Een historische stand van zaken
Na 1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pc3 Lb4 4.e5 c5 5.a3 Lxc3+ 6.bxc3 Dc7 7.Dg4 f5 8.Dg3 is bij Pachman – Halboffene Spiele – Vierte, überarbeitete und ergänzte Auflage van Sportverlag Berlin 1966 hoofdvoortzetting 8… Pg8-e7 met als toelichting:
“Ganz außer Gebrauch gekommen ist die Fortsetzung 8. ….cxd4 9. cxd4 Se7 10. Ld2 o-o 11. Ld3 b6 12. Se2 La6 13. Sf4 Dd7, z.B:
a) 14. h4(?) Lxd3 15. cxd3 Sbc6 16. Le3 Tac8 17. h5 Sa5=/+ (Smyslow-Botwinnik, Wettkampf 1957).
b) 14. Lxa6 Pxa6 15. Dd3 Sb8 16. h4= (Reschewski-Botwinnik, Weltmeisterschaft 1948).
c) 14. Lb4! Lxd3? (besser ist Tf7 15. Sh5 Kh8) 15. Sh5! Sg6 16. Lxf8 La6 17. Lxg7 Db5 18. o-o-o!+ (Spasski-Fuchs, Studentenweltmeisterschaft 1958).”
In eerstgenoemde partij 365chess.com/game.php?gid=2537450 was de volgorde 8… Pe7 en pas op zet 15 …cxd4, de keuze voor 15.cxd3 in werkelijkheid dus 14.cxd3 is niet de beste, ook het boek van Keres Spanisch bis Französisch uit 1969 noemt onterecht de stelling na 17… Pa5 voordeel voor Zwart. De literatuur vermeldt nog 17… Pd8 met !?. Volgens de computer (Stockfish 17 bij 365chess afroepbaar rechtsboven of via Analysis Board – waar je ook voorgeschotelde zetten kunt aanklikken of zelf zetten kunt invoeren – rechtsonder de stelling – er moet dan Stockfish 17 staan onder Stop Analysis -, ter vergelijking ook via lichess Stockfish 17.1 79MB NNUE) staat Wit beter, maar Zwart heeft gelijkspel met 17… h6, een type zet dat ik in dit variantencomplex alleen van de computer heb gezien, soms zelfs met de witte pion nog op h4. In plaats van 19… Kh8 doet SF17 19… Kf7 en verder de andere kant op, soms tot aan de a-lijn toe, ook … Kf7 na eerder andere zetten. In 365chess.com/game.php?gid=2410906 komt Prandstetter met zijn koning tot d7.
b) = bij 16.h4 is voor rekening van Pachman, na die zet in 365chess.com/game.php?gid=2683728 schrijft Euwe in het toernooiboek van Den Haag – Moskou 1948: “Wit heeft een prachtige aanvalsstelling opgebouwd.”, SF17 oordeelt op diepte 40 +0.48. Euwe noemt terecht 17… Pg6 de beste verdediging. Vladimir Vukovic gaf in Der Rochade-Angriff de “Selbstverteidigung des schwarzen Königs” 25… Kg8! eventueel gevolgd door … Kf7, alleen staat Wit dan nog steeds beter en niet zoals hij dacht Zwart op de damevleugel positioneel gewonnen, net als hierboven met Kf7-e8 geeft SF17 direct 25… Kg8 maar ook alsnog na eerder enkele andere zetten. “Ik heb slecht gespeeld, maar hij nog slechter” (Botwinnik).
Het onterechte uitroepteken bij c) 14.Lb4! staat ook bij die partij 365chess.com/game.php?gid=2541614 in de Bulgaarse uitgave Boris Spassky’s 300 wins van Sergei Soloviov uit 1998, naar ik mij meen te herinneren eveneens in de Losbladige destijds, maar in french winawer van Everyman Chess uit 2000 door Neil Mcdonald lezen we: “inferior is 14 Bb4 Rc8! 15 Qg5 Nec6 16 Nh5 Qf7 and White was in trouble in Shaked-Kaidanov, San Francisco 1995”. 14.Lb4, vaak genoeg gespeeld door toch erkend goede spelers, geeft het openingsvoordeel weliswaar nagenoeg weg, maar Dg5 en Ph5 zijn wel heel erg slechte zetten. Na 14.Lb4 is Wit in ieder geval niet in het nadeel, in de partij van Spassky is 17… Da4 ietwat beter, Zwart moet inderdaad 14… Tc8! spelen, het in de literatuur van elkaar vaak overgenomen 14… Tf7 staat in de computerwaardering op sommige dieptes zelfs onder 14… Lxd3. 14… Tf7 was al gespeeld door Darga 365chess.com/game.php?gid=2509333 in 1951 en later, 1970, in de indrukwekkende pionnenwals 365chess.com/game.php?gid=2393834 van Petrosian. Diez del Corral had 365chess.com/game.php?gid=2622967 het jaar daarvoor verloren tegen Petrosian voor wie de diagnose van Pachman niet of niet meer opging, maar met een zet eerder Lb4 wint D. del C. later 365chess.com/game.php?gid=2488242 heel fraai tegen Portisch. Maar op 14.Lb4 Tf7 is 15.Ph5? slecht wegens 15… Pg6! (SF17). Karakteristiek is de terugtocht Lb4-d2 in 365chess.com/game.php?gid=603051
Na 15.h4 i.p.v. 15.Dd3 van Reshevsky doet Psachis in 365chess.com/game.php?gid=1389357 15… Tf7, de partij is in Kalinitsjenko’s Malaja Debjoetnaja Entsiklopedia 2003 t/m 17.c3 +/= het enige voorbeeld van 6… Dc7, opnieuw geeft de computer 16… h6! en na 16… Tc8 in de partij is direct 17.h6! sterker dan 17.c3. In plaats van 15… Pb8 (16.h5 Kf7) hierboven van Prandstetter en 15… Tf7 van Psachis deed ikzelf op 4 september 1962 (na 3x 8… Pe7 in 1961), onder de indruk van bovengenoemd 25… Kg8! in het in maart van dat jaar in Schakend Nederland lovend besproken boek van Vukovic, in het Moerwijktoernooi tegen mijn 14-jarige schoolvriendje Rex van Dijken 15… Tac8 16.c3 Tc4 en na 17.h5 (er zijn alternatieven) iets te optimistisch 17… Tfc8, meer dan 60 jaar later leer ik van de engine dat Zwart 17… h6! moet spelen! Na het partijvervolg (ik sla alternatieven over) 18.h6 g6 19.Ph5 Kh8 20.Pf6 Db7 zag Wit niet hoe verder en begon met de terugtocht 21.Ph5 gevolgd door Pf4-e2, wat ik beantwoordde met 21… Pg8 en op zich consequente belegering van zijn pion op h6 (22.Pf4 Df7 23.Pe2 Pb8 24.o-o Pc6 25.Dd3 Pd8 26.Dh3 Df8 27.f3 Pf7 – er is enige optische gelijkenis met de stelling die later ontstaat in de partij met Lb4-d2 – en nu de ‘comedy of errors‘ 28.Pf4? [28.g4 is plus voor Wit] 28… T4c6? [28…De7!, de paarden kunnen het alleen af om in combinatie met g6-g5 met de witte pion h6 af te rekenen] 29.g4? [29.c4 dxc4 30.d5+] 29… Dxh6 [29… g5 30.Ph5 f4 is sterker] 30.Dg3? [30.gxf5 bijna =] 30… Df8? [30… g5! 31.Ph5 f4] 31.Dh4? [31.gxf5 exf5 32.e6+ – 32.Pxd5 g5 – sterker dan 31.g5+/=] 31… g5 Zwart won. Mijn keurige lange notatie – o tempora! – wijst niet op tijdnood – controle na de 35ste zet -, van zijn kant was dat misschien wel zo, hij is er later berucht om!), de computer leert mij dat Zwart d.m.v. 21… Pc5! (i.p.v. 21… Pg8) 22.Dh4 Pe4 23.Pg3 Tf8 licht voordeel behaalt. 21.Ph5 was niet goed, Wit kan zijn stukken niet meer beter zetten en had het aan Zwart moeten overlaten om wat te doen na 21.o-o, dan is na 21… Pg8 het sterkste 22.Tfe1 (er zijn alternatieven zoals 22.Tae1) en als Zwart niet op f6 ruilt kan Wit achter zijn pion op de e-lijn torens verdubbelen.
In januari 1975 in een door mij gewonnen eerste tienkamp bij de Hoogovens had ik die variant nog een keer, zelfde 17 zetten als in 365chess.com/game.php?gid=2700175 verdere notatie niet bij de hand, altijd gedacht “makkie” tegen Nederlandse auteur van een openingenboek, we hebben niet geanalyseerd, leek me duidelijk: hij dacht dat c2 indirect gedekt stond. Ruim 50 jaar later blijkt Zwart ook na 17… Tc4 helemaal niet zoveel beter te staan na 18.h6, een zet eerder staat Wit na 17.h6 ondanks pionverlies nog steeds beter, 15… Tfc8 blijkt heel gewoon fout na 16.Ph5 Pg6 17.Pf6+ gxf6 18.h5 Dg7 19.exf6 Dxf6 20.hxg6 Dxg6 21.Dd6 en Wit staat beter tot gewonnen al moet de mens zoiets eerst nog correct afspelen. Is me dat schrikken!
Die analysevariant is een sterkere versie van het witte spel in 365chess.com/game.php?gid=2102298 waarin de computer als versterking aangeeft 16… Da4! 17.c3 Tf7! en eventueel als vervolg torenverdubbeling achter de pion op de f-lijn!
Nog enkele korte opmerkingen bij 8… Pg8-e7: toen ik dat 3x in 1961 speelde deed ik wel mee aan schoolschaak, maar was nog geen clubspeler. 12… Kd8 speelde ik acht dagen eerder dan Botwinnik in de 12de partij, mijn tegenstander werd na zijn verlies kwaad op Euwe die het door hem gespeelde 13.Lg5 in het bondstijdschrift bij de eerste partij Tal – Botwinnik 1960 had aangegeven, Euwe had dat overigens van Tal zelf.
De computer bevestigt het door Euwe aangegeven 14.Lf6! als sterkste zet in 365chess.com/game.php?gid=2547942
14… d4! 15.cxd4 Pc6! is nog het beste in 365chess.com/game.php?gid=2552241
Met betrekking tot 365chess.com/game.php?gid=2559618 en 365chess.com/game.php?gid=23189 afgezien van bijv. 13… La4!=, het in beide partijen gespeelde 16.Tb5 heeft ook in dit millennium een uitroepteken in zowel de 5de editie van deel C van de ECO-encyclopedie 2006 als in de 15de editie van Modern Chess Openings van 2008, maar Zwart heeft voordeel na 16… Da1, in het Batsford-boek The French Defence Main Line Winawer 1975 van John Moles heeft 16… Da1 vraagteken en 17.Tb2 “!+” (kan me vergissen, maar heeft Tal dat niet zelf aangegeven?), ik zie minstens vijf computervoortzettingen ten gunste van Zwart waarvan 17… d3 de sterkste. In datzelfde boek zie ik dat Botwinnik in de 12de partij 19… Th4 zelfs licht voordeel voor Zwart achtte, een mistaxatie, Analysis Board van 365chess ingesteld op twee vertakkingen geeft vanaf diepte 36 19… f4 als beter dan 19… Th4, maar in beide gevallen blijft het plus voor Wit.
