Krantenrubrieken weekends 31 augustus en 7 september 2024
Wekelijks publiceren we de schaakrubrieken van Dimitri Reinderman voor HDC Media, Henk Prins voor het Reformatorisch Dagblad, Nick Maatman voor Dagblad van het Noorden / Leeuwarder Courant en Hans Ree in de Groene Amsterdammer. Wegens grote drukte rondom de Olympiade bij redactielid Lennart, hebben de krantenrubrieken helaas een achterstand opgelopen.
Dimitri Reinderman | Henk Prins | Nick Maatman | Hans Ree
31 augustus: Heeft schaken nut?
Heeft schaken nut, maatschappelijk gezien? In een interview op Youtube met als titel Chess is meaningless ontkent Fabiano Caruana dit. “Of schaken wel of niet in de wereld zou bestaan maakt nauwelijks verschil.” Het is een verdedigbare opvatting, vooral als je bij maatschappelijk nut naar basale behoeften als voedsel en veiligheid kijkt. Maar zelfs dan: u heeft laatst in mijn rubriek kunnen lezen hoe schaken criminelen en straatjongeren op het rechte pad kan brengen. We kunnen ook hoger gaan in de piramide van Maslow. Vriendschap, erkenning, zelfverwerkelijking, dat zijn behoeften waar in het leven van veel schakers het schaakspel een belangrijke rol speelt. En zo luidt het antwoord op de vraag hierboven ja.
Heeft die vraag op zichzelf wel nut? Maakt het iets uit of schaken nuttig is? Dat maakt het, voor zingeving. Caruana gaf bijvoorbeeld aan dat rond de dertigste dat bij hem een rol begon te spelen. Zelf heb ik een carrière in online poker afgewezen omdat ik niet zag hoe ik zo aan de samenleving zou bijdragen (en met schaken wel). In de NRC vorig jaar las ik dat de voorzitter van de Chessqueens, de zeer geëngageerde Rosa Ratsma, hier ook mee bezig is. Zij is nu fulltime trainer en gestopt met topschaak omdat ze volgens het artikel “twijfelt aan het maatschappelijk belang van zoveel denkwerk dat alleen maar om winnen en verliezen gaat.” Ik ben het er niet mee eens: zo vind ik het een slechte zaak dat zij en andere sterke Chessqueens niet meedoen aan het NK vrouwen, dat vorig jaar slechts vier deelnemers had. Daarnaast creëer je met schaken iets moois waar andere mensen van kunnen genieten, waarbij de krachtmeting deel van de schoonheid is. Terug naar Caruana: hier volgt de partij waar hij het meest trots op is.
Fabiano Caruana – Levon Aronian
1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 Pf6 5.0–0 Le7 6.d3 b5 7.Lb3 0–0 8.Pc3 d6 9.a3 Pa5 10.La2 Le6 11.Lxe6 fxe6 12.b4 Pc6 13.Ld2 d5 14.Te1 Dd6 15.Pa2 Pd7 16.De2 d4 17.Teb1 Pb6 18.Pc1 Pa4 19.Pb3 Tf7 20.Tc1 Td8 21.Pg5 Tf6 22.Dh5 h6 23.Pf3 Tdf8 24.Tf1 T8f7 25.Tae1 Lf8 26.h3 g6 27.Dh4 De7 28.Dg3 Lg7
Na veel gemanoeuvreer gaat wit los.
29.Pa5! Pxa5 30.Pxe5! Pb7 31.Pxg6!
De kwaliteit winnen komt nog wel.
31…Dd8 32.e5 Tf5 33.f4 c5 34.Ph4 Th5 35.Pf3 Kh7 36.Dg4 Thf5 37.Ph4
Wint de kwaliteit en dreigt schaak op g6.
37…Kh8 38.Pxf5 Txf5 39.Dg6 De7 40.g4 Tf8 41.f5 De8 42.Dxe8 Txe8
Ook na dameruil houdt wit aanval. Hij moet wel zwart geen tijd te geven zijn paarden terug in het spel te brengen.
43.f6 Lf8 44.f7 Te7 45.Tf6 Pb6 46.Lxh6 Pd7 47.Tef1 cxb4 48.axb4 Lxh6 49.Txh6+ Kg7 50.Th5
Zwart gaf op: na 50…Txf7 volgt 51.Th7+! Kxh7 52.Txf7+ met stukwinst.
Partij in viewer:
7 september: Jong Nederlands meisje sterk op EK jeugd
Hoe kun je bij een heel jong iemand inschatten of ze later goed wordt? Ooit voorspelde ik van een meisje van acht jaar dat ze heel goed zou worden en dat had niet met haar resultaten te maken. Ik deed in Amsterdam mee aan het Nederlands kampioenschap (juli 2014) en een oude clubgenoot van mij kwam kijken met zijn dochter. Even met hem gepraat. Dito de volgende dag. De dag erop verwonderde ik me hardop dat ze zo vaak kwamen kijken. Jan Roebers legde uit: “Ik vraag Eline elke dag wat ze wil doen en het antwoord is steeds: naar het NK!” Een sterke intrinsieke motivatie dus en dat is de beste voorspeller.
Resultaten zijn dat dus minder: er zijn diverse gevallen geweest van meisjes die heel goed presteerden op jonge leeftijd, maar later terugvielen of zelfs stopten. Desondanks geeft een goed resultaat hoop voor de toekomst. Bij het afgelopen EK jeugd in Praag waren er diverse Nederlandse spelers met goede prestaties – Rhys Arnold (t/m 16 jaar) b.v. die ongeslagen bleef en Leandro Slagboom (t/m 18 jaar) die zelfs in de buurt van een IM-norm kwam – maar de grootste verrassing was bij de meisjes t/m 8 jaar, waar Malem Ngangbam de vijfde plek haalde. Zij heeft een voor die leeftijd opvallende kwaliteit: ze geeft wel eens een pion weg maar nooit een stuk! Haar tegenstandsters deden dat vaak genoeg wel. In de laatste ronde speelde de voorbereiding met haar coach Zhaoqin Peng ook nog een rol. Dat doet het normaal eigenlijk niet: als coach ben je bij zulke jonge speelsters al blij als ze zich aan de gouden openingregels houden, goed stukken ontwikkelen en zo in plaats van b.v. vroeg met de dame te spelen. Wat dat betreft was het middengambiet een gewaagde keuze (“Voor deze ene keer” verklaarde Peng na afloop) maar het pakte heel goed uit! Al vanaf de opening kreeg wit groot voordeel en het werd gewoon een heel goede partij van Malem.
Malem Ngangbam – Mary Cawdery
1.e4 e5 2.d4 exd4 3.Dxd4 Pc6 4.De3 d6 5.Ld2 Le6 6.Pc3 Pge7 7.0–0–0 g6
Zwart ontwikkelt netjes haar stukken. De volgorde is echter niet goed en wit weet daarvan slim te profiteren.
8.Pd5! Lg7 9.Lc3 Tg8
9…Lxc3 10.Dxc3 0–0 11.Pf6+ Kh8 12.Pg4+! f6 13.Pxf6 is ook geen pretje.
10.Lxg7 Txg7 11.Pf6+ Kf8 12.Dh6 Pc8 13.Pxh7+ Kg8 14.Pg5 Ld7 15.h4!
Bosboom zou trots zijn!
15…Df6 16.h5 Df4+ 17.Kb1 f6 18.hxg6
Niet ontwikkelen maar gewoon winnen.
18…Kf8 19.Dh8+ Tg8 20.g7+ Ke7 21.Dxg8 fxg5 22.Th8
In het vervolg speelt wit het goed uit, al had het iets sneller gekund.
22…Pb6 23.Dh7 Df7 24.g8D Txg8 25.Dxg8 Dxf2 26.Th7+ Kf6 27.Tf7+ Ke5 28.Pf3+ Dxf3 29.gxf3 Ke6 30.Tf5+ Ke7 31.Dxg5+ Ke8 32.Dg8+ Ke7 33.Df8+ Ke6 34.Df7 mat
30 augustus:
In vervolg op vorige week willen we wat pat-problemen laten zien. Ook bij eindspelstudies is een dameoffer een uitstekend middel om een pat-situatie te creëren, zoals we ook vorige week zagen in schaakpartijen. Diagram 1 is van de grootmeester in schaakcompositie Jaap Haring (1913-1980), gecomponeerd in 1955. De opgave van dit probleem is: wit speelt en houdt remise. Sleutelzet is 1. Dh2+! Zwart vervolgt met 1. … Kb7, waarop wit met 2. Dg2+ zijn dame offert en als zwart de dame neemt met 2. … Txg2 staat wit pat. Na 2. … Kb6 kan zwart het dreigende witte pat omzeilen, maar dan blijft de dame schaak geven en moet zwart zelfs oppassen voor mat. Zwart kan na de sleutelzet 1. Dh2+ ook 1. … Ka8 spelen. Dan speelt wit ook 2. Dg2+, zwart neemt dan niet wegens direct pat op g2, maar speelt 2. … Tb7. Na die zet speelt wit 3. Dg8+, het tweede dameoffer . Nu moet zwart wel de witte dame nemen, 3. Lxg8 en bemerkt dan dat wit weer pat staat. Een pat-combinatie met twee mooie dameoffers.
Een heel bijzondere eindspelstudie met pat is diagram 2 van A. Hurtig uit 1943. De oplossing begint met een minorpromotie tot loper, de bedoeling daarvan zien we feitelijk pas in de eindstand. De pion is tot loper gepromoveerd om straks nutteloos te worden. Dit grapje gebruikt de componist ook nog in de andere hoek van het bord. Oplossing 1. a8L+! Kc8 2. b7+ (Nu staan zowel de loper als de b-pion op non-actief) 2. … Kd7 3. Dd5+ Ke7 4. De5+ KLf8 5. Dxg7+ (Eindelijk wordt de witte dame geofferd.) 6. h8L+ (Herhaling van het grapje van de loperpromotie.) 6. … Kf8 7. g7+ (Het vastzetten van de loper en de g-pion. Zwart kan verschillende zetten doen met zijn koning, b.v. 7. … Ke8, zie diagram 3, maar moet tegelijk vaststellen dat wit geen zet meer heeft en pas staat. Volgende week het vervolg.
6 september:
Schaakproblemen met pat hebben de aandacht. Zie diagram 1, een studie van oud-wereldkampioen E. Lasker. Wit begint en kan deze stand remise houden. De oplossing is 1. Ka3! Zwart moet gedwongen spelen 1. … Kh8. Wit vervolgt met 2. Dc1 a6 4. Db1 en remise. Zwart mag niet nemen op b1 of c2 wegens pat, het dameoffer met het gevolg pat zien we dus twee keer. Doordat wit twee velden heeft kan zwart ook niet á tempo winnen.
De tweede eindspelstudie is van studiecomponist V.A. Bron. Ook hier speelt wit en maakt hij remise. Wit kan tot dame promoveren maar dat lijkt weinig zin te hebben wegens La4 schaak en de dame wordt door zwart veroverd. Het pat hangt al enigszins in de lucht, maar eerst moet wit zijn vervelende loper zien kwijt te raken. Dat gaat vrij eenvoudig 1. Ld5+! Kxd5 (Zwart heeft uiteraard geen keus.) 2. b8D. Wit promoveert tot dame en ziet dat als zwart de dame neemt zwart in een perfect sluitende patval zal trappen, en dat op twee manieren. 2… Lg6+ 3. Kc3, het goede veld kiezen, 3. …. Txb8 pat en 2. La4+ 3. Kc1, het juiste veld, 3. … Txb8 pat. Ook hier dus naast het pat ook twee witte dameoffers.
Ook zijn er eenvoudige eindspelstudies met een patwending. Opgave 1033 is: wit begint en houdt remise. De studie is van H. Rinck. Volgende week zal de oplossing van deze eindspelstudie worden gegeven, maar probeer zelf deze leuke studie eens op te lossen.
31 augustus: Schaakprincipes herschrijven
In de schaakliteratuur zijn een groot aantal schaakprincipes geïndentificeerd. Een van de belangrijkste grondleggers is de Deense schaker Aron Nimzowitsch. In zijn beroemde werk My System uit 1925, zette hij een heel aantal principes uiteen. Schaakprincipes hebben een bijna universele toepasbaarheid. Ze zijn waardevol in een groot aantal stellingen door schakers te voorzien in strategisch advies.
Bekende algemene schaakprincipes zijn: Ontwikkel je stukken. Controleer het centrum. Rokeer om je koning te beschermen. Daarnaast zijn er ook veel specifiekere schaakprincipes zoals: Torens behoren op open lijnen of achter vrijpionnen. Lopers gedijen in open stellingen. Zet een paard op een outpost.
Wat opvalt als je de partijen van topspelers aanschouwt, is dat de topspelers deze schaakprincipes bijna religieus opvolgen. ‘Gezonde zetten’ zoals een torenzet van a1 naar d1, zijn voor de topschakers een waar automatisme. Pas als alle stukken goed staan gaan ze tot actie over. Er bestaat een soort trade-off tussen objectiviteit en creativiteit. Schakers die de voorkeur hebben voor creatieve zetten maken vaak keuzes die aan objectieve waarde inboeten. Over het algemeen loont het om simpelweg de schaakprincipes te volgen.
De Russische wereldtopper Ian Nepomniachtchi speelde afgelopen week echter een wonderschone partij waarbij hij veel schaakprincipes liet varen.
Ian Nepomniachtchi (2767) – Anish Giri (2746)
1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pc3 Lb4 4.e3 0–0 5.a3!?
De Sämisch variant. Bekend om haar anti-positionele karakter, vanwege de rigide pionstructuur op de damevleugel. Jorden van Foreest won er al eens een spectaculaire partij mee van Giri in Wijk aan Zee. Toch is deze openingsvariant bepaald niet populair op het hoogste niveau.
5…Lxc3+ 6.bxc3 d6 7.f3!?
De f-pion komt al vroeg in beweging met als doel om een groot centrum te bouwen.
7…Pc6 8.e4 De8 9.h4!?
Wat gebeurt hier? Je zou toch denken dat het nu wel eens tijd wordt voor de ontwikkeling.
9…b6 10.h5 La6
11.Ta2!?
Een modern idee in deze structuur. De toren kan meedoen via de tweede rij, en alle andere witte stukken blijven flexibel. Je zou bijna kunnen stellen dat de loper op c1 en de toren op h1 al ontwikkeld staan op hun startpositie.
11…Pa5 12.g4!
De pion op c4 is ten dode opgeschreven, maar Nepomniachtchi trekt enthousiast ten aanval.
12…Dc6 13.Tg2 Lxc4 14.Lxc4 Dxc4 15.Pe2 Pd7 16.g5 e5 17.g6 fxg6?
Logisch, maar dit is zeer onnauwkeurig. Na 17…h6! is het een open vraag hoe wit de aanval moet voortzetten.
18.hxg6 Txf3 19.gxh7+ Kh8 20.Thg1 Tf7
21.Lh6!
Ineens werken de witte stukken fantastisch samen. Nepomniachtchi vervolgt zijn creatieve openingsspel met briljant aanvalsspel.
21…gxh6 22.Tg8+ Kxh7 23.Txa8 Pf6? 24.dxe5 Pxe4?!
De stelling komt nu helemaal open te liggen, en dat kan de zwarte koning niet veroorloven.
25.Dc1! Pg5 26.Txg5! Dh4+ 27.Tg3 Dh1+ 28.Tg1 Dxa8
Door bijzondere geometrie heeft zwart de toren teruggewonnen, maar de zwarte koning is nu ten dode opgeschreven.
29.Dc2+ Kh8 30.Dg6 Df8 31.e6! Te7 32.Th1! Th7 33.Tf1! Dd8 34.Tf7! Txf7 35.exf7 Df8 36.Df6+ Kh7 37.Pf4 1-0
Een van de meest inspirerende overwinningen aller tijden. De schaakprincipes kunnen worden herschreven. Creëert deze partij een nieuw paradigma?
Partij in viewer:
7 september: 0.00
Dat het schaakspel bij optimaal spel in remise eindigt, daar bestaat eigenlijk geen twijfel over. Tot op de dag van vandaag zijn maar weinig openingen ‘weerlegd’. Zelfs dubieuze openingen zoals het Hollands of het Scandinavisch zullen niet zomaar een verloren stelling opleveren voor zwart.
In een legendarisch artikel op nieuwswebsite Chessbase uit 2012 werd het koningsgambiet onder de loep genomen. Aan het woord was schaakprogrammeur Vasik Rajlich, de maker van Ryba, dat destijds de sterkste schaakengine was. Hij liet zijn schaakprogramma maandenlang aan staan om het koningsgambiet diep te analyseren. De bevinding: het koningsgambiet is verloren voor wit!
Naar verluid had Rybka alles uitgeanalyseerd. Het oordeel was dat Fischer’s 3…d6! het koningsgambiet had weerlegd. Oplettenden hadden gelijk al in de gaten wat er gaande was. De datum van het artikel was 1 april! Chessbase stond bekend om de valstrikken die ze op deze dag uithaalden. De stunt met het koningsgambiet was een van de meest geslaagde. Maar de opening leeft dus nog!
Ook vandaag de dag zijn computers niet sterk genoeg om de exacte waarheid te achterhalen in stellingen waar het bord vol staat met stukken. Zo geven eindspeltablebases tot maximaal zeven stukken definitief uitsluitsel.
Toch kunnen schakers die handig zijn met computers de nodige conclusies trekken. Bekend is: 0.00. Nee, dit staat niet voor versnaperingen zonder alcohol. In plaats daarvan is het een codetaal voor stellingen waarin de computer alle wegen naar remise ziet gaan. Biedt deze code nou werkelijk uitsluitsel? Ook computers maken soms fouten. Dit zagen we in een eerdere rubriek in een matchpartij tussen AlphaZero en Stockfish. Vanuit een ‘gelijke’ stelling liet AlphaZero aan Stockfish alle hoeken van het bord zien.
Door alle ontwikkelingen worden deze codes wel steeds beter betrouwbaar. Maar 0.00 voor de computer kan heel anders zijn dan 0.00 voor de mens. De Tsjechische grootmeester Jan Markos maakt onderscheid tussen de volgende type stellingen:
- Eeuwige balans
- Fragiele balans voor één speler
- Fragiele balans voor beide spelers
Alleen bij het eerste type zal de partij zeer waarschijnlijk in remise eindigen. Bij de andere typen dienen één of beide spelers een smal pad te bewandelen. Neem de volgende stelling:
Chanda Sandipan – Vasyl Ivanchuk
De stelling valt duidelijk onder type 2. In de partij speelde Ivanchuk 21…0-0? Om na 22.b5! Pa5 23.Tc7! onmiddellijk op te geven. De zwarte stukken zijn machteloos tegen de opstomende b- en c-pionnen. Ivanchuk had alleen remise kunnen houden met het bizarre
21…Tf8!!
Zo blijft de koning betrokken bij de verdediging.
Bijvoorbeeld 22.b5 Pxd4 23.b4 Kd8! 24.Tb8+ Ke7 25.Txf8 Kxf8 26.b6
26…Ke7 27.b7 Pc6 28.b5 Pb8 29.c6 Kd8
en er ontstaat zowaar een eeuwige balans: beide zijden kunnen geen vorderingen boeken.
Computers mogen een mening hebben. Maar het blijft mensenwerk!
Lees (voor niet-abonnees alleen op vrijdag van verschijning gratis) verder: www.groene.nl/auteur/hans-ree
Is online poker minder nuttig dan schaken voor de samenleving? Ik ben een enthousiast schaker maar het nut voor de samenleving ontgaat me en ook waarom schaken nuttiger dan pokeren zou zijn?!