Gelukkig nieuwjaar!
Gespot 95 – Dominantie
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen. Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Zoals u onlangs kon lezen in het artikel dat ik schreef naar aanleiding van het uitbrengen van een nieuwe versie van de eindspelstudiedatabase van Harold van der Heijden, werk ik als schaaktrainer regelmatig met eindspelstudies, die ik dan op thema probeer te zetten. De wereld van de eindspelstudies is eigenlijk een wondere wereld. Je zou kunnen zeggen dat eindspelstudies een soort van kunstvorm binnen de schaakwereld innemen.
Binnen ons jachtige bestaan vormt de eindspelstudie als het ware een oase van rust. Net alsof je met een duikerspak langs peilloze diepten glijdt, en alles in volledige kalmte aan je voorbij ziet komen. De prachtige structuren van de zeebodem in combinatie met de fantastische organismen die er in ronddrijven. Je moet er ook de tijd voor nemen. Hoewel de zuurstoffles niet eeuwig gevuld is, kan het geen kwaad om de mooie contouren van de nieuwe omgeving langzaam op je in te laten werken. Zo is het ook met eindspelstudies.
We halen nog even in herinnering wat een eindspelstudie eigenlijk is. We zouden het kunnen definiëren als een compositie waarbij een fraai combinatiemotief dat vaak zeer onder de oppervlakte zit, is verpakt in een originele zettenreeks. Er is sprake van een opgave, waarbij de oplosser van te voren weet dat er maar één winst- of remise-variant opgesloten zit in de stelling. Bijna altijd heeft elk stuk op het bord een functie.
Bij het maken van een eindspelstudie gaat de componist meestal uit van de slotstelling die hij bedacht heeft. Die slotstelling moet dan uiting geven aan de kunstvorm die de componist in gedachten heeft. Dan gaat hij aan het werk om er een passend voorspel bij te bedenken en voegt links en rechts stukken toe. Uiteindelijk mag er maar één winstvariant zijn en dat is eigenlijk het moeilijkste van zijn taak. Als er bijvoorbeeld sprake is van een manoeuvre waarbij het stuk langs twee verschillende wegen op de plaats van bestemming kan arriveren, wordt dit oogluikend toegestaan. Men spreekt hier van een ‘dual’. Wel kunnen er veel verschillende varianten zijn, waarin de verdediger zich (vaak ook op originele) zo goed mogelijk van zijn taak kwijt. Als de winstvoering in twee verschillende varianten in gespiegelde hoedanigheden optreedt, spreekt men van een ‘echo’. Bij het maken van composities gaat men uit van speciale combinatiethema’s die voorziet van een naam. Zo spreekt men bijv. van een ‘Novotny’ als er sprake is van een interferentiemotief (=onderbreek). In dit betoog wil ik het uitsluitend hebben over het ‘dominantiemotief’. Hierin zit het woord dominant, dat al een en ander duidelijk maakt. In het eerste diagram probeer ik duidelijk te maken wat er exact met dit dominantie-motief bedoeld wordt.
Dominantie 1 – Constructiestelling
Lees meer >
Harikrishna vervangt Mamedyarov op Tata Steel Chess Tournament
PERSBERICHT
Pentala Harikrishna zal op het Tata Steel Chess Tournament Shakhryar Mamedyarov vervangen. Mamedyarov heeft laten weten dat hij de 83e editie van het Tata Steel Chess Tournament niet kan bijwonen in januari. De 34-jarige Harikrishna is 22e op de wereldranglijst, met een rating van 2732.
Foto van Pentala Harikrishna tijdens het Tata Steel Chess Tournament 2017 (terwijl Anish Giri toekijkt).
De laatste keer dat Harikrishna in actie kwam op het Tata Steel Chess Tournament was in 2017. Hij eindigde toen als 9e. Het Tata Steel Chess Tournament 2021 vindt plaats in De Moriaan in Wijk aan Zee van 15 tot en met 31 januari 2021.
“Harikrishna is een solide schaker”, aldus toernooidirecteur Jeroen van den Berg. “Ik ben blij dat hij meedoet aan ons toernooi. Pentala heeft meerdere malen bewezen dat hij de allerbeste spelers van de wereld aankan. Zijn hoogste klassering was 10e op de wereldranglijst. Ik verwacht dat hij sterk voor de dag zal komen in Wijk aan Zee”.
Lees meer >14 grootmeesters naar Wijk aan Zee voor ’Wimbledon of Chess’
Tata Steel Chess Tournament 2021 gaat door
De directie van Tata Steel heeft vandaag bekendgemaakt dat de 83e editie van het Tata Steel Chess Tournament in januari doorgang vindt. Door de coronacrisis zijn veel evenementen afgelast, zo ook in de schaakwereld. Na nauw overleg met de Koninklijke Nederlandse Schaakbond, NOC*NSF en de lokale en regionale overheid (waaronder de Veiligheidsregio Kennemerland) heeft Tata Steel vastgesteld dat het mogelijk is om een topsportevenement te organiseren met de 14 grootmeesters van de Tata Steel Masters in De Moriaan in Wijk aan Zee in januari. Dat gebeurt wel met de nodige strenge voorzorgsmaatregelen en vanzelfsprekend met inachtneming van alle dan geldende coronamaatregelen. De gezondheid van spelers, eventuele bezoekers en de staf en medewerkers staat voorop. Door de beperkingen rondom het coronavirus is het deze editie niet mogelijk om de Tata Steel Challengers of amateurtoernooien te organiseren. Ook Chess On Tour, waarbij de grootmeesters een dag in een andere stad spelen, moet een jaar pas op de plaats maken. Het Tata Steel Chess Tournament 2021 vindt plaats in De Moriaan in Wijk aan Zee van 15 tot en met 31 januari 2021.
Foto van de speciale opstelling waarin de Tata Steel Masters in januari 2021 zullen spelen in De Moriaan in Wijk aan Zee.
“Ik ben bijzonder blij dat het Tata Steel Chess Tournament 2021 doorgaat”, aldus toernooidirecteur Jeroen van den Berg. “Er zijn sinds dit voorjaar wereldwijd zoveel schaakevenementen afgelast of omgezet in online rapidtoernooien dat spelers en schaakliefhebbers echt snakken naar grote toernooien die wél achter het bord worden gespeeld. Met het Tata Steel Chess Tournament 2021 worden ze in januari op hun wenken bediend. En het sterke deelnemersveld gaat ongetwijfeld voor boeiende partijen zorgen.”
Anish Giri van de partij
Lees meer >Recensie: Harold van der Heijden komt met grote update van zijn eindspelstudie database
In het buitenland wordt gedacht dat Nederland een schaakland is. Dat is niet zo gek gezien de grote toernooien (zoals in Wijk aan Zee) die een grote uitstraling bij de rest van de wereld heeft. We kennen een Nederlandse wereldkampioen (Max Euwe), we hebben een hemelbestormer gehad (Jan Timman, toen hij tweede van de wereld was) en we hebben momenteel een mondiale wereldtopper in de persoon van Anish Giri in onze gelederen. Ook op ander gebied blijken we een vooraanstaande rol te spelen, zoals in de wereld van de eindspelstudies.
Harold van der Heijden (foto privé-collectie)
De grote man is Harold van der Heijden die vele jaren geleden begonnen is met het invoeren van eindspelstudies die hij tegenkwam in boeken. Hij bedacht ook een code waarmee studies binnen een database makkelijker gevonden zouden kunnen worden. Toen zijn database begon te groeien, werd die steeds interessanter en daarom creëerde hij een website waar de nodige informatie gevonden kan worden over dit enorme project.
Daarnaast is hij hoofdredacteur van het beroemde internationale tijdschrift EG. Daarover kan informatie ingewonnen op de Nederlandse site voor eindspelstudiecomponisten, ARVES.
Van der Heijden is zelf ook FIDE-meester in de schaakcompositie (eindspelstudies), FIDE-rechter voor eindspelstudies, hij was woordvoerder van de subcommissie ‘eindspelstudie van de WFCC’, auteur van twee boeken over eindspelstudies en verzamelaar van boeken met eindspelstudies.
De nieuwe database, getiteld HHdbVI, die hij net heeft uitgebracht, bevat maar liefst 93.839 studies een astronomisch aantal. Het moet een ongelooflijk monnikenwerk geweest zijn en het is niet na te gaan hoeveel tijd het heeft gekost om deze allemaal in te brengen in een computerbestand. Harold kan niet nalaten om op te merken dat als iemand zich geroepen voelt om al deze studies na te gaan spelen en hij zich daarbij committeert om elke dag drie uur lang studies na te spelen in een tempo van 3 minuten per studie, dan zou het deze persoon vier jaar en vier maanden kosten om deze taak te volbrengen. ‘Vermoedelijk is hij dan net op tijd voor de volgende update!’
Laten we inhoudelijk eens kijken wat deze database voor de liefhebber en de clubschaker te bieden heeft. Daartoe moeten we even definiëren wat precies onder een eindspelstudie verstaan wordt. Een eindspelstudie is een compositie die wordt gepresenteerd als een opgave waarin altijd de stelregels zijn: wit speelt en wint of wit speelt en maakt remise. Een studie bevat een unieke oplossing, ofwel er is in principe maar één manier die leidt tot de winst of tot de remise. Hoewel een studie kan lijken op een actuele partij, wordt een eindspelstudie samengesteld door een componist. Een goede eindspelstudie moet een vermakelijke oplossing hebben met verrassende zetten, verborgen verdedigingen en liefst geniale tactische wendingen die schakers verbijsteren. Voor zowel beginners als grootmeesters van wereldklasse is het ook erg leuk om eindspelstudies te proberen en op te lossen, aangezien de moeilijkheidsgraad varieert van eenvoudig tot zeer moeilijk. Meer info op de Wikipedia-pagina.
Lees meer >Boek over uitgever, schaker en schrijver Wim Andriessen ziet het daglicht
Drieënhalf jaar na zijn overlijden verschijnt Wim Andriessen – Meester in het schaken, grootmeester in het uitgeven.
Het boek beschrijft leven en werk van uitgever van schaakboeken – en tijdschriften, schaker en schrijver Wilhelm Fredrik (Wim) Andriessen (1938-2017), die in interviews regelmatig aangaf veel aan het schaken te danken hebben gehad. In de Nederlandse schaakwereld was Wim Andriessen een fenomeen. Bij zijn overlijden in mei 2017 besteedden alle grote landelijke dagbladen: o.a. de Telegraaf (Hans Bὅhm), de Volkskrant (Gert Ligterink) en NRC Handelsblad (Hans Ree), in hun wekelijkse schaakrubriek hier aandacht aan.
Uitgever
Volgens IM Gert Ligterink, voormalig Nederlands kampioen en Wims opvolger bij de Volkskrant, had hij drager van de Max Euwe-ring moeten worden. (De Euwe-ring is een onderscheiding voor iemand die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor het schaken in Nederland. Onder anderen Jan Timman, Hans Ree en Genna Sosonko ontvingen deze ring). Wim Andriessen verdiende deze ring ten volle als oprichter en uitgever van de twee mooiste schaaktijdschriften die Nederland heeft voortgebracht: het Nederlandse Schaakbulletin (1968-1984) en het Engelstalige, internationale New in Chess (1984 – tot heden), waaraan coryfeeën als Hein Donner en Jan Timman belangrijke bijdragen leverden. Hein Donner door zijn met zelfspot gelardeerde artikelen en Jan Timman met zijn ongeëvenaarde schaakanalyses van zijn eigen partijen en van collega-grootmeesters.
Journalist en schaker
Naast uitgever was Wim Andriessen schaakjournalist van de Volkskrant, waar hij ook de wekelijkse schaakrubriek verzorgde. Tevens was hij een sterk schaker, die in de jaren zestig, begin jaren zeventig behoorde tot de Nederlandse subtop. Hij plaatste zich onder andere voor het Nederlands Kampioenschap van 1971 waar hij de degens kruiste met schakers als Jan Timman, Hein Donner en Hans Ree. Hoe goed hij was, bleek toen hij in de jaren 1982, 1983 en 1984, na zijn verhuizing naar Alkmaar, drie keer achtereen met hoge scores afgetekend Alkmaars kampioen werd. Circa vijftig door hem gespeelde partijen tegen sterke spelers als Jan Timman, Hein Donner, Kick Langeweg, Bert Enklaar, Haije Kramer, zijn in het boek opgenomen.
Lees meer >Anna-Maja Kazarian wint NK-dames online
Het Nederlands Kampioenschap dames, dat dit jaar online werd gehouden, is gewonnen door Anna-Maja Kazarian. Het is natuurlijk niet de echte titel maar dat zal haar niet boeien, ze is toch maar eventjes kampioen geworden en zelfs op vrij overtuigende wijze.
Anna-Maja Kazarian (foto Harry Gielen)
Het speeltempo van 3 minuten + 3 seconden per zet lag haar wel. Als streamer met de nodige volgers was zij ook vertrouwd met het ‘banteren’ (ofwel het geven van commentaar op je eigen partijen tijdens het spelen). De KNSB had dat als uitgangspunt ingesteld, maar deze belofte werd niet door iedereen ingelost. Van niet alle speelsters was een stream beschikbaar, het banteren is ook niet iedereen eigen.
Net als bij het NK Algemeen werd één kwalificatie ontsierd doordat de server van chess.com tijdens de partijen plat kwam te liggen en daarom moest dit plaatsingstoernooi overgespeeld worden.
Lees meer >Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 23: Anatoly Karpov
Deze rubriek is gemaakt voor schaaksite.nl en is terug te vinden onder het kopje ‘Schaakhistorie’.
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het mij gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin de schaakgeschiedenis voor het voetlicht wordt gebracht. In de vorige aflevering hebben we het gehad over Bobby Fischer. In deze nieuwe aflevering zullen we het hebben over Anatoly Karpov (Geboren in 1951).
Karpov (foto Jos Sutmuller)
De Rus Anatoly Karpov kreeg in 1975 de wereldtitel in de schoot geworpen omdat met Fischer geen overeenstemming gevonden kon worden voor een match om het wereldkampioenschap. Hoewel het bijna rond was, kwam de tweekamp niet tot stand. Karpov was de uitdager geworden door in het kandidatentoernooi zijn respectievelijke tegenstanders Polugaevsky, Spassky en Korchnoi uit te schakelen.
Omdat Fischer zich uit de schaakwereld terugtrok – naar later bleek voor maar liefst twintig jaar – wilde Karpov graag bewijzen dat hij de terechte wereldkampioen was. Dat deed hij met verve. In een periode van ruim tien jaar won hij bijna alle toernooi waaraan hij deelnam en dat waren er heel veel. Ook leed hij bijzonder weinig nederlagen gedurende deze tijd, hij bleek een zeer moeilijk te kloppen tegenstander. Zijn spel sprak evenwel, zeker aanvankelijk niet, niet tot de verbeelding bij het grote publiek. Op ondoorzichtige wijze wist hij menig tegenstander tot fouten te verleiden, die voor die het in de gaten had in de houdgreep werd genomen. De stijl van Petrosian, die gebaseerd was op het indammen van de kansen van de tegenstander, leek nog het meest op het subtiele spelletje dat Karpov speelde. Maar Karpov was veelzijdiger dan zijn voorganger. Naast zijn sublieme positiespel en zijn weergaloze eindspeltechniek, kon hij in tegenstelling tot zijn voorganger ook geweldig aanvallen. Hoewel hij het niet vaak deed, zijn er ook genoeg aanvalspartijen van hem bekend.
Maar zijn grote specialiteit, het manoeuvreren in gesloten stellingen (in navolging van Capablanca), het spel op twee vleugels laat hij zien in de volgende schitterende strategische partij:
Lees meer >
Gespot 94: Mat met twee paarden
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen. Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Dat het paard in het schaakspel een bijzondere rol vervult, moge duidelijk zijn. Het is het enige stuk dat over andere heen mag springen, de paardensprong is ook heel bijzonder in vergelijking met wat de andere stukken mogen. Ik las ooit dat het paard mag springen zoals het nu doet omdat men in onderstaand minidiagrammetje het volgende had bedacht (zie diagram).
De loper en de toren kunnen allebei naar h3. Toen vond men het leuk dat ook het paard naar dat veld zou mogen om de symmetrie te bewaren en daarom heeft men de paardensprong bedacht. Of dit waar is? Geen idee, ik kan helaas niet meer terugvinden waar ik dit gelezen heb. Feit is dat de paardensprong ook gebruikt wordt in letterpuzzels, zoals bijvoorbeeld in de ‘Twee-voor-twaalf-quiz’ op tv.
Ziet u het woord in nevenstaand lettervierkant?
Aan het schaakbord was ik altijd gebiologeerd door matten met paarden. Twee voorbeelden:
Mat met 2 paarden (voorbeeld 1)
Toen ik deze stelling voor het eerst zag, vond ik het een gewaarwording dat het witte paard van c2 in twee zetten een relatief grote afstand overbrugt. Want na1. Pd4 Pf5 2. Pe6#
staat zwart mat.
Dan moet je ook nog even met je ogen knipperen dat de koning in eendrachtige samenwerking met zijn paarden alle vluchtvelden van de zwarte koning onder controle heeft genomen (zie diagram rechts)!
Lees meer >De bordenjongen die meneer Donner vergat
Jeroen van den Berg (foto Tata Steel Chess Tournament)
We zijn vereerd met het feit dat Jeroen van den Berg, bekend als toernooidirecteur van diverse grote toernooien (waaronder het Tata Steel Chess Tournament), bereid is om af en toe één van zijn belevenissen, in zijn rijke geschiedenis bij toernooien, voor Schaaksite op te tekenen. Dat een toernooidirecteur de nodige dingen meemaakt, is een eufemisme, maar meestal blijven die binnenskamers. Daarom is het natuurlijk extra leuk als er een tipje van de sluier wordt opgelicht van dingen die achter de schermen gebeuren tijdens een groot toernooi. Dit is de tweede aflevering van een serie columns die hij voor Schaaksite gaat schrijven.
Het is, zelfs voor ons schakers, een vreemde tijd. Toen de tweede golf zich in oktober aandiende, gingen veel schaakclubs weer dicht, nadat zij kort daarvoor – met de beste intenties – juist voorzichtig hun deuren weer hadden geopend. Schaken en corona, het gaat op zichzelf wel samen, want online-schaken is een fraai alternatief. Schaakvrienden treffen elkaar in toernooivorm via – bijvoorbeeld – de toernooiarena, en hebben ondertussen hun zoom/whatsapp aan staan om zodoende onderling contact te houden over alle prestaties in teamverband. Niet iedereen kent deze vorm van ontspanning ten tijde van de pandemie.
Toch speel ik zelf liever achter een bord met echte stukken, in een goed gevulde speelzaal met na afloop een gezellige nazit. Nu dat voorlopig niet kan, begin ik weleens te mijmeren. Dan denk ik bijvoorbeeld terug aan de tijd waarin al die prachtige technieken nog niet bestonden. Toen pers, publiek en commentatoren nog volledig afhankelijk waren van bordenjongens bij de grote toernooien.
Voor de jongere lezers onder ons: een bordenjongen was in vroegere tijden iemand die de zetten op grote demonstratieborden bijhield voor publiek. Elektronische borden en internet bestonden nog niet. Begin jaren tachtig was ik zelf bordenjongen bij enkele grote toernooien in Nederland. Zo’n toernooi was in zekere zin voor alle in- en externe communicatie volledig afhankelijk van de bordenjongens. Immers, zij voorzagen pers, arbiters en publiek van de meest essentiële informatie: de zetten.
Jan Hein Donner
De leukste herinneringen bewaar ik aan mijn team tijdens de Hoogovenstoernooien. Maar de meest persoonlijke en bijzondere herinnering, stamt van het NK-schaken in Hilversum, in de AVRO-studio. Ik maakte toen mijn debuut als bordenjongen. We werden destijds in ploegen ingedeeld: ofwel je was permanent in de speelzaal om daar alle gespeelde zetten te noteren en tevens voor het publiek bij te houden; ofwel je was permanent in de perskamer om alles daar te coördineren en de inbellende journalisten te woord te staan over de actuele stellingen; ofwel je was verantwoordelijk voor het doorgeven van de zetten aan de commentator van de dag.
Op de dag dat de legendarische Jan-Hein Donner commentaar gaf, was ik op eigen verzoek degene die de zetten naar het commentaar zou brengen. Ik was als jonge, ambitieuze schaker altijd fan geweest van Donner en las zijn verhalen in de Volkskrant en andere uitgaven erg graag. Zodoende had ik als bordenjongen het genoegen om hem voor de eerste (en naar later zou blijken enige) keer de hand te schudden. Opvallend: hij maakte een buitengewoon vriendelijke indruk bij de kennismaking (en dat was hij in zijn stukken lang niet altijd), terwijl hij het ambt bordenjongen zeer bleek te respecteren: “Ik zal vandaag volledig afhankelijk zijn van jou en weet welke zware taak het is om de partijen, vooral in tijdnood, bij te houden. Succes daarmee!”
Lees meer >
