd voor een revolutie van het schaakspel. We zouden bijna kunnen stellen dat het andersom is. Veel menselijke conclusies zijn door de computer bevestigd. Zo staan de beruchte Berlijnse muur en het bekende pionoffer in de Marshall variant van het Spaans tegenwoordig bijzonder hoog in aanzien.
AlphaZero-Stockfish
15.h4!
Destijds taxeerde Stockfish de stelling als 0.00. Recent is Stockfish echter aanzienlijk sterker geworden, waardoor het programma gevaar op lange termijn veel beter kan inschatten. Misschien komt dit omdat het programma tegenwoordig ook is uitgerust met de neurale netwerken technologie. Het heeft nu in de gaten dat de witte aanval op de koningsvleugel meer potentie heeft dan het zwarte spel op de damevleugel.
15…Tc8 16.Te3 Tc7 17.Pg5 h6? 18.Ph3 Kh7 19.Tf3 Pa5 20.Dc2+ Kg8 21.Te1 Kh8 22.Dd1 Pc6 23.Le3 Lc4 24.Dd2 Kh7 25.Pf4 De8 26.g4!
Zwart husselt zijn stukken maar wat rond, terwijl wit duidelijk vorderingen boekt. Zwart staat inmiddels al verloren. De manier waarop AlphaZero de partij tot winst omzet is echter wel zeer opzienbarend en instructief.
26…Th8 27.Ph5 Kg8 28.Th3 Tb7 29.Lf4 Lf8 30.Dd1 Pe7 31.Lc1! b5 32.f4 Tb6 33.La3 Pg6 34.Lxf8 Pxf8 35.Dd2 Dc8 36.Tf3 Dd8 37.Df2 b4 38.cxb4 Txb4 39.f5 Dc7 40.Td1 Db7 41.Td2 Dc7 42.Dg3 Lb5 43.Kh2 Ld7 44.Df2 Tb6 45.Tc2!
Door de aanval op de koningsvleugel is de zwarte toren verstrikt geraakt. De winstvoering is kenmerkend voor AlphaZero: de vijandelijke stukken wordt de mobiliteit ontnomen en vervolgens wint AlphaZero elders op het bord.
45…Tc6 46.Tb2 Tb6 47.Lf1 Db8 48.Txb6 axb6 49.f6 g6 50.Pg3 Le8 51.Db2 Dd8 52.h5 Pd7 53.Kg2 g5 54.Tc3 Pxf6
Uit wanhoop offert zwart een stuk. Zwart staat hopeloos verloren en wit won op zet 73. Ongeremde aanvalsdrift gecombineerd met een sublieme positionele basis. De tijd waarin mensen computers de les lazen ligt ver achter ons.
6 april: Te intelligent schaakgenie
De Engelse schaakgrootmeester John Nunn (68) heeft een veelzijdig leven gehad. Al snel werd duidelijk dat hij over een enorme dosis talent beschikt. Op 15-jarige leeftijd werd Nunn toegelaten op de prestigieuze universiteit van Oxford, waar hij wiskunde ging studeren. Slechts 8 jaar later mocht hij de Doctorstitel in ontvangst nemen voor het behalen van zijn PhD.
Ondertussen timmerde Nunn ook flink aan de weg in de schaakwereld. In het jaar dat hij zijn PhD haalde, verkreeg hij tevens de grootmeestertitel. Hij was jarenlang een van de sterkhouders van het Engelse schaken en behaalde tweemaal een individuele gouden medaille op de schaakolympiade. Nunn piekte in 1985, toen hij de negende plaats op de wereldranglijst vertegenwoordigde.
Vanaf de jaren 2000 werd Nunn minder actief en ging hij zich focussen op zijn passie voor de wetenschap. Toch legde hij het schaken niet voorgoed naast zich neer, en verlegde hij zijn focus naar het probleemschaak. Hij domineerde deze discipline en behaalde liefst drie wereldtitels. Vanaf 2014 keerde hij echter terug achter het bord in de veteratenkampioenschappen, waarna hij nogmaals twee wereldtitels behaalde.
Een gooi naar de algemene wereldtitel heeft hij daarentegen nooit kunnen doen. Volgens Magnus Carlsen komt dit omdat ‘Nunn te intelligent was om wereldkampioen te worden’. Door zijn intelligentie had Nunn een te veelzijdige interesse om zich volledig te focussen op zijn eigen carrière als speler. Ondanks zijn successen is Nunn niet naast zijn schoenen gaan lopen. In tegenstelling tot enkele van zijn collega-schaakgenieën hield Nunn zijn leven uitstekend op de rails. Als bovenmatige intelligentie gekoppeld wordt aan bescheidenheid, dan ontstaat er geen grootheidswaanzin.
Zijn passie voor wetenschap en schaken kon hij combineren in zijn enorme oeuvre als auteur. Een grote hoeveelheid schaakboeken verschenen van zijn hand, die hoog in aanzien staan. In zijn boeken maakte Nunn de term ‘LPDO’ (Loose Pieces Drop Off) populair. Het is een tip om je stukken niet ongedekt te laten staan, omdat je stukken anders zomaar van het bord kunnen vallen. In lijn met deze tip volgen nu twee puzzels: een bekend (wit aan zet) en recent (zwart aan zet) voorbeeld.
Larry Christiansen – Anatoly Karpov (1993)
Karpov blunderde zojuist met 11…Ld6?? Christiansen stond ongetwijfeld even perplex nadat zijn formidabele opponent zo de fout in ging. Hij profiteerde handig met 12.Dd1! Waarna zwart de ongedekte stukken niet allebei kan redden. Een beduusde Karpov gaf onmiddellijk op.
Nodirbek Abdusattorov – R Praggnanandhaa
Het Oezbeekse supertalent Abdusattorov baarde recent opzien door naar de vierde plaats van de wereldranglijst te klimmen. Zijn laatste zet 36.Te2 was echter geen handige en zijn jeugdige Indiase opponent profiteert met fabelachtig rekenwerk: 36…Txd6! 37.Te8+ Kh7 38.Lxd6 Ld4!! 39.Dxd4 Dxf3 40.Df2 Noodzakelijk, maar nu volgt 40…Dd1+ 41.Te1 Dxd6 LPDO. De losse loper valt van het bord en zwart won deze technisch gewonnen stelling op zet 56.
Lees (voor niet-abonnees alleen op vrijdag van verschijning gratis) verder: www.groene.nl/auteur/hans-ree
