Recensie: Forcing Chess Moves. The Key to Better Calculation
Dit boek is geschreven door een liefhebber en staat bomvol mooie voorbeelden van bekende klassiekers tot minder bekende. Er is serieus werk van gemaakt om originele voorbeelden te vinden uit echte partijen (Hertan heeft 14 jaar lang 650 diverse tactische stellingen verzameld, geselecteerd en geclassificeerd) en aandacht te besteden aan de manier van presenteren, waaronder een prettig ludieke schrijfwijze. Dit boek is zeer zorgvuldig samengesteld en een plezier om door te nemen.
Niets dan lof dus? Nou, waar je mij als lezer steevast mee kwijtraakt, is als je iets te ver doordraaft in het idee dat jij nu de heilige graal hebt gevonden. In het laatste hoofdstuk (13) wordt de Hertan Hierarchy gepresenteerd om te helpen dé beste zet te vinden. Hoewel het uiteraard kan dienen als praktisch hulpmiddel is ons edele spel gelukkig gecompliceerd genoeg om niet met behulp van één methode ‘uitgespeeld’ te kunnen worden, gelukkig maar. Want bij een opgave, ja, dan weet je dat er iets in moet zitten. Maar tijdens een gewone partij bij iedere zet bewust een hele Hertanriedel afgaan, dat doet toch niemand? Dat doe je onbewust. Daarbij helpt uiteraard patroonherkenning en dat train je weer door middel van oefening, bijvoorbeeld met behulp van dit boek. Learning by doing. Maar ik zou nooit de Hertan Hierarchy afgaan bij het proberen oplossen van een opgave, laat staan in de buurt van een schaakbord. Dat is dan ook het enige minpunt wat mij betreft.
In het boek staat het concept van Computer eyes centraal: onbevooroordeelde (als in: niet gehinderd door menselijke vooringenomenheid), objectieve ‘brute force calculation’ (ik weet geen goede vertaling voor deze computerterm, gebaseerd op pure, ‘brute’ rekenkracht). Dat is wat wij kunnen leren van het apparaat: niet toegeven aan menselijk gemak, kritisch de eigen aannames onder de loep nemen en jezelf uitdagen om alles scherp door te rekenen en een aantal zetten diep te ‘zien’. “The first goal of any player aspiring to find more winning forcing moves in his/her games, should be to calculate two moves ahead with abolute precision.” Voor wie nu denkt: makkie! – houd die gedachte maar even vast tot oefenopgave 3…
Wat wat mij betreft heel goed in elkaar zit, is dat het boek vanuit basispatronen stock forcing moves en stock mating attacks opbouwt naar complexere combinaties, precies zoals dat in het echie werkt. Hertan brengt een mooie classificatie aan, wat voor een boek en als georganiseerde lesmethode handzaam is, en legt helder begrippen als Equal or Stronger Threats uit. Of waarom een stille terugzet de meest Forcing Move van allemaal kan zijn: het hoeft niet altijd met behulp van schaak of pakken, schaken is geen dammen! Na het lezen van dit boek dus nooit meer een forcing move missen? Tuurlijk wel, dat overkomt de besten. Ik zal het meest pijnlijke voorbeeld op hoog niveau geven: Carlsen-Anand, Wereldkampioenschap 2014, partij 6.
De situatie: Carlsen besluit op zet 26 zijn koning van c1 naar het centrum te brengen na het aftastende 24.Lc2-d1 Tg8-d8 25.Ld1-c2 Td8-g8. Via d1 of d2 naar e2 is dan nog de vraag: potayto, potahto? Na 26.Kd2 is in het volgende videofragment (met Peter Doggers als voice over) te zien dat Carlsens pen even boven het notatiebiljet trilt, voor hij de zet noteert. Anand dacht een kleine 5 minuten na en speelde a5-a4 waarna Carlsen een zucht slaakte en zijn hoofd een tijdje in zijn armen verborg. Wat was er gebeurd? 26.Kd2? laat Pxe5! toe vanwege het tussenschaakje (na 27.Txg8) Pxc4+ 28.Kd3 Pb2+ gevolgd door Txg8 en zwart heeft twee pionnen buitgemaakt. De persconferentie na afloop is pijnlijk om te zien: www.youtube.com/watch?v=8zViuqRjB38
Gelukkig maar, zelfs levende legendes missen forcing moves! Maar stock mating patterns, die toch niet? Onder A) Stock mating patterns involving the rook – back rank themes schrijft Hertan: “This is the first stock mating pattern that most players discover, yet it remains highly important at all levels, recurring in many creative and disguised forms, in analysis and actual play.” Hear, hear! We gaan naar de halve finale van het Speed Chess Championship 2024 tussen Carlsen en Niemann, partij 5, stelling na 22…Lc8!
Carlsen liet zich in op 23.Txf6 en kreeg toen Tc1 24.Kg2 Txf1! om zijn oren. Vooruit, hier hadden we wel te maken met bijzondere omstandigheden: tijdsdruk, spanning en sensatie vanwege de ‘schaakrel’ tussen de twee, gemauw om een muis, maar toch. Je krijgt bijna het vermoeden dat Carlsen nooit Hertans Hierarchy gebruikt!
We gaan maar eens het boek in duiken. De klassieker Petrosian-Simagin, Moskou 1956 staat symbool voor Hertans “always analyze the most forcing moves first.” Waarom is dat volgens Hertan eigenlijk handig?
- Omdat ze in potentie direct beslissend voordeel kunnen geven (in de woorden van Nigel Short: “Modern Chess is too much concerned with things like Pawn structure. Forget it, Checkmate ends the game!”);
- Omdat ze tijd besparen: als het werkt, hoef je niet verder te kijken;
- Omdat ze de handen binden van de tegenstander die moet reageren: ze bepalen het spelverloop (ik verwachtte dictating play te zullen lezen, maar dat schrijft Hertan niet), en dat beperkt de kans op rekenfouten.
Welke Forcing Chess Moves zou u hier achter elkaar spelen?
Zoals gezegd, vanuit die basispatronen bouwt het boek op naar complexere combinaties, zoals Polugaevsky-Ftacnik, Lucerne 1982:
“Here is a very high-class example of a brilliancy utilizing stock themes. Black notices that 1…Qg3 would threaten the thematic mate on h3 (the Bg2 is pinned and doesn’t protect it), but is met by 2.Bxb7 Qxh3+ 3.Qh2. So first Black must find a way to divert the white queen:
1…Nh5!! 2. Qxh5
Otherwise 2…Ng3+
2…Qg3! 3.Nd5
A desperate try to stave off the twin mate threats 3…Qxg2 and 3…Qxh3. Computer eyes love double mate threats! They are usually extremely forcing.
3…Rxd5!
Black wants mate! 3…Bxd5?? 4.Rxd5 allows White to survive the assault against g2-h3.
4.Rf1!
4.Rg1 Rd1!! mates on g2 or h3 (5.Qg4 Bxg2#). White now threatens perpetual check with Qh5-f7-h5+ !
4…Qxg2+!! 5.Kxg2 Rd2+ 0-1
The beautiful dénouement is 6.Kg3 Rg2+ 7.Kf4 Rf8+ and mate.”
Een prachtig voorbeeld helder uitgelegd, door een auteur die bepaald niet leestekenschuw blijkt te zijn.
Naast inspirerende voorbeelden staan er oefenopgaven in het boek, zoals het waanzinnig mooie Agapov-Nepo, Sovjetunie 1983 waarin wit een Stock Double Rook Mate uit de hoge hoed toverde.
Hertan legt uit dat zelfs rechttoe rechtaan brute force varianten moeilijk precies uit te rekenen kunnen zijn, omdat dit drie essentiële vaardigheden vergt: (1) nauwkeurig het gehele bord overzien, (2) een nauwkeurige selectie van kandidaatzetten en varianten en (3) het pure vermogen en de inspanning benodigd om varianten door te rekenen. Probeert u de volgende maar eens, die eigenlijk geheel en alleen om het eerste punt draait – ik refereerde eerder in het artikel al naar deze derde oefenopgave. De stappenmethode zou ‘Uitschakelen verdediging’ voorschrijven (ik geef de titel van Hertan niet, want die geeft te veel info weg waar je het zoeken moet):
Deze is ook fijn, met de vraag of je diep genoeg kunt rekenen en ‘zien’ welke forcing move beslist:
Eentje van Tal, iemand?
Deze, van Fischer, uit het hoofdstuk Zwischenzugs is ook onvoorstelbaar (mooi):
Short dan, die het begrip ‘doorbraak’ nieuwe betekenis geeft:
Een laatste juweel, onder het hoofdstuk intuition and creativity waarbij stock mating ideas richting geven:
Conclusie
Een mooie voor onder de kerstboom, hier kom je zeker de winter mee door! Zowel voor liefhebbers als voor ijverige studenten een aanrader. Qua nivea zou ik zeggen dat het leerzaam is voor spelers met een niveau tussen de 1800-2400. Met 1800 zal je flink aan de bak moeten (als je er echt een studieboek van wil maken: pak dan vooral bord en stukken erbij), maar kun je wel veel leren van de rijkdom aan voorbeelden en heldere uitleg. Met 2400 kun je het meeste uit je hoofd en heb je driekwart van de opgaven relatief snel gevonden. Maar ook dan blijven er nog mooie voorbeelden over die ik nog nooit had gezien én de nodige opgaven die je niet zo 123 gevonden hebt…
Forcing Chess Moves. The Key to Better Calculation. New and Extended 4th Edition
- Auteur: Charles Hertan
- Publicatiedatum: 8 augustus 2019
- Aantal pagina’s: 432
- Uitgever: New In Chess
- ISBN: 978-90-5691-856-9
- Sample pages
- Paperback: € 27.95
- eBook: € 12,59
- Bestellen
Beste Breuk, je schrijft dat Anand 5 minuten nadacht na de blunder van Carlsen maar in de footage op YouTube zie ik 1 tot anderhalve minuut. Hoe kom je aan 5 minuten? Overigens een zeer interessante recensie, waarvoor dank!
Dank rudimatai,
Ja, in mijn herinnering reageerde hij ook sneller, maar het hele fragment heb ik niet meer terug kunnen vinden. Wellicht dat er ergens zettijden staan genoteerd? Hoe dan ook is het wel jammer dat het gehele fragment niet meer vindbaar is, want het was indrukwekkend om Carlsen ineen te zien zijgen – en tegelijkertijd Anand er tegenover die probeerde zo stoïcijns mogelijk te blijven kijken…