Recensie: The Livonian Knight
Aanvallen alsof het er niet toe doet hoe veilig je koning staat. Stukken offeren alsof materiaal geen rol speelt. Correct of niet correct, dat is van ondergeschikt belang. Alles om de vijandelijke koning mat te zetten. Dit is schaken zoals bijna elke schaker zou willen spelen.
Wellicht klinkt dit als het spel van de achtste wereldkampioen, Mikhail Tal. Dat klopt inderdaad. Met zijn spel heeft hij velen geïnspireerd, waaronder zijn landgenoot uit Letland, Alvis Vitolins. Geen bekende naam voor de meesten van ons, maar met een speelstijl die sterk doet denken aan die van de Tovenaar van Riga.
Wie is deze Alvis Vitolins? Welnu, dit is zeker niet de minste speler. Zevenvoudig kampioen van Letland in de jaren 70 en 80, tevens winnaar van verscheidene toernooien in de Baltische staten. Daarnaast heeft hij zijn stempel gedrukt op meerdere openingsvarianten, met name in het Siciliaans. Zijn nieuwtjes zijn zelfs door Tal toegepast in wedstrijden op het hoogste niveau. Kenmerkend voor zijn speelstijl zijn de vele gewaagde offers, bijvoorbeeld op b5 in het Siciliaans, in een tijd dat de openingstheorie nog lang niet zover ontwikkeld was als nu.
Om de buitenwereld niet te onthouden van zijn fraaie partijen, hebben de grootmeesters en tijdgenoten Lanka, Kengis, Klovans en Vitomskis dit boek met 25 van zijn beste partijen samengesteld. Zelf hebben ze het allemaal tegen Vitolins opgenomen, in de tijd dat hij op zijn hoogtepunt zat. Enige jaren na het overlijden van Vitolins in 1997 kwamen ze tot de conclusie dat zijn werk niet zonder meer verloren mocht gaan. Dit boek richt zich daarom vooral op zijn partijen. Een biografisch essay over het tragische levensverhaal van Vitolins is door Genna Sosonko in zijn boek Russian Silhouettes opgenomen.
Als opzet van het boek hebben de auteurs ervoor gekozen om de tien hoofdstukken in te delen naar openingen en openingsvarianten waar Vitolins een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd. Een paar korte hoofdstukken zijn gewijd aan onder andere de Aljechinverdediging, het Spaans en het Nimzo-Indisch, maar de hoofdmoot betreft toch wel het Siciliaans. Elk van de partijen is voorzien van een uitgebreide analyse, waarbij ook in de verschillende varianten aanvullende partijen van Vitolins te vinden zijn. Stuk voor stuk zijn ze het naspelen zonder meer waard. Dikwijls ontstaat er een ongelijke materiaalverhouding op het bord, wat gegarandeerd spektakel oplevert. Neem de volgende partij, waarin Vitolins een ongebruikelijk plan in de Caro-Kann toepast.
Vitolins, Alvis – Kivlans, Ivars
1. e4 c6 2. d4 d5 3. Pd2 dxe4 4. Pxe4 Lf5 5. Pg3 Lg6 6. h4 h6 7. Pf3 Pd7 8. h5 Lh7 9. Ld3 Lxd3 10. Dxd3 Dc7 11. O-O!? e6
12. De2
Een sterke zet, waarmee de dreigingen Pg3-f5 en d4-d5 (na een voorbereidend c2-c4) worden opgezet, evenals een mogelijk Pf3-e5. Als de koning naar de damevleugel vlucht, zal wit daar de pionnen opspelen.
12. c4 O-O-O 13. b4 Lxb4 14. Tb1 Ld6 15. Pe4 Pgf6 16. Pxd6+ Dxd6 17. Db3 b6 18. a4 en na a4-a5 vernietigde Vitolins de verdediging van de zwarte koning, Vitolins – Okhotnik, 1980.
In een eerdere partij tegen Mikhalchishin speelde Vitolins als volgt: 13. d5! Pc5 (13… Pb6 14. Le3 exd5 15. c5 [15. Df5+ Pd7 16. cxd5 Pe7 17. d6 Dxd6 18. Dxf7! +=] 15… Pc4 16. Ld4 met groot voordeel voor wit; 13… exd5 14. cxd5 Pdf6 15. Df5+ Kb8 16. dxc6 Pe7! += is minder erg voor zwart.) 14. Dd4 exd5 15. Lf4 dxc4! 16. Dxc4 (16. Lxc7 Txd4 17. Pxd4 Kxc7 18. Tac1 b5 met een gelijke, maar onduidelijke stelling.) 16… Ld6 17. Lxd6 Dxd6 en nu verkrijgt wit een klein voordeel met 18. Dxf7 Pf6 19. Dxg7 += waarna zwart geen compensatie voor de pion heeft.
12… Pgf6 13. Pe5 Ld6 14. Te1 O-O 15. c4 Tad8
15… c5!?
16. Lf4 c5 17. dxc5 Dxc5
17… Pxc5 18. Tad1 a5 19. Df3 met aanval.
18. Pd3 Dc7 19. Lxd6 Dxd6 20. Tad1 a5 21. b3 Pc5 22. Pe5 Db6 23. De3 Db4
De stelling is tamelijk gecompliceerd. Vitolins besluit met een pionoffer zijn stukken te centraliseren.
24. Pe2!? Pxh5
Na 24… Txd1 25. Txd1 Pxh5 krijgt wit aanvalskansen met 26. Pg4!?
25. Pd4 Pf6 26. Pec6 bxc6 27. Pxc6 Pg4 28. De2 Txd1 29. Pxb4 Txe1+ 30. Dxe1 axb4 31. Dxb4 Td8 32. Kf1 Pe4
Wits combinatie heeft geleid tot een ingewikkelde stelling, waarbij het de vraag is of wits verbonden vrijpionnen opwegen tegen de aanval die zijn koning te verduren krijgt.
33. f3 Pg3+ 34. Ke1 Pe3 35. Kf2 Pef5 36. De1!?
Wit speelt op winst. Na 36. Ke1 Pe3 zou zetherhaling gevolgd zijn.
36… e5 37. c5
37. Dxe5?? Td1 en wit gaat mat.
37… e4 38. fxe4 Td2+! 39. Kf3
39. Dxd2 Pxe4+ 40. Ke1 Pxd2 41. Kxd2 Kf8 42. a4 beviel Vitolins niet.
39… Td3+ 40. Kf2
40… Pd4?
Zwart overschat zijn stelling en had voor remise moeten gaan met 40…Td2+.
41. b4 Pc2?
Zwart had nog een praktische kans om de partij te redden met 41…f5!?.
42. Db1 Pxe4+ 43. Kg1 Td2 44. c6 Pc3 45. Db3 Pd4 46. c7
Hier had wit de winst kunnen forceren met 46. Dxc3 Pe2+ 47. Kh2 Pxc3 48. c7
46… Pce2+ 47. Kh2 Pxb3 48. c8D+ Kh7 49. Df5+ Kg8 50. Dc8+ Kh7 51. axb3 g6 52. b5
52. De8!?
52… Td5 53. g4 Txb5 54. Dc4
54. Dd7!
54… Tb7
55. b4
Na 55. Dxe2? Txb3 weet zwart te ontsnappen naar remise. Met de tekstzet begeleidt wit de b-pion naar de overzijde.
55… Kg7 56. b5 Pf4 57. Dc6 Tb8 58. b6 Pe6 59. Dd6 Tb7 60. Kg3 Kg8 61. Kf2 Kg7 62. Ke3 Kf6 63. Dc6 Te7 64. b7 Kg5 65. b8D Pd8+ 66. De4 Txe4+ 67. Kxe4 Pe6 68. Kf3 Kh4 69. Dh2+ 1-0
Zoals gezegd heeft Vitolins met name zijn stempel gedrukt op de ontwikkelingen in het Siciliaans. In de jaren 70 kwam de Sveshnikov-variant voor het eerst in beeld, waarbij in een partij tussen Peresypkin en Sveshnikov in 1973 wit voor het eerst een stuk offerde op b5. Vitolins voelde zich prima thuis in de complicaties die in het vervolg ontstaan, zoals de volgende partij laat zien.
Vitolins, Alvis – Katishonok, Nikolaj
1. e4 c5 2. Pf3 Pc6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 e5 6. Pdb5 d6 7. Lg5 a6 8. Pa3 b5 9. Lxf6
9. Pd5 Le7 10. Lxf6 Lxf6 11. c3 leidt tot een positioneel gevecht. De zet 9. Lxf6 biedt zwart de gelegenheid het centrum te versterken met 9… gxf6 en om veld g7 vrij te maken voor de loper. Het voordeel voor wit is dat de zwarte koningsvleugel is verzwakt en dat tactiek een grotere rol speelt in het partijverloop. Dit laatste past goed bij Vitolins’ stijl.
9… gxf6
Slaan met de pion is min of meer gedwongen, want na 9… Dxf6? 10. Pd5 Dd8 heeft zwart een tempo verloren, waardoor wit een sterk initiatief ontwikkelt. In 1977 speelde meervoudig kampioen van Letland Klovans tegen Klaman 11. c4 b4 12. Da4! Ld7 13. Pb5 axb5 14. Dxa8 Dxa8 15. Pc7+ Kd8 16. Pxa8 en wist zijn materiële voorsprong om te zetten in winst.
10. Pd5 f5
Zwartspelers die het offer op b5 niet vertrouwen kunnen hier opteren voor 10… Lg7 met het idee Pc6-e7, om daarna pas met f7-f5 door te gaan. Vitolins – Andrianov, Severodonetsk 1982 ging verder met 11. Ld3 Pe7 12. Pe3!? f5 13. g4!? fxg4 14. h3!? waarna de stelling na 14… gxh3 moeilijk te beoordelen is.
11. Lxb5
Op het eerste gezicht ziet 11. Pxb5?! axb5 12. Lxb5 er gevaarlijk uit voor zwart, maar Sveshnikov toonde aan dat 12… Lb7! 13. exf5 Ta5 14. a4 Txb5 15. axb5 Pd4 zwart het initiatief geeft, Chiburdanidze – Sveshnikov, Tashkent 1980.
11… axb5 12. Pxb5 Ta7?!
12… Ta4! is de huidige hoofdvariant. 13. O-O
(13. b4! is de sterkste voortzetting 13… Txb4 14. Pbc7+ Kd7 15. O-O Tb7 16. Dh5 Pe7 17. Dxf7 Kc6 18. Tab1 fxe4 19. Txb7 Kxb7 20. Tb1+ Kc6 21. Tb6+ Kc5 22. Tb3 Kc6 23. Tc3+ Kb7 24. Pxe7 Lxe7 25. Dd5+ Ka7 26. Da8+ en opgegeven, Shirov – Lautier, Monte Carlo 2000.)
13… Txe4 14. Pbc7+ Kd7 15. Dh5 Pe7! Zwart creërt een ontsnappingsroute voor zijn koning en dreigt een aanval op te zetten met …Tg8. 16. Dxf7 Kc6! 17. c4 Tg8! 18. Pb5?! (Een logischere voortzetting was 18. Pe6! Lxe6 19. Dxe6 Tg6 20. Pxe7+ Lxe7 21. Dxf5 Txc4 22. Tac1 d5! met onduidelijk spel, aldus Dorfman.) 18… Tg7! 19. Pxe7+ Dxe7 20. Dd5+ Kb6 Zwarts dreiging is nu 21…Txg2+ 22.Kxg2 Tg4+ 23.Kh1 Lb7. Wits onnauwkeurigheid op zijn 18e zet wordt nu op spectaculaire wijze afgestraft.
21. Dd3 Lb7 22. f3 d5!! 23. fxe4 (23. cxd5 Dc5+ 24. Kh1 Te3 25. Dxf5 Dxb5 -+) 23… dxc4! 24. De2 Lxe4 25. Tf2 Kxb5 26. a4+ Kb6 27. Dxc4 Dc5 28. De6+ Ka7 29. g3 Dd4 30. Kf1 Lc5 en wit gaf op, Vitolins – Sturua, 1978.
13. Pxa7 Pxa7 14. exf5 Lxf5 15. Df3 Le6 16. Pf6+ Ke7 17. Pd5+ Lxd5 18. Dxd5 Lh6 19. O-O
19… Db6
Ook na 19… Da8 20. Dc4 Tg8 21. g3 Tg6 22. a4 Kf8 23. Tfd1 is wit in het voordeel, met dank aan de verbonden vrijpionnen.
20. Tad1 Tc8 21. c3 Pb5 22. De4 Tg8 23. Td3
23. a4! Pc7 24. b4 +/- is de sterkste voortzetting; 23. Dxh7? Tg6 is geen goed vervolg, omdat de witte dame nu buitenspel staat.
23… Tg6 24. Tg3 Lf4 25. Txg6 hxg6 26. g3
Wit is consistent in het voortzetten van zijn plan, maar 26. Td1 was beter.
26… Lg5 27. a4 Pc7 28. b4 f5 29. De2 Da7
29… e4!? 30. a5 Dc6 had zwart nog kans op redding gegeven.
30. a5 f4?
Een antipositionele zet. Normaal gesproken is het beter om de pionnen niet op de kleur van het veld van de loper te zetten.
31. Tb1
Met 31. Dd3! had wit direct kunnen winnen.
31… fxg3 32. hxg3 Pd5 33. Dd3 Da8 34. Td1 1-0
Een indrukwekkende partij waarin Vitolins met een langetermijnoffer zijn tegenstander langdurig onder druk zet. Zoals dit voorbeeld wellicht laat zien, heeft de tijd ondertussen niet stilgestaan en zijn varianten als deze inmiddels behoorlijk uitgeplozen, al dan niet met behulp van engines. Hoewel dit boek oorspronkelijk in Letland is uitgebracht in 2008, is deze Engelstalige versie pas in 2021 uitgekomen. De analyses lijken daarbij geen update te hebben gekregen, wat betekent dat met de engine ongetwijfeld de nodige verbeteringen kunnen worden aangewezen. Dit betekent echter niet dat liefhebbers van aanvallend spel de schoonheid van de partijen niet zullen waarderen.
Conclusie
The Livonian Knight is een fraai eerbetoon aan de voor velen onbekende Letse topspeler Alvis Vitolins. Zijn manier van aanvallen in de stijl van Tal heeft spectaculaire overwinningen opgeleverd, die op levendige wijze door zijn Letse tijdgenoten zijn vastgelegd in dit boek. Liefhebbers van gewaagde offers vinden in dit boek een mooie aanvulling op hun collectie, terwijl spelers die op zoek zijn naar varianten om hun volgende tegenstander mee te verrassen met dit boek interessante ideeën kunnen opdoen.
The Livonian Knight: Selected Games of Alvis Vitolins
- Auteurs: Zigurds Lanka, Edvins Kengis, Janis Klovans en Janis Vitomskis
- Publicatiedatum: 27 april 2021
- Aantal pagina’s: 130
- Uitgever: Elk and Ruby
- ISBN: 9785604560778
- Sample pages
- Paperback: € 16,95
- Bestellen
